«Καληνύχτα, μωρό μου» του είπα με το καθιερωμένο φιλί της καληνύχτας. «Καληνύχτα, μαμά, θα είσαι εδώ αύριο;» μου είπε και διέκρινα άγχος και φόβο μαζί στην παιδική φωνούλα. «Θα είμαι το πρώτο που θα δεις μόλις ξυπνήσεις, όπως κάθε μέρα, τι ερώτηση είναι πάλι αυτή;» τον ρώτησα. «Η κυρία Ελένη στο σχολείο μου είπε σήμερα ότι οι άνθρωποι ξαφνικά πεθαίνουν και δεν τους ξαναβλέπεις ποτέ. Θα σε δω αύριο;» «Κοιμήσου και θα σου τα εξηγήσω το πρωί όλα» του είπα κλείνοντας το φως.
Είναι εκείνοι οι … ορθολογιστές, οι «φίλοι», τάχα μου, της αλήθειας που θέλεις πολύ να τους πεις να το κλείνουν το ρημάδι, αλλά δεν μπορείς. Μερικές φορές είναι λεπτή η θέση και οι ισορροπίες επικίνδυνες. Αστο, μανδάμ, το υπαρξιακό ζήτημα αφού δεν ξέρεις πώς να το χειριστείς! Με παιδί έχεις να κάνεις, όχι με τον υδραυλικό σου! Αυτό θες να πεις και δε λες τίποτα. Άντε να βάλεις στο μυαλό ενός ενήλικα όλη τη σοβαρότητα της παιδικής ψυχολογίας μέσα σε τρία λεπτά. Πιο εύκολο είναι να διώξεις το φόβο από μια παιδική ψυχή από το να «εξημερώσεις» αδαή ενήλικα.
Η αλήθεια είναι το αγαθό εκείνο και η αρετή που επιζητούν τα παιδιά. Δεν μπορούν να το εκφράσουν ή να στο ζητήσουν, ιδίως τα μικρά, μα τη μυρίζουν, την αισθάνονται, τα ελκύει. Δε θα σου πουν «είσαι κάλπικος, κύριε», μα θα τα απωθήσεις αν τους πεις ψέματα. Δε θα τα δεις να τρίβονται στα πόδια σου για κουβέντα ή για παιχνίδι. Δε θα σε κοιτούν στα μάτια πλέον, δε θα είσαι σημαντικός στο μικρόκοσμό τους. Έχουν ένα μαγικό φίλτρο με το οποίο κάποια στιγμή θα αντιληφθούν την αλήθεια ή το ψέμα σου και θα σε κρατήσουν ή απωθήσουν αντίστοιχα. Η αθωότητα είναι αυτό το φίλτρο, η καθαρότητα της ψυχής.
Το να κρατάς ένα παιδί κλεισμένο σε ένα κόσμο ψεμάτων δε σημαίνει ότι το προφυλάσσεις από τη σκληρότητα αυτού του κόσμου. Ούτε ακυρώνεις το πρόβλημα. Δεν οχυρώνεις προστατευτικά μια παιδική ψυχή κλείνοντάς τη σε μια γυάλα, κολλώντας στα τοιχώματα της γυάλας αυτής πόστερ μιας νεραϊδούπολης ή μιας ονειροχώρας. Το μόνο που κάνεις είναι να σταματάς την υγιή πνευματική ανάπτυξή του, τ’ ότι σταματάς τη δημιουργία «αντισωμάτων» στην ψυχή του ώστε να ανταπεξέλθει όταν θα βγει στον ανελέητο κόσμο των ενηλίκων. Επιπρόσθετα, δεν το σέβεσαι ως προσωπικότητα όταν το φλομώνεις με ψέματα. Και αυτό σίγουρα το αντιλαμβάνεται.
Δύο είναι οι τομείς που ο ενήλικας (γονιός ή θείος για παράδειγμα) καλείται να διαλέξει ανάμεσα στην αλήθεια ή το ψέμα και το χτίσιμο μιας υγιούς σχέσης – ή όχι, αντίστοιχα. Ο ένας αφορά την απλή καθημερινότητα, μικρά πραγματάκια στα οποία καλείται ο ενήλικας να είναι ειλικρινής και συνεπής. Μία βόλτα, η παρουσία σε μια σχολική γιορτή ή η αγορά ενός παιχνιδιού. Ένας, φαινομενικά, ασήμαντος τομέας, ενδεικτικός όμως για την εικόνα ενός αληθινού και συνεπή ενήλικα στα μάτια του παιδιού. Ο δεύτερος τομέας είναι εξίσου σοβαρός μακροπρόθεσμα. Αφορά τα μεγάλα μυστήρια της ζωής καθώς και μεγάλες (φιλοσοφικές) έννοιες. Ζητήματα που αγχώνουν, τρομάζουν, φοβίζουν ή απλώς εκστασιάζουν τα παιδιά.
Η γέννηση και ο θάνατος, τα μεγάλα μυστήρια της ζωής, είναι τα πρώτα από εκείνα που απασχολούν έντονα τα παιδιά. Πώς γεννιέται ένα μωράκι; Που πήγε η γιαγιά που πέθανε; Αλλά και άλλες, ας το πούμε «μικρότερες» έννοιες. Η καλοσύνη και η κακία, η αλήθεια και το ψέμα, το μοίρασμα και η φιλία. Όσο σοβαρό κι αν είναι το ζήτημα που έχει τεθεί, η αλήθεια είναι μονόδρομος για όποιον σέβεται (ως προσωπικότητα) το παιδί που έχει απέναντί του. Αρκεί αυτή η αλήθεια να δοθεί με τρόπο που να μην το κατακλύζει, που να μην το τρομοκρατεί.
Διάβασα σε ένα βιβλίο πριν από κάποια χρόνια για ένα ντοκιμαντέρ στη Γαλλία σχετικά με την αλήθεια που πρέπει να λέγεται στα παιδιά. Μια Γαλλίδα μάνα πήρε το μικρό κοριτσάκι της και το πήγε σε ένα νεκροταφείο για να λύσει τις απορίες του παιδιού της σχετικά με το θάνατο. Για να του πει «αλήθεια»! Φανταστείτε αυτό το μικρό παιδί να βλέπει εφιάλτες τις νύχτες που ακολούθησαν σχετικά με ανθρώπινα κουφάρια, θαμμένα κάτω από τη γη, να τα τρώνε σκουλήκια. Ή φανταστείτε ένα μικρό παιδί να φαντάζεται ένα γυναικείο σώμα να σκίζεται στα δύο για να γεννηθεί ένας άνθρωπος. Απαράδεκτο; Ελεεινά απαράδεκτο.
Τα πράγματα δε θα ήταν καλύτερα εάν απλά, τρυφερά κι εξίσου παιδικά, μα και αληθινά, εξηγούσαμε στο παιδί ότι η ζωή είναι ένα υπέροχο δώρο, μία πορεία, ένα ταξίδι που έχει μία αρχή κι ένα τέλος; Δε θα ήταν λιγάκι καλύτερα εάν του εξηγούσαμε ότι στην πορεία αυτού του ταξιδιού υπάρχουν απώλειες; Ότι κάποιοι από τους ανθρώπους που αγαπούμε μπορεί να μην βρίσκονται πλέον κοντά μας, φυσικά, σωματικά, μα ότι κι αν κρατάμε μέσα μας, πάντα βρίσκεται κοντά μας. Στη ζωή μας. Απλώς κάποιες φορές δεν είναι ορατό στο μάτι. Το να λες μια αλήθεια με τρόπο που να μην τρομάξει μια παιδική ψυχοσύνθεση δεν σημαίνει ότι λες παραμύθι. Σημαίνει ότι σέβεσαι την ψυχολογία του απέναντί σου.
Ναι. Υπάρχουν δεκάδες τρόποι να εξηγήσεις σε ένα παιδί το θάνατο και τη γέννηση. Υπάρχουν, επίσης, εκατοντάδες τρόποι να του εξηγήσεις όλα τα δεινά που περνά η ανθρώπινη φύση από έννοιες όπως σκληρότητα, κακία, εκδίκηση, φτώχεια. Και υπάρχει και ο στυγνός, ωμός τρόπος. Αυτό έγκειται φυσικά στην παιδεία και την πνευματικότητα που έχει ο εκάστοτε ενήλικας αλλά και στο dna του. Το αν είναι χοντρόπετσος και άξεστος ας πούμε. Η αλήθεια είναι μονόδρομος. Απομένει ο τρόπος και η επιλογή αυτού του συγκεκριμένου μονόδρομου. Αρκεί να σκεφτούμε ότι κι εμείς δε θα θέλαμε να έρθει κάποιο μεγαλόσωμο ον και να παίξει με την ψυχολογία και την ευαισθησία μας μόνο επειδή μπορεί. Εμείς γιατί να το κάνουμε;
Συντάκτης: Ελευθερία Παπασάββα
