Καλλιόπη Μαρκάκη: «Έχουμε φτωχή αντίληψη για το τι είναι βία στην Ελλάδα»

Η βία είναι τέρας πολυμορφικό· υπάρχει σε μέρη και πρόσωπα που δε φτάνει καμία φορά ο νους μας. Αλλάζει διαρκώς μορφές και μπορεί εύκολα να σε παραπλανήσει. Θα μπορούσαμε ίσως να την παρομοιάσουμε με μια Λερναία Ύδρα- όσο την προκαλείς, αναγεννάται και δυναμώνει. Όπως για κάθε Λερναία Ύδρα υπάρχει ένας Ηρακλής, έτσι και για τη βία υπάρχουν πολλοί φανεροί κι αφανείς ήρωες που καθημερινά βάζουν το λιθαράκι τους για να εξαλείψουν αυτό το φαινόμενο. Ένας από αυτούς είναι η Καλλιόπη Μαρκάκη, προϊσταμένη του τμήματος Κοινωνικής Μέριμνας στο Ρέθυμνο Κρήτης.

-Γι’ αρχή, ας συστηθούμε: Πείτε μας λίγα λόγια για το έργο σας.

Η υπηρεσία που παρέχει η Κοινωνική Μέριμνα επικεντρώνεται στο κομμάτι του κοινωνικού ελέγχου- ας πούμε ότι αποτελούμε την αφετηρία για την καταπολέμηση κάποιου βίαιου περιστατικού. Δεχόμαστε καταγγελίες για οποιαδήποτε μορφή βίας, και πέραν του αναγνωριστικού σκέλους της κακοποίησης, επεμβαίνουμε για να λύσουμε το πρόβλημα. Είμαστε ειδικά εκπαιδευμένοι στο τμήμα για να μπορέσουμε ν’ αντιληφθούμε οποιαδήποτε μορφή βίας μπορεί κάποιος να υφίσταται: λεκτική, σωματική, ψυχολογική, ακόμα και περιστατικά trafficking που το θύμα δεν μπορεί ή φοβάται να καταγγείλει. Μόλις αντιληφθούμε το περιστατικό, λοιπόν, αναλαμβάνουμε δράση όπως αρμόζει στην εκάστοτε περίπτωση κι αν υπερβαίνει των δυνατοτήτων μας, το οδηγούμε στις αρμόδιες αρχές κι αναλαμβάνει ο αμέσως επόμενος κατάλληλος επί του περιστατικού.

-Θα λέγατε πως ο κόσμος γνωρίζει πότε πρέπει ν’ απευθυνθεί στις αρχές βιώνοντας ένα περιστατικό βίας;

Αρχικά, να τονίσουμε ότι δε χρειάζεται να φτάνουμε στ’ άκρα για να γίνει μια καταγγελία. Πρέπει να σπάμε τη σιωπή πριν φτάσουμε στο έσχατο σημείο. Αν αντιλαμβανόμαστε στο περιβάλλον μας ή στον περίγυρό μας κάποια προβληματική συμπεριφορά, καλό είναι να το αναφέρουμε κι έπειτα ο ειδικός μπορεί να καταλάβει τι είδους επέμβαση απαιτείται. Γενικώς, έχουμε φτωχή αντίληψη για το τι είναι βία και συχνά μένουμε άπραγοι μπροστά σε διαφορά περιστατικά, ή πολλές φορές γινόμαστε ο θύτης χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε.

-Σε γενικές γραμμές υπάρχουν οι κραυγαλέες μορφές βίας που μπορεί κάποιος ν’ αντιληφθεί και να καταγγείλει, όπως είναι ο ξυλοδαρμός ή η έντονη λεκτική βία. Θα ήθελα ωστόσο να μας μιλήσετε για όλες εκείνες τις αόρατες μορφές βίας, τις όχι και τόσο διαδεδομένες, που ίσως να ξεφεύγουν της αντίληψής μας.

Σχετικά με το ενδοοικογενειακό περιβάλλον, βία δεν είναι μόνο ένας μέθυσος πατέρας που χτυπάει μάνα και παιδί. Βία μπορεί να είναι οι μόνιμοι τσακωμοί κι η ένταση μπροστά στα παιδιά. Η μόνιμη παραβίαση της σταθερότητας κι ασφάλειας. Βία είναι το «η αδερφή σου έφερνε καλύτερους βαθμούς», το «πώς ντύνεσαι έτσι» και το «μην τρως τόσο, έχεις παχύνει». Το «δεν μπορώ να σ’ ακούω», «δουλεύω όλη μέρα για σένα κι εσύ γκρινιάζεις». Όλ’ αυτά ακούγονται μηδαμινά, αλλά έχουν μεγάλο αντίκτυπο στο παιδί.

Βία είναι και το να κατηγορούν οι γονείς ο ένας τον άλλον, ζητώντας από τα παιδιά να πάρουν το μέρος κάποιου, ακόμα και για ανόητα, καθημερινά πράγματα· το γνωστό σύνδρομο γονεϊκής αποξένωσης που λένε κι οι φίλοι μας οι ψυχολόγοι. Είναι πολύ εύκολο να περάσουμε από το «η μάνα σου είναι ηλίθια» στην εισαγγελική παρέμβαση. Οι γραμμές είναι λεπτές. Δεν μπορούμε να κάνουμε τα παιδιά ενοχικά για τις μεταξύ μας διάφορες. Όπως κι η παραμέληση είναι είδος ψυχολογικής βίας, που συναντάμε συχνά.

Αν μιλάμε για ερωτικές σχέσεις βία είναι το «μείνε μαζί μου, δε θα το ξανά κάνω»,«θα πεθάνω αν σε χάσω», «θα σε σκοτώσω αν πας με άλλον/η» και πολλά τέτοια που ακούμε και νομίζουμε ότι είναι φυσιολογικά επακόλουθα των σχέσεων, ότι είναι ενδείξεις υπέρμετρης αγάπης. Σε μοτίβο αποτελούν κόκκινο συναγερμό, μεμονωμένα όμως και πάλι είναι ανησυχητικά. Βία είναι η επιτηδευμένη σιωπή, το «εγώ φέρνω τα λεφτά άρα θα κάνεις ό,τι θέλω», ή το «αν δε σ’ αρέσει να πας στη μάνα σου». Λεπτές οι γραμμές και δύσκολα ανιχνεύονται τα σημάδια στις μορφές κακοποίησης που συζητάμε.

-Τι ψυχολογικό αντίκτυπο μπορούν να φέρουν όλες αυτές οι μορφές βίας;

Γενικώς, το γονεϊκό πρότυπο μάς ακολουθεί σε όλη μας την ζωή και καθορίζει τη συμπεριφορά μας στις περισσότερες καταστάσεις. Το παιδί μπορεί να δίνει σημασία και ν’ απομνημονεύει πράγματα που εμείς θεωρούμε ασήμαντα, δημιουργώντας ανασφάλειες και τραύματα που αργότερα μπορούν να προκαλέσουν συνέχιση μιας προβληματικής συμπεριφοράς.

Το τι ερεθίσματα έχουμε λάβει σε νεαρή ηλικία καθορίζει το πώς θα διαχειριστούμε καταστάσεις της ζωής μας. Αν, ας πούμε, έχουμε μάθει πως είναι εντάξει να φάμε και κάνα χαστούκι μέσα στη σχέση, γιατί αυτό συνέβαινε με τη μαμά και τον μπαμπά, πολύ πιο δύσκολα στη μετέπειτα ζωή μας θα καταφέρουμε να βγούμε από μια χειριστική σχέση, ή να αντιληφθούμε την κακοποίηση που ασκούμε ή μας ασκούν.

– Τα περιστατικά αφανούς (και φανερής) βίας έχουν προκαλέσει πληθώρα αντιδράσεων με πολλούς να υποστηρίζουν στις ιντερνετικές συζητήσεις την υπερβολή στις τοποθετήσεις ή τις καταγγελίες -ένεκα και των δικών του #metoo. Ποια η άποψή σας γι’ αυτό;

Διαφωνώ καθέτως. Όπως αναφέραμε, είμαστε κάπως ανενημέρωτοι για τα περιστατικά βίας στην Ελλάδα- και τι εννοώ: Μ’ ένα απλό παράδειγμα, να σας πω πως σε σχέση με τη Σουηδία η Ελλάδα φαίνεται πως έχει πολύ χαμηλά ποσοστά καταγγελιών κακοποιημένων γυναικών. Αυτό φυσικά δεν είναι αντιπροσωπευτικό, διότι στην Ελλάδα, ενώ τα ποσοστά είναι τεράστια, τα περιστατικά δεν καταγγέλλονται. Και γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί έχουμε μάθει πως και να φάμε λίγο ξύλο δεν τρέχει κάτι, γιατί «είναι σύντροφός σου και δεν πειράζει αν πει μια κουβέντα παραπάνω», γιατί «έλα μωρέ που θα χαλάσεις το σπίτι σου για μια βλακεία». Άρα μάλλον η βία υπάρχει, απλώς εμείς έχουμε μάθει να συμβιβαζόμαστε ζώντας μαζί της κι όχι να την καταπολεμάμε.

Απ’ ό,τι φαίνεται η βία είναι μέρος της ζωής μας χωρίς να το καταλάβουμε, τη βιώνουμε και την ασκούμε εν αγνοία μας και μάλλον δε φταίει η ξαφνική ευαισθησία μας, αλλά το ότι δεν είμαστε εξ αρχής με κεραίες τεντωμένες. Δεν αυξήθηκε ξαφνικά μια μέρα, υπήρχε πάντα μέσα μας, απλώς η σιωπή ήρθε η ώρα να γίνει φωνή. Θέλει θάρρος και κουράγιο, αλλά να θυμάστε πως τα παράθυρα που φέρνουν δυστυχία πρέπει να τα κλείνουμε, ακόμα κι αν η θέα τους είναι πανέμορφη. Δεν είναι όλα όπως φαίνονται πάντα.

Αν είσαι θύμα βίας, ζεις στην Κρήτη και χρειάζεσαι βοήθεια, μπορείς να βρεις βοήθεια εδώ. 

Ευχαριστούμε την κα. Καλλιόπη Μαρκάκη για τη συμβολή της στην καμπάνια #είναι_βία.

Απόδοση κειμένου: Αναστασία Διαμαντοπούλου.