Το «τώρα» μας προδιαθέτει για το «μετά»

Κάθε μέρα λαμβάνεις αποφάσεις που απαιτούν από ‘σένα να προβλέψεις τις μελλοντικές σου προτιμήσεις ή περιστάσεις. Φαντασιώνεσαι, κάνεις όνειρα που αφορούν όλα όσα αποζητάς. Στα σχέδιά σου περιλαμβάνονται άνθρωποι που αγαπάς, οι ιδανικές σχέσεις που θα ‘θελες να ‘χεις μαζί τους κι όσα όμορφα, άσχημα κι αναπάντεχα θα ‘ρθουν. Οι προβλέψεις σου αυτές, βέβαια, δεν είναι πάντοτε ακριβείς. Αν σου ζητούσε κάποιος να σχεδιάσεις με κάθε λεπτομέρεια όλα εκείνα που νομίζεις πως θα συμβούν ή που θα αποκτήσεις στο πέρασμα του χρόνου, ίσως καταφέρεις να ταξιδέψεις για λίγο αναζητώντας τα.

Στη σφαίρα της φαντασίας σου περνάς μέσω της μηχανής του χρόνου και ξεκλέβεις στιγμές, ακόμα κι εικόνες, που λαχταράς να γίνουν δικές σου. Κάπου στη διαδρομή θα επηρεαστείς εκτός απ’ τις προσδοκίες σου κι από όσα βιώνεις αυτή τη δεδομένη χρονική στιγμή. Φτάνεις μέχρι ένα σημείο, μέχρι εκεί που είναι ορατός ο ορίζοντας, μα αναγκάζεσαι να γυρίσεις πίσω. Ίσως το άγνωστο, που υποβόσκει πέρα από όσα φαίνονται, να σε φοβίσει. Δεν έχεις τη δυνατότητα να δεις τόσο μακριά. Γι’ αυτό και επιστρέφεις στο οικείο για ‘σένα στοιχείο. Αυτό που έχεις τώρα.

Βάσει όσων πραγματώνονται αυτή τη στιγμή παίρνεις αποφάσεις πιστεύοντας πως το τώρα θα ταυτίζεται με το μετά. Η έννοια “projection bias” αφορά μια λογική που εφαρμόζουμε λίγο-πολύ όλοι στην καθημερινότητά μας εντελώς μηχανικά. Τα μελλοντικά σενάρια που κάνουμε στο μυαλό μας για το πώς μπορεί να εξελιχθεί η ζωή μας επηρεάζονται πολύ απ’ το πώς αισθανόμαστε τώρα. Το πώς φαντάζεσαι ότι θα αισθανθείς στο μέλλον επιδρά στα προσωρινά σου συναισθήματα. Αυτή τους η επιρροή μας προκαταβάλλει κι ακούσια αλλοιώνει τις υποθέσεις που κάνουμε σε σχέση με το πώς μπορεί να διαχειριστούμε αυτά που πρόκειται να συμβούν.

Δεν είμαστε σε θέση να τοποθετήσουμε τους εαυτούς μας στη συναισθηματική κατάσταση του μελλοντικού εαυτού μας και, συνεπώς, να πάρουμε αποφάσεις που ταιριάζουν στο σημερινό μας εαυτό. Τείνουμε να υπερεκτιμούμε το παρόν παρερμηνεύοντας ενθουσιασμούς, απογοητεύσεις κι άλλα εφήμερα συναισθήματα. Η μεροληψία της προβολής είναι η τάση να προβάλλονται οι τρέχουσες προτιμήσεις στο μέλλον, σαν να γίνονται τα μελλοντικά γούστα ένα με τα τρέχοντα. Το φαινόμενο αυτό είναι επίσης γνωστό ως «χάσμα ενσυναίσθησης».

Μοιάζει να ‘ναι κι ένα χαρακτηριστικό του αυθορμητισμού. Βασιζόμενοι σε αποφάσεις που ικανοποιούν τις τρέχουσες επιθυμίες και τις συναισθηματικές καταστάσεις δεν επιδιώκουμε πράγματα που θα εξυπηρετήσουν τους μακροπρόθεσμους στόχους μας. Είναι λες και το μυαλό μας θολώνει και βιάζεται να προκαταβάλλει όλες τις εξελίξεις που θα βιώναμε απλά περιμένοντας και κάνοντας υπομονή.

Αυτό συμβαίνει επειδή οι τρέχουσες συναισθηματικές μας καταστάσεις αποτελούν ένα σημείο αγκυροβόλησης που χρησιμεύει ως βάση για τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας. Οι αποφάσεις που παίρνουμε τώρα κι οι αντιλήψεις μας για την κανονικότητα αυτών των ενεργειών γίνονται όλα σε σχέση με αυτό το αρχικό σημείο αγκυροβόλησης.

Βέβαια, ο τρόπος με τον οποίο φαντάζεσαι το μέλλον έχει να κάνει κι απ’ το πώς εσύ θα ανταποκριθείς στο παρόν. Ακόμα κι αν παρασυρθείς από συλλογισμούς που δεν έχουν βάση, έχεις το περιθώριο να σταθείς στο ύψος των περιστάσεων, να μετριάσεις με ωριμότητα όσα σε κάνουν να ‘σαι ευάλωτος σε απερίσκεπτες ενέργειες. Να μη συνεχίζεις να κυνηγάς φαντάσματα κι εικονικά σενάρια ευτυχίας, όταν συνειδητοποιείς πως υπάρχει πάντα ο νόμος των πιθανοτήτων και των διαφορετικών εξελίξεων. Δες τι έχεις στην κατοχή σου τώρα, χρησιμοποίησε το υπέρ σου και, χωρίς να θεωρείς τίποτα δεδομένο, κράτα τις προβλέψεις σου σε χαμηλά επίπεδα, χωρίς να τους δίνεις πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή σου.

Η πραγματικότητά μας θα ήταν αφόρητα βαρετή αν γνωρίζαμε πώς θα αισθανθούμε πριν έρθει το συναίσθημα, και τα συμπεράσματά μας αυθαίρετα όταν κρίνουμε έναν άνθρωπο που δε γνωρίζουμε αρκετά. Αν αντιλαμβανόμασταν πως ό,τι κάναμε αυτή τη στιγμή δε θα είχε καμία συνέπεια, η μαγεία του αγνώστου θα χανόταν, μαζί κι όλες οι εκπλήξεις που επιφυλάσσουν οι γύρω μας. Να μην ξεγελιόμαστε από ψευδείς υποθέσεις ότι οι πεποιθήσεις, οι συμπεριφορές και τα συναισθήματα είναι ακριβή και κατάλληλα, και συνεπώς είναι κοινά για όλους.

Η συμπεριφορά αυτή μπορεί να καταλήξει να ‘ναι επικίνδυνη και να οδηγήσει σε αποδυνάμωση του ίδιου μας του εαυτού, καθώς περνώντας από διάφορα στάδια απογοητεύσεων κατηγορούμε εμάς για το αποτέλεσμα μιας αποτυχίας ή μιας λάθος πρόβλεψης. Αν εκτιμάμε σωστά τη διάρκεια μιας λαχτάρας, προλαμβάνουμε πιθανούς εθισμούς κι υπαρξιακά προβλήματα. Αν ένα άτομο μπορεί να δεχτεί ότι αυτά τα τρέχοντα συναισθήματα είναι αβέβαιο πως θα περάσουν στο μέλλον, μπορεί να καταφέρει να ‘ναι, τελικά, σε θέση να αντισταθεί σε επιθυμίες κι όσο το καταφέρνει, τόσο πιο δύσκολο θα φαίνεται να παγιδεύεται στις τωρινές του πεποιθήσεις.

Όλα θέλουν μέτρο, ειδικά όσα μεταβάλλονται. Να ζεις τη στιγμή με τα καλά ή τα κακά της, να αντιμετωπίζεις τις κακοτοπιές, να χαίρεσαι και να απολαμβάνεις, μα να ξέρεις και πώς να συγκρατείς τον εαυτό σου και τις σκέψεις σου. Να βιώνεις κάθε λεπτό σκεπτόμενος πως έρχονται άλλα δεκάδες, το ένα μετά το άλλο. Το καθένα με τη δική του χάρη. Χαλάρωσε κι απόλαυσέ τα.