Ο άνθρωπος και η ψυχή του

Τελικά η φύση του ανθρώπου είναι αρκετά παράξενη. Δεν έχει καμία λογική, αν κι αυτό ακριβώς είναι το χαρακτηριστικό που την ξεχωρίζει από τα ζώα. Περιβάλλεται από ένα πέπλο αβεβαιότητας και περιπλοκότητας που την περιορίζει, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να μπορεί να εξελιχθεί σε ορίζοντες τόσο μακρινούς που ούτε μπορούμε να τους φανταστούμε.

Χαζεύοντας, λοιπόν, αυτό το περίεργο πλάσμα, τον άνθρωπο, πολλά στοιχεία μου έκαναν εντύπωση. Πολλά ήταν αυτά που μου προκάλεσαν λύπη, μα ακόμα περισσότερα ήταν αυτά που κάρφωσαν ένα πλατύ χαμόγελο στο πρόσωπό μου. Γιατί, ναι, ο άνθρωπος έχει πολλές τραχιές πλευρές, μα όταν θέλει μπορεί να τις ανατρέψει όλες και να κατακτήσει το σύμπαν.

Έχεις σκεφτεί ποτέ τι είναι στ’ αλήθεια ένας άνθρωπος; Άλλοι πιστεύουν πως είναι απλώς ένα ζώο, με κάποιες εξελιγμένες δυνατότητες σε σχέση με τα υπόλοιπα. Αυτό, όπως καταλαβαίνεις, δεν πρόκειται για μία απλή πεποίθηση, αλλά για ένα γεγονός, αποδεδειγμένο από την ίδια την επιστήμη. Μα ο λόγος που σου είπα πως αυτό το πιστεύουν μόνο κάποιοι είναι πως υπάρχουν κι αυτοί που θεωρούν πως ο άνθρωπος είναι πολλά παραπάνω από ένα εξελιγμένο θηλαστικό.

Κάποιοι μιλούν για την ψυχή, για εκείνο το αθάνατο και συνεχώς εξελισσόμενο άυλο πράγμα που βρίσκεται μέσα μας. Μη με ρωτήσεις πού ακριβώς, δεν ξέρω να σου απαντήσω. Μπορεί να βρίσκεται στην καρδιά μας, μπορεί στο κεφάλι μας, μπορεί να βρίσκεται παντού στο σώμα μας ή μπορεί να μην υπάρχει και καθόλου. Το μόνο βέβαιο είναι πως η έννοια της ψυχής του ανθρώπου δημιουργήθηκε πριν από χιλιάδες χρόνια, την εποχή που οι άνθρωποι ανακάλυπταν τον κόσμο που ξέρουμε σήμερα. Είναι δυνατόν να έπεσαν μέσα σε όλα τα άλλα εκτός από αυτό;

Ο Σωκράτης μίλησε για το δαίμονα που ήταν κλεισμένος μέσα του κι αυτός ήταν κι ο λόγος που τελικά τον σκότωσαν. Ακόμα και στη μυθολογία, η Ψυχή ήταν εκείνη που ερωτεύτηκε ο ίδιος ο θεός Έρωτας. Αργότερα, πολλοί φιλόσοφοι κι επιστήμονες, άνθρωποι πνευματικοί και καταξιωμένοι, θέλησαν να προσεγγίσουν το θέμα αυτό από πολλές απόψεις. Μα κανένας δεν μπόρεσε να δώσει έναν ακριβή ορισμό ή να καταλάβει τι είναι τέλος πάντων αυτό το μαγικό χαρακτηριστικό των ανθρώπων. Είναι, άραγε, οι άνθρωποι ψυχές κρυμμένες σε εύθραυστα και φθαρτά σώματα;

Νομίζω πως όλοι περνάμε από τη φάση εκείνη στη ζωή μας που αρχίζουμε να εξερευνούμε αυτό το παράξενο κι ελκυστικό θεώρημα. Ίσως να φταίει κάποιο συμβάν, κάποιο γεγονός, κάποιο βίωμα που έμεινε ανεξήγητο και μας προκάλεσε την περιέργεια που μας έφτασε εδώ. Ένα προφητικό όνειρο, μια τρομακτική τηλεπάθεια, ένα ακατανίκητο προαίσθημα μπορεί να είναι η αφορμή, η κινητήριος δύναμη για την αναζήτησή μας αυτή. Και υπάρχει καλύτερο σημείο να καρφιτσώσουμε αυτά τα παράξενα φαινόμενα από την ήδη αχανή και απροσδιόριστη έννοια της ψυχής;

Κι ύστερα έρχεται η θεωρία εκείνη που χωρίζει τους ανθρώπους σε καλόψυχους και κακόψυχους. Τους φύσει άξιους και τους φύσει σκάρτους. Μα είναι ποτέ δυνατόν να ισχύει κάτι τέτοιο; Είναι τόσο ανέλπιδη η ύπαρξή μας; Είμαστε όλοι καταδικασμένοι σε μία συγκεκριμένη και αδιάλλακτη προσωπικότητα; Αν θέλεις τη γνώμη μου, δεν πιστεύω πως κάτι τέτοιο είναι αληθινό, αφού νομίζω πως όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται αγνοί, καλοί, καλόψυχοι, αν αυτός ο όρος σε βοηθά να καταλάβεις τι ακριβώς εννοώ. Σίγουρα είναι πολλά αυτά που διαμορφώνουν την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά καθενός, μα αυτά τα δύο δεν είναι απαραίτητο να ταυτίζονται. Το ότι κάποιος φέρεται με έναν χ τρόπο, δεν υπόσχεται πως αυτό τον αντιπροσωπεύει απόλυτα.

Οι καταστάσεις που βιώνουμε και τα βάρη που κουβαλάμε είναι αυτά που μπορεί να υπαγορεύουν τις πράξεις μας. Αυτά είναι που μας κάνουν να λέμε ψέματα, να εξαπατούμε, να προδίδουμε, να φερόμαστε άσχημα και να δημιουργούμε τη «φήμη» του «κακόψυχου». Μα αυτά είναι -κατ’ εμέ- μονάχα παραστρατήματα κι όχι αλήθειες.

Γιατί αν το καλοσκεφτείς οι συνθήκες ορίζουν συμπεριφορές κι αυτό βασίζεται αρκετά σε μια τυχαιότητα. Αυτές οι συνθήκες, στις περιπτώσεις που προαναφέραμε, ονομάζονται ένστικτα, ευαίσθητα σημεία, αδυναμίες, παρορμήσεις. Είναι αυτά που χωρίς λόγο μπλέκουν το μυαλό μας και το υποτάσσουν, διαγράφοντας κάθε αξία κι ηθική που μπορεί να έχουμε μέσα μας. Όλα αυτά είναι κομμάτια της ανθρώπινης φύσης. Μα πριν λίγο δεν είπαμε πως άλλο είναι η ψυχή και άλλο ο άνθρωπος; Τότε πώς γίνεται να τον χαρακτηρίζουμε κακόψυχο όταν για τις κακές του πράξεις ευθύνεται το μυαλό και όχι η ψυχή του;

Μα η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί να κατηγορηθεί πως είναι σκάρτη. Όταν βλέπεις ένα αυτοκίνητο, δε λες πως το μόνο χρήσιμο πάνω του είναι οι ρόδες και ο κινητήρας, γιατί αυτά το κάνουν να τρέχει. Υπάρχουν ένα σωρό μικρά και μεγάλα εργαλεία που το κάνουν να υπάρχει, που το ξεχωρίζουν, που το κάνουν τόσο σημαντικό. Το σύνολό του είναι που αγαπάμε, όχι τα χρήσιμα εξαρτήματά του ξεχωριστά. Έτσι και με τον άνθρωπο: ακόμα κι αν ξεχωρίζουμε την ψυχή απ’ το μυαλό του, είναι καλό να τον βλέπουμε ως σύνολο. Τελικά τι είναι αυτό το πλάσμα, λοιπόν; Καλό ή κακό;

Πολλοί θα πουν πως είναι κακό, γιατί οι καταστροφές που προκαλεί -σε πολλούς τομείς- ίσως να φαίνονται περισσότερες από τις ευλογίες. Μα αν με ρωτάς θα σου πω πως στον πυρήνα του ο άνθρωπος είναι ένα πανέμορφο πλάσμα με πολλά σπουδαία χαρίσματα. Κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις και κανείς μας δεν μπορεί να επιλέξει να κοιτά μόνο τη μία από αυτές. Κι αν ακόμα επιλέξεις να κοιτάς τη μία, γιατί πρέπει οπωσδήποτε να είναι η αρνητική;

Ό,τι και να είναι ο άνθρωπος, λοιπόν, βιολογικά και φιλοσοφικά, το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγω παρατηρώντας τον είναι πως είναι εν δυνάμει καλός και κακός. Είναι στο χέρι του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά να πλάσει τον εαυτό του, τη ζωή του, τη συμπεριφορά του και την εικόνα του. Μπορείς, λοιπόν, να γίνεις ό,τι θέλεις. Μπορείς να γίνεις ευεργέτης ή καταστροφέας. Τι θες; Εσύ διαλέγεις. Ακόμα κι αν η ζωή σου μοιάζει προκαθορισμένη από τα όσα σου έχουν συμβεί, θυμήσου πως ακόμα είναι όλα στο χέρι σου. Εγώ θα ευχηθώ απλώς να κάνεις την καλύτερη επιλογή για τον εαυτό σου!