Aποπραγματοποίηση: βήμα-βήμα χάνεται κάθε αίσθηση πραγματικότητας

Έχεις ακούσει ποτέ να λέει κάποιος ότι νιώθει ότι δεν είναι πραγματικός ή ότι η πραγματικότητά του δεν είναι πραγματικά αληθινή; Θυμάσαι να σου λέει ότι βίωσε κάποιες μέρες, όπου αισθάνθηκε σαν «θεατής» της ίδιας του της ζωής, σα να έβλεπε τη ζωή του μέσα από μια ταινία σε μια κινηματογραφική αίθουσα; Και τώρα φαντάζομαι περίπου πώς θα αντέδρασες εσύ. Θα τον κοιτούσες λίγο παράξενα και θα άρχιζες να κάνεις σιωπηλά σενάρια στο μυαλό σου ότι μάλλον ο φίλος σου αρχίζει να «τα χάνει». Κι όμως δεν είναι τόσο μυστήρια τα πράγματα, όσο σου φάνηκαν τότε.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με το να ονομάσουμε αυτή την κατάσταση. Πρόκειται για το «Σύνδρομο Αποπροσωποποίησης», μια κατάσταση στην οποία παρουσιάζεται μια διαταραχή της αντίληψής μας. Συγκεκριμένα, πραγματοποιείται μια μεταβολή στη συνηθισμένη αίσθηση πραγματικότητας του ατόμου, όσον αφορά τον εαυτό του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να νιώθει αποξενωμένο ή απομακρυσμένο από τον εαυτό του, έχοντας την αίσθηση ενός εξωτερικού παρατηρητή των συναισθημάτων του ή του σώματός του ή νιώθοντας σαν να κινείται μηχανικά ή σαν να είναι μέσα σε όνειρο, στο οποίο έχει την εντύπωση ότι δεν ελέγχει τις πράξεις του.

Συχνά η αποπροσωποποίηση (δηλαδή το αίσθημα μη πραγματικότητας του εαυτού) συνοδεύεται από την αποπραγματοποίηση (μια αίσθηση μη πραγματικότητας του περιβάλλοντος). Πιο συγκεκριμένα, ένα βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι κάποια επαναλαμβανόμενα επεισόδια αποπροσωποποίησης σε σημείο που σιγά-σιγά να προκαλούν ενόχληση στο άτομο. Γιατί, θα πρέπει να ξέρεις ότι ένα μεγάλο ποσοστό -περίπου 50% νεαρών ενήλικων ατόμων- θα βιώσει κάποια στιγμή στη ζωή του αυτό το φαινόμενο και αυτό θα γίνει συνήθως μετά από περιόδους έντονης πίεσης και στρες. Eπίσης, το σύνδρομο αποπροσωποποίησης εμφανίζεται πολύ συχνότερα μεταξύ ατόμων νεαρότερης ηλικίας παρά σε ηλικιωμένους, με μέση ηλικία εμφάνισης να είναι τα 16 χρόνια. Λιγότεροι από το 20% εμφανίζουν το σύνδρομο μετά το εικοστό έτος της ηλικίας τους και μόνο το 5% μετά τα 25 τους χρόνια.

Για να γίνουμε πιο αναλυτικοί πάνω σε αυτό το θέμα, θα σου πω ότι τα άτομα που υποφέρουν από το σύνδρομο αυτό παραπονιούνται πως νιώθουν αποκομμένα από τα συναισθήματά τους και από αυτά που γενικώς βιώνουν, πως είναι σαν να συμβαίνουν πράγματα σε κάποιον άλλον. Είναι, λένε, σα να βλέπουν τον κόσμο τους μέσα από ένα γυαλί. Συχνά, ο περίγυρος βιώνεται ως κενός, δίχως ζωή, υιοθετώντας μια φιλοσοφία ότι δεν έχει τίποτα ουσιαστικό νόημα. Μοιάζει ο κόσμος τους να είναι τεχνητός, σαν σκηνικό από θέατρο, με τους ανθρώπους γύρω να μοιάζουν με ηθοποιούς ή ακόμα και ρομπότ!

Μπορεί να κοιτάξουν στον καθρέφτη και να νιώσουν πως το άτομο που βλέπουν είναι ένας ξένος. Μπορεί ακόμη και να δυσκολεύονται να νιώσουν κάποια ερεθίσματα, όπως είναι η πείνα ή η αντίληψη της πραγματικής θερμοκρασίας σε ένα χώρο, ενώ έχουν αναφερθεί κάποιες περιπτώσεις με αλλοιωμένη αίσθηση του χρόνου. Κάποιες φορές δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν, να οργανώσουν τη ροή της σκέψης τους, αλλά και να διαχειριστούν νέες πληροφορίες. Αλλά, ένα ακόμη δυσάρεστο γεγονός τόσο για τα άτομα αυτά όσο και για τους πολύ κοντινούς τους ανθρώπους, είναι ότι μπορεί να χάσουν το ενδιαφέρον τους και την τρυφερότητά τους γι’ αυτούς, να φαίνονται ψυχροί και αδιάφοροι. Περιγράφεται, επίσης, η ύπαρξη μιας αυξημένης συνειδητότητας σκέψης και σώματος. Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε απώλεια του αυθορμητισμού που με τη σειρά του δημιουργεί στο άτομο μια αίσθηση σαν να είναι ρομπότ. Συχνά, το άτομο νιώθει συναισθηματικά μουδιασμένο ή απόμακρο, ενώ κάτι που σίγουρα θα σου κάνει εντύπωση κι εσένα είναι, ότι σε μια τέτοια κατάσταση, επηρεάζεται η αίσθηση για το ίδιο το σώμα. Για παράδειγμα, μπορεί ένα μέρος του σώματος να βιώνεται ως μικρότερο ή μεγαλύτερο απ΄ό,τι είναι συνήθως.

Είμαι σίγουρη ότι θα έχεις τρομάξει λίγο με αυτή την κατάσταση της λεγόμενης αποπροσωποποίησης, αλλά δεν είναι τόσο σπάνια όσο φαντάζεσαι, ούτε προκαλείται από ακραία γεγονότα και συμπεριφορές. Αντιθέτως, είναι δυνατόν να συμβεί σε κάποιον, όταν αυτός φοβηθεί πολύ, όταν βιώσει μια κατάσταση έντονου στρες, όταν έχει μεγάλη έλλειψη ύπνου, σε περιπτώσεις επήρειας αλκοόλ και γενικά όταν έχει κατακλυσθεί από κάποιο πολύ έντονο συναίσθημα, (ειδικά σε περίπτωση μεγάλης λύπης).

Κάποιο ειδικοί ισχυρίζονται ότι η αποπροσωποποίηση λειτουργεί σαν μία «άμυνα» απέναντι στα απειλητικά αισθήματα ή βιώματα που έχουμε. Υπό αυτήν την έννοια, η αποπροσωποποίηση είναι ένας τρόπος αποστασιοποίησης από κατακλυσμιαία επώδυνα αισθήματα. Στην περίπτωση μιας απειλητικής για τη ζωή κατάστασης, η εμφάνιση της αποπροσωποποίησης αντιπροσωπεύει μια προσαρμοστική λειτουργία του ψυχισμού και σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να συμβάλει και στη σωτηρία της  ζωής. Σκέψου ότι εμφανίζεται στο άτομο με τρόπο παρόμοιο με αυτόν που εμφανίζεται μια λιποθυμία, η οποία ξέρουμε ότι συμβαίνει τη στιγμή που κάτι μας προκάλεσε έναν πολύ έντονο σωματικό ή ψυχικό πόνο. «Κλείνει λοιπόν ο διακόπτης» κι με αυτόν τον τρόπο, το άτομο αποφεύγει τα χειρότερα!

Ένας τύπος «χαμηλών τόνων», με έντονες τάσεις  απομόνωσης, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, με δυσκολίες έκφρασης των συναισθημάτων του και μια αυξημένη ανάγκη άσκησης ελέγχου, με αισθήματα ντροπής κι ενοχής να τον κατακλύζουν και με μια παθητική αμυντική στάση, πιθανότατα να δείξει χαμηλή ανθεκτικότητα απέναντι στο στρες και το άγχος και κατ’ επέκταση να αυξήσει τις πιθανότητες να εμφανίσει συμπτώματα αποπροσωποποίησης. Τι κάνουμε λoιπόν; Oι ψυχολόγοι συμβουλεύουν ομόφωνα τη ρεαλιστική αποδοχή της πραγματικότητάς μας -όπως αυτή έρχεται και είναι-, ώστε να πετύχουμε μείωση των εσωτερικών μας συγκρούσεων και να διαποτίσουμε την καθημερινότητά μας με μπόλικη δόση ευτυχίας και ικανοποίησης.