Μανιχαϊσμός∙ απόλυτο καλό κι απόλυτο κακό

Υπάρχει αυτό το πολύ παράδοξο πως ή θα επικρατεί το χάος ή η πλήρης αρμονία. Κόντρα σ’ αυτό, η ίδια η επιστήμη μάς μαθαίνει πως σ’ ένα σύστημα η ισορροπία δεν μπορεί να επικρατεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς έστω ανεπαίσθητες μεταβολές ή προσωρινές μετατοπίσεις. Αυτό, όμως, χρειάζεται βάθος ανάλυσης. Οπότε, οριστέα έννοια: μανιχαϊσμός.

Τουτέστιν, κάθε δυϊστική θεωρία που δέχεται ότι δεν υπάρχει παρά μόνο το απόλυτο καλό και το απόλυτο κακό. Σαν να κρατάμε στην εξίσωση της ζωής μόνο δύο αλληλοεξαρτώμενες μεταβλητές, δίχως κάποιον άλλον παράγοντα. Να λέμε, φέρ’ ειπείν, f(x)=y και να μένουμε μόνο σ’ αυτό, ξεχνώντας πως x και y μπορούν να αποτελέσουν μία πολύ ιδιαίτερη και περίπλοκη συνάρτηση. Πιο απλά, θα ήταν πολύ αφελές από μέρους μας το να αρκεστούμε στην υπερβολή μίας μοναδικής θεώρησης του κόσμου. Ενός κόσμου για τον οποίο προηγούμενοι ερμηνευτές έχουν συμβάλλει στη δημιουργία μιας τεράστιας ποικιλίας απόψεων.

Κάτι τέτοιο θα σήμαινε πως κρατάμε μόνο το άσπρο και το μαύρο και πετάμε όλα τ’ άλλα χρώματα. Εν τω μεταξύ, τα δύο αυτά δεν είναι παρά το έτερο εγώ το ένα για το άλλο· χρώμα που περιέχει όλα τα χρώματα κι η απουσία χρώματος αντίστοιχα. Δύο έννοιες που η μία ορίζει την άλλη σαν να ‘ναι η μία το φως κι η άλλη η σκιά· υπάρχουν ταυτόχρονα και μάλιστα με προσμίξεις, διαβαθμίσεις, αν θες καλύτερα. Μπλέκεται το ένα με το άλλο και χορεύουν στην παλέτα του απρόσμενου, άλλοτε με πάθος κι άλλοτε με στοργική ευλάβεια. Εκεί γεννιούνται και τα επεισόδια της καθημερινότητας.

Σε αυτήν την παλέτα, ωστόσο, υπάρχουν τόσοι δυνατοί συνδυασμοί και τόσα ακόμη χρώματα σε ετοιμότητα, την ύπαρξη των οποίων θα απορρίπταμε αποδεχόμενοι την παραπάνω θεωρία. Επιστρέφοντας απ’ τον κόσμο των παρομοιώσεων στη ρεαλιστική κυριολεξία, είναι ανούσιο και χρονοβόρο να κατατάσσουμε κάθε κατάσταση που βιώνουμε, σκεφτόμαστε, ακούμε ή διαβάζουμε σε αντίστοιχη κατηγορία, αξιολογώντας τη με βάση δύο μόνο παράγοντες, αυτούς του καλού και του κακού, ώστε να ικανοποιήσουμε τον ψυχαναγκασμό της πεποίθησης αυτής -στο σενάριο που την έχουμε υιοθετήσει.

Είναι το λιγότερο κουραστικό να νιώθεις την ανάγκη να βάζεις ταμπέλες στα πάντα, ζυγίζοντάς τα σε δύο μόνο διαστάσεις. Ζεις τη ζωή σου νυχοπατώντας, μην και χάσεις τα βήματα και παραστρατήσεις, αποκτώντας τον χαρακτηρισμό του κακού -απ’ τον ίδιο σου πάντα τον εαυτό. Γίνεσαι έτσι αυστηρός με τον εαυτό σου –παραπάνω απ’ το υγιές– κι εγκλωβίζεσαι στα όρια που σου επιτρέπεις. Οι επιταγές που σου ορίζεις μια μέρα θα σε κουράσουν. Το μυαλό όταν φυλακίζεται σ’ ένα δυαδικό σύστημα ενώ έχει δυνατότητες επίλυσης πολύπλοκων συστημάτων κι ενόρασης των πραγμάτων πολυδιάστατα, είναι σαν ένα αμάξι κούρσας να αρκείται στο απλό σουλατσάρισμα μέσα στα στενά μιας πόλης.

Η αλήθεια είναι ότι η ανθρώπινη θεώρηση του κόσμου έχει ένα φάσμα τόσο ευρύ όσο επιτρέπουν οι ορίζοντες που εμείς δίνουμε στην πραγματικότητά μας. Κι είναι κρίμα να προτιμούμε, οικειοθελώς, τη σκλαβιά αντί της ελευθερίας της σκέψης. Γιατί όταν η Κατερίνα Γώγου έγραψε: «Οι άνθρωποι –σκέψου!– θα μιλάνε με χρώματα κι άλλοι με νότες»  δεν εννοούσε σίγουρα το άσπρο και το μαύρο.