Αυτοεκπληρούμενη προφητεία· προκαλείς κάτι να συμβεί επειδή το σκέφτεσαι

Η ζωή είναι ένα ρίσκο και ταυτόχρονα ένας αγώνας που δίνουμε καθημερινά χωρίς να γνωρίζουμε την κατάληξή του. Άλλοι από εμάς επιλέγουμε να κάνουμε κυρίως θετικά σενάρια και εκτιμήσεις, ενώ για άλλους οι αρνητικές σκέψεις κατακλύζουν το μυαλό τους. Κάνοντας βέβαια μόνο αρνητικά σενάρια, δεν είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε σωστά και τα θετικά που μας συμβαίνουν ή που πρόκειται να μας συμβούν στο μέλλον. Κι από την άλλη, κάνοντας μόνο θετικά ίσως να βλέπουμε την πραγματικότητα μόνο μέσα από τον ροζ φακό των γυαλιών μας, γεγονός που ίσως και να μας εμποδίσει από το να βλέπουμε ξεκάθαρα τι συμβαίνει γύρω μας. Για όλα αυτά και για τον τρόπο θέασης της ζωής μας, η έννοια της αυτοεκπληρούμενης προφητείας είναι μάλλον η λέξη-κλειδί.

Μάλιστα, ο κοινωνιολόγος Robert Merton επινόησε την έννοια της, ορίζοντάς την ως έναν εσφαλμένο ορισμό μιας κατάστασης, η οποία προκαλεί μια νέα συμπεριφορά που με τη σειρά της οδηγεί στο να πραγματοποιηθεί η αρχικά εσφαλμένη αντίληψη της κατάστασης. Αναφερόμαστε, δηλαδή, στην αρνητική ερμηνεία που δίνουμε σε κάτι και που τελικά, αντιδρώντας ανάλογα, υποσυνείδητα, το προκαλούμε να συμβεί.

Άλλωστε, και ο W. Thomas υποστήριξε το εξής: «Όταν οι άνθρωποι θεωρούν ορισμένες καταστάσεις σαν πραγματικές, αυτές, εν τέλει, είναι πραγματικές στις επιπτώσεις τους».         

Χαρακτηριστικό, επίσης, παράδειγμα για το πόσο ισχυρή είναι η αυτοεκπληρούμενη προφητεία στη ζωή μας, είναι μια γνωστή μελέτη καθηγητών του Ηarvard, των Rosenthal και Jacobson -γνωστή ως «το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα»- , οι οποίοι μοίρασαν σε μαθητές Δημοτικού ένα τεστ νοημοσύνης. Εν συνεχεία, ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα που έβγαλαν, οι ερευνητές ενημέρωσαν τους δασκάλους του σχολείου, παραπλανητικά, ότι κάποιοι μαθητές βρέθηκαν με υψηλό δείκτη νοημοσύνης. Το αποτέλεσμα μάλλον είναι εύκολο να το φανταστείτε. Στο τέλος της χρονιάς, τα παιδιά της ομάδας που υποτίθεται ότι εκτιμήθηκαν σαν πιο έξυπνα, φάνηκε να έχουν καλύτερες επιδόσεις στα μαθήματα από εκείνα που θεωρήθηκαν λιγότερο ευφυή. Όπως, λοιπόν διαπιστώνουμε όλοι μας, οι ίδιοι οι δάσκαλοι επηρεάστηκαν πιστεύοντας πως κάποια παιδιά αποδίδουν καλύτερα. Έτσι, με τη σειρά τους επηρέασαν τα εν λόγω παιδιά αντιμετωπίζοντάς τα ως καλύτερους μαθητές. Οι αποδόσεις των μαθητών επιβεβαίωσαν την προφητεία, αφού και οι ίδιοι οι δάσκαλοι ασυνείδητα συμπεριφέρονταν διαφορετικά στις δύο ομάδες.

Οι ψυχολόγοι συμφωνούν ότι το κομβικό σημείο σε κάθε παράδειγμα αυτοεκπληρούμενης προφητείας είναι ο φόβος. Φοβόμαστε, λένε, ότι κάτι δε θα πάει καλά κι αυτό συμβαίνει συνήθως για κάποιο λόγο. Συνήθως το συναίσθημά μας συνδέεται με την ιστορία μας, ακουμπά σε κάτι που μας έχει συμβεί και ίσως να μας έχει τραυματίσει. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά αν αυτό το τραύμα δεν έχει εκφραστεί με λέξεις, ώστε να λάβει τον ανάλογο ψυχικό χώρο, δε σταματά να εμφανίζεται ξανά και ξανά και να μας εξουθενώνει, κάποιες φορές, ακόμα και υπό τη μορφή μιας ασαφούς απειλής. Έτσι, επιδιώκοντας με κάθε τρόπο να προστατευτούμε από αυτήν την απειλή, είναι πολύ πιθανό να δράσουμε με πανικό και αγωνία, προκαταλαμβάνοντας καταστάσεις και καθοδηγούμενοι από το ένστικτό μας, από τη γνώμη άλλων ή ακόμα κι από τα καθιερωμένα στερεότυπα.

Και τώρα που ίσως κι εσύ να διαπίστωσες ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο το οποίο και στη δική σου ζωή έχει παίξει, παίζει ή ίσως να παίξει κάποιο ρόλο, μάλλον ήρθε η ώρα να δούμε τι μπορείς να κάνεις γι’ αυτό. Καλό είναι, λοιπόν, να αξιολογήσεις ξεκάθαρα αυτό που ακριβώς συμβαίνει, επί τόπου την ώρα που γίνεται και να σκέφτεσαι λογικά και με καθαρό μυαλό, όλες τις πιθανές ερμηνείες σε ένα συμβάν ή σε έναν επαναλαμβανόμενο τύπο συμπεριφοράς από ένα ή πολλά άτομα.

Επίσης,  ισχυρός σύμμαχος σε αυτή τη διαδικασία είναι η πίστη στις δικές μας δυνατότητες, αποφεύγοντας τις ταμπέλες, τους χαρακτηρισμούς, αλλά και τις γενικεύσεις. Θωράκισε λοιπόν το μυαλό σου, ώστε να μην κολλάει σε λαθεμένες σκέψεις. Άλλωστε, όλοι οι άνθρωποι φοβόμαστε μερικές φορές, αλλά μην ξεχνάς ότι ο φόβος αυτός ανακουφίζεται μόνο με την εμπιστοσύνη μας στην ιδέα ότι οι σημαντικοί μας άλλοι  μπορούν να μας καταλάβουν.