8 γνωστικοί μηχανισμοί που αντί να βοηθούν μάς θολώνουν

Στην υπόθεση ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι σχεδιασμένος με τέτοιο τρόπο ώστε να παραπλανά το ίδιο το άτομο και να το οδηγεί συχνά και με νομοτελειακή ακρίβεια να δρα αλόγιστα και αιρετικά, αυθόρμητα οι περισσότεροι θα αντιδρούσαμε σε μια προσπάθεια να ακυρώσουμε έναν τέτοιο «αβάσιμο» ισχυρισμό. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, υπάρχει ένα συστημικό σφάλμα στην ακολουθία της σκέψης μας στον εγκέφαλο, ακούσιο και ασυνείδητο αλλά φανερά επιδραστικό, το οποίο μας οδηγεί σε συμπεράσματα παράλογα ή ακόμα και ακραία και το οποίο θολώνει την κρίση μας και αλλοιώνει τις αποφάσεις μας.

Ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να πάρει μια απόφαση, ξεκινά να εξάγει τα ανάλογα συμπεράσματα που θα διανοίξουν μια οδό προς τη σωστότερη, ωφελιμότερη και λογικότερη κατεύθυνση για τον ίδιο. Στην ουσία, αυτό που προσπαθεί να επιτύχει είναι να κάνει ευκολότερη τη ζωή του, σύμφωνα με τους νόμους που διέπουν τη φύση η οποία αναζητεί τον οικονομικότερο τρόπο δράσης σε κάθε ενέργεια. Εν τέλει αυτή η διαδικασία καταλήγει ακούσια σε μικρότερα ή μεγαλύτερα σφάλματα που έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου.

1. Προβολή

Αγνοώντας τη συναισθηματική και βιολογική κατάσταση που βρισκόμαστε εκείνη τη στιγμή, προβλέπουμε μια μελλοντική κατάσταση ή ένα γεγονός λανθασμένα. Αν για παράδειγμα, στο παρόν βιώνουμε μια δυσκολία, ένα εμπόδιο ή μια αναποδιά, συμπεραίνουμε ότι το μέλλον πιθανώς θα είναι το ίδιο δυσοίωνο. Οι φράσεις «τίποτα δε θα πάει καλά», «θα αποτύχω σε αυτή τη συνέντευξη/διαγώνισμα/σχέση» ή «ας πάρω περισσότερα τρόφιμα στο σούπερ μάρκετ, θα πεινάσω αργότερα», όλα βασίζονται στο τωρινό μας βίωμα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα συνεχίσει να ισχύει αυτό και στο μέλλον.

2. Anchoring

Λαμβάνοντας ως σημείο εστίασης την αρχική μας εκτίμηση για ένα γεγονός, αρνούμαστε να παρεκκλίνουμε από αυτή και να τροποποιήσουμε την κατεύθυνση που θα δράσουμε. Πόσες φορές δεν έχουμε υπολογίσει τον χρόνο που χρειαζόμαστε για μια δουλειά, η οποία στην πορεία αντιλαμβανόμαστε ότι δεν αρκεί και αρνούμενοι να ζητήσουμε περισσότερο χρόνο, πιεζόμαστε να χωρέσουμε στον χρόνο που έχουμε αυθαίρετα ορίσει ως τελικό όριο, απογοητευόμαστε και τελικά χάνουμε και την προθεσμία και την υπομονή μας. Όλα αυτά γιατί αγκιστρωθήκαμε στην αρχική εκτίμηση και αρνηθήκαμε να μετακινηθούμε από αυτή.

3. Συντηρητισμός

Η εμμονή σε παλιότερες πληροφορίες και η άρνηση να συμπεριλάβουμε νέα δεδομένα μας οδηγεί σε πιθανά επικίνδυνες καταστάσεις. Αυτό το σφάλμα στην διαδικασία συμπερασμάτων οδηγεί πολλά άτομα σήμερα να υποτιμήσουν την επίδραση ενός δυνητικά επικίνδυνου υιού που κυκλοφορεί, βάσει μιας προηγούμενης εμπειρίας που πιθανώς είχαν με τη διόλου όμοια σε βαρύτητα και επιπλοκές εποχική γρίπη.

4. Αρνητισμός

Τα αρνητικά γεγονότα στη ζωή ενός ατόμου έχουν μεγαλύτερη επίδραση και παραμονή στη μνήμη του από τα θετικά γεγονότα ίσης έντασης. Για παράδειγμα, τείνουμε να αποδώσουμε την ήττα μας σε έναν αγώνα στον αντίπαλο και στην πρόθεσή του να μας βλάψει, ενώ δε θα αποδίδαμε τη νίκη μας στον βαθμό που κάποιος άλλος συνέβαλε σε αυτή. Τα αρνητικά συμβάντα τραβούν πιο έντονα την προσοχή και μένουν περισσότερο χρόνο στη μνήμη των ανθρώπων οδηγώντας τους σε μια μονομερή και επιλεκτική προσήλωση σε αυτά.

5. Πόλωση

Μια ακόμα σθεναρή γνωστική προκατάληψη είναι η πόλωση, που οδηγεί τα άτομα να επιλέγουν πεποιθήσεις και ισχυρισμούς που συνάδουν με το προσωπικό σύστημα αξιών τους, αγνοώντας ή παρακάμπτοντας πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση. Ένα παράδειγμα με μεγάλη συχνότητα είναι μια viral πληροφορία στο διαδίκτυο. Οι άνθρωποι δέχονται ως πραγματικότητα μόνο όσα δεδομένα είναι πλησιέστερα στην άποψή τους και οδηγούνται τελικά σε ακραίες ομαδοποιήσεις.

6. Ψευδαίσθηση μοτίβου

Οι άνθρωποι τείνουν να βλέπουν μοτίβα ακόμα και εκεί που δεν υπάρχουν, καθώς τυχαία γεγονότα σε συγκέντρωση δημιουργούν την ψευδαίσθηση του μοτίβου συμπεριφοράς. Αν ένας αριθμός στη ρουλέτα εμφανιστεί 10 συνεχόμενες φορές θεωρούμε ότι κρύβεται ένα μοτίβο πίσω από αυτό, ενώ στην πραγματικότητα είναι ένα τυχαίο γεγονός που απλά επαναλαμβάνεται. Η εγγενής ανάγκη μας να βάλουμε τα πράγματα σε μια λογική σειρά και να υπάρχουν νόμοι και κανόνες που διέπουν τα πάντα είναι το αντίδοτο στο χάος ενός σύμπαντος που μας προκαλεί φόβο και αβεβαιότητα.

7. Επιβεβαίωση

Η προκατάληψη της επιβεβαίωσης είναι πιθανώς και η πιο σημαντική λειτουργία, καθώς συμβάλλει στη δημιουργία απόψεων, πεποιθήσεων ενώ επηρεάζει την ίδια στιγμή και όσα αποθηκεύονται στη μνήμη μας, διαμορφώνοντας τις αναμνήσεις μας. Στην πραγματικότητα, το άτομο τείνει να προσέχει μόνο όσα συμφωνούν με την άποψη του και αγνοεί όσα έρχονται σε αντίθεση. Αν σκεφτόμαστε κάποιον και εκείνος μας πάρει τηλέφωνο, θεωρούμε ότι αν αυτό συμβαίνει κάθε φορά, αποτελεί ζωντανή απόδειξη ότι κατέχουμε την έκτη αίσθηση. Το ίδιο ισχύει όταν αργούμε και πάντα κάποιος μπροστά μας θα κινείται αργά, όταν κάνουμε τη γενίκευση ότι όλοι οι αριστερόχειρες έχουν καλλιτεχνική φύση, όπως και οι περισσότερες γενικεύσεις που κάνουμε και οι οποίες είναι προσαρμοσμένες στα μέτρα του καθενός. Αγνοώντας ταυτόχρονα όλες τις άλλες φορές που αυτό που ισχυριζόμαστε δεν εμφανίζεται.

8. Απόδοση

Ή αλλιώς η ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι όλα τα καλά γεγονότα στη ζωή κάποιου οφείλονται αποκλειστικά και μόνο στη συμβολή της τύχης, ενώ όλα τα αρνητικά είναι απόρροια της έλλειψης ικανότητας ή αντίληψης του ίδιου.

Φυσικά και υπάρχουν πολυάριθμες ακόμα προκαταλήψεις, όπως η εύνοια με κριτήριο την εμφάνιση, η διασπορά της ευθύνης σε μια ομάδα, η προκατάληψη της κοινωνικής απόδειξης, η υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων μας, η ψευδαίσθηση της διαφάνειας των συναισθημάτων μας και της αδιαφάνειας των άλλων γύρω μας, οι κάθε μορφής προβλέψεις, οι θεωρίες συνωμοσίας και η ψυχολογία των εκπτώσεων.

Όλοι θα υποπέσουμε σε αυτές τις γνωστικές προκαταλήψεις, καθώς αποτελούν ένα εγγενές σφάλμα της διαδικασίας επεξεργασίας πληροφοριών και της λήψης αποφάσεων  στον εγκέφαλο. Και ναι, ακόμα και οι ειδικοί υποκύπτουν στα ίδια ολισθήματα με εμάς.

Η αναγνώρισή τους, οι συνειδητές αποφάσεις και η ενδοσκόπηση πάνω στις συχνότερες προκαταλήψεις μας, μαζί με την ανάλυση προηγούμενων γεγονότων και του τρόπου που είχαμε αντιδράσει είναι μερικές τεχνικές που συμβάλλουν στη μείωση της εμφάνισής τους αλλά και στην κατανόηση των σφαλμάτων στην πορεία της ζωής μας.

Ίσως αν αποστασιοποιηθούμε έστω κι ελάχιστα και δούμε την ολοκληρωμένη εικόνα, τότε να αποφύγουμε πιθανά επικίνδυνα στραβοπατήματα και πλάνες.  Φυσικά με τον αριθμό των αναγνωρισμένων προκαταλήψεων να ξεπερνά τις 170, τα λάθη θεωρούνται ανθρώπινα και έχουν στατιστικά υψηλή πιθανότητα εμφάνισης,  ανεξάρτητα από την όποια καλή μας πρόθεση.  Δεν παύει όμως η προσπάθεια, να είναι το ζητούμενο.

Θέλουμε και τη δική σου άποψη!

Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!

Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!