Όταν ένα «πείραγμα» στη δουλειά καταλήγει ο εφιάλτης σου

Υπάρχει σαφής γραμμή, όσο κι αν καμιά φορά στηρίζουμε το αντίθετο για να καλύψουμε τα νώτα μας, ανάμεσα στο λέω κάτι -το δηλώνω δηλαδή-, το κριτικάρω κάτι -το κουτσομπολεύω δηλαδή- και το επιτίθομαι λεκτικά, άρα περνάω στον εκφοβισμό. Θα ομολογήσω πως ποτέ δε μου άρεσε το πώς ακούγεται αυτή η λέξη. Είναι από μόνη της μια λέξη που προκαλεί ανησυχία και μόνο στο άκουσμά της πόσο μάλλον η κατάσταση που την ακολουθεί.

Στο άκουσμα λοιπόν της λέξης «εκφοβισμός» το μυαλό μας πηγαίνει συνήθως σε παιδικές ηλικίες κι αφελείς συνήθως, αλλά καθόλου αθώες, συμπεριφορές που ανταλλάσσουν σε εκπαιδευτικούς χώρους. Εκεί όπου όλα ξεκινούν τις περισσότερες φορές σαν ένα παιχνίδι που μπορεί κάλλιστα να πάρει επικίνδυνες διαστάσεις.

Τα παιχνίδια όμως αυτά δεν είναι προνόμιο μόνο των παιδιών αλλά και των ενηλίκων. Τα τελευταία χρόνια το κοινωνικό φαινόμενο του «εργασιακού εκφοβισμού» έχει αποκτήσει τεράστιες διαστάσεις με συμπεριφορές που ανιχνεύονται στους χώρους της εργασίας. Και μπορεί να μην έχει να κάνει με σωματικές επιπτώσεις κατά το μέγιστο ποσοστό παρ’ όλα αυτά είναι αρκετά συχνό φαινόμενο και εκδηλώνεται συνήθως μέσα από τον λεκτικό εκφοβισμό που ασκεί σαφέστατα συναισθηματικό και ψυχολογικό σοκ στο άτομο που το βιώνει.

Για να κατανοήσουμε τα γιατί και να καταλήξουμε σε συμπεράσματα και τρόπους αντιμετώπισης θα πρέπει να παρακολουθήσουμε από κοντά το πώς εκτυλίσσεται μια κατάσταση εργασιακού εκφοβισμού. Φανταστείτε λοιπόν να παρακολουθείτε έναν εργασιακό χώρο μέσα από μια κάμερα παρατηρώντας τις συμπεριφορές όλων των εργαζομένων.

Όπως κάθε κοινωνικό σύνολο έτσι και σε έναν χώρο εργασίας υπάρχει πληθώρα συμπεριφορών και προσωπικοτήτων. Υπάρχουν οι δυναμικοί χαρακτήρες, οι πιο ντροπαλοί αλλά εξίσου δυναμικοί, οι αδιάφοροι αλλά και οι αδύναμοι. Εάν μπορούμε εμείς μέσα από μια κάμερα να ανιχνεύσουμε τα διαφορετικά είδη συμπεριφορών φανταστείτε πόσο εύκολα μπορεί να κάνει κάτι ανάλογο ο «θύτης». Βάσει ερευνών η γλώσσα του σώματός μας αποκαλύπτει πολλά από τα στοιχεία του χαρακτήρα μας. Έτσι λοιπόν ένα άτομο με αδύναμο χαρακτήρα θα αποκαλυφθεί μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο όπως εξάλλου συμβαίνει πάντα.

Μιλάμε για μια συμπεριφορά που μπορεί κατά βάση να αγγίξει κόκκινες γραμμές ως προς την ανεκτικότητα της άλλης πλευράς. Πιθανόν να ξεκινήσει με μια προσέγγιση λίγο πιο φιλική τεστάροντας έτσι τα όρια και τις αντοχές του ατόμου που τη δέχεται. Εξετάζοντας το θέμα από ψυχολογικής άποψης θα εντοπίσουμε και τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει. Τα άτομα που θα ασκήσουν αυτού του είδους τον εκφοβισμό στον συνάδελφό τους είναι άτομα χειριστικά τις περισσότερες φορές. Μέσα από την επιβεβαίωση που αποζητούν από τους υπόλοιπους συναδέλφους, ενεργούν άλλες φορές μόνοι τους και άλλες μέσα από πηγαδάκια που έχουν δημιουργήσει.

Το ψυχολογικό background εκείνου που ασκεί εκφοβισμό στον εργασιακό χώρο σε συναδέλφους του όμως τις πιο πολλές φορές κρύβει ένα οικογενειακό περιβάλλον αρκετά έντονο, πιθανόν όχι και τόσο ασφαλές. Είναι άτομα που δεν έχουν μεγαλώσει με το δέσιμο μιας βαθιάς συναισθηματικής επαφής. Μελέτες έχουν δείξει πως αποζητούν στην ουσία της επιβεβαίωση της δικής τους ανωτερότητας έναντι των συναδέλφων τους καλύπτοντας εν κατακλείδι τις δικές τους ανασφάλειες. Ένας φαύλος κύκλος συναισθηματικών κενών που προσπαθούν να καλύψουν.

Η κάμερά μας λοιπόν εστιάζει τώρα στο άτομο που βιώνει τον εκφοβισμό στο εργασιακό του περιβάλλον. Σαφέστατα είναι μια κατάσταση αρκετά δυσάρεστη για αυτόν που θα βιώσει συζητήσεις και σχόλια πίσω από την πλάτη του. Το «θύμα» της υπόθεσης είναι ως επί το πλείστων άτομο με ανασφάλειες επίσης όπως και ο «θύτης» του. Μοιράζονται παραδόξως κοινά χαρακτηριστικά κάνοντας και τις δυο πλευρές το ίδιο ευάλωτες.

Οι επιπτώσεις του εργασιακού εκφοβισμού είναι πολλές και αφορούν και τις δυο πλευρές. Το άτομο που θα δεχθεί παθητικά μια τέτοια κατάσταση χωρίς να αντιδράσει θα χάσει τον προσανατολισμό του όσον αφορά στα κίνητρα της δικής τους παραγωγικότητας. Επομένως πιθανότατα να μην απολαμβάνει τον χώρο της εργασίας του όπως και πριν. Μελέτες έχουν δείξει πως πολλές φορές εμφανίζουν κατάθλιψη και περιστατικά αγχώδους συμπεριφοράς. Λογικό κι αναμενόμενο αν σκεφτούμε πως η πίεση που τους ασκείται είναι τεράστια σε όλα τα επίπεδα.

Η κάμερά μας λοιπόν μας έδειξε τα σημάδια. Παρατηρήσαμε και αναλύσαμε μέσα σε ένα εργασιακό περιβάλλον μια πραγματικότητα που συχνά συγκαλύπτεται. Η ζωή εκεί έξω είναι ακριβώς η εικόνα που μας έδωσε η κάμερα. Και μπορεί όλοι μας να βιώσουμε ή να έχουμε βιώσει κάτι ανάλογο και από τις δυο πλευρές του τραπεζιού.

Πατώντας το off κι έχοντας παρατηρήσει μια κατάσταση με ρόλους που αντικρούονται, τι μένει;  Ο καθένας βγάζει τα δικά του συμπεράσματα και επιλέγει πλευρές. Η μαγική όμως λέξη είναι ο σεβασμός εκατέρωθεν και μόνο ο σεβασμός ξεκλειδώνει ανασφάλειες και τυχόν συναισθηματικά κενά. Ας ελπίσουμε λοιπόν πως θα μειώνονται όλο και πιο πολύ τέτοιου είδους κοινωνικά φαινόμενα και πως θα μπορούμε να μιλάμε όχι για εκφοβισμό αλλά για exφοβισμό, στέλνοντάς τον στο παρελθόν.