Μας ακούνε και υποστηρίζουν πως μιλάμε τραγουδιστά. Η γλώσσα πάει ροδάνι κι ο ακροατής δεν προλαβαίνει όλες εκείνες τις ακαταλαβίστικες λέξεις που τρέχουν νεράκι απ’ το στόμα μας. Και σα να μην έφτανε αυτό, είναι κι από μόνες τους περίπλοκες οι άτιμες. Διπλά σύμφωνα, τριπλά φωνήεντα, δύσκολη προφορά και να φαντάζουν όλα τόσο ομαλά καθώς τα ξεστομίζει ένας Κύπριος. Φράσεις που ακούγονται σαν βρισιές χωρίς να είναι, φράσεις ευφάνταστες με έμπνευσή τους τις πιο παράξενες πηγές. Από σήμερα λοιπόν, δε θα χρειάζεσαι λεξικό όταν έχεις Κύπριο απέναντί σου. Γιατί μπορεί να μας ακούνε και να νομίζουν πως μιλάμε μια πολύ μακρινή και ξένη γλώσσα, όμως για όλα υπάρχει μία εξήγηση. Είτε αυτή έχει τις ρίζες της στα αρχαία Ελληνικά, στα Αγγλικά, στα Τουρκικά, στα Ιταλικά, ή ακόμα πολύ απλά, στη φαντασία κάποιου, κάποτε!
1. «Σικκιμέ τζιαι κόντρα σούστες!»
Σικκιμέ από την τουρκική λέξη sikmek. Θεωρείται περισσότερο επιφώνημα παρά λέξη και η ελεύθερη της μετάφραση πάει κάπως «φακ ιτ», «θα το κάνω κι ό,τι γίνει». Εξού και ο «σικκιμετζιής», ο οποίος είναι εκείνος ο άνθρωπος που δε νοιάζεται ιδιαίτερα για τις συνέπειες των πράξεών του, δεν τις σκέφτεται κιόλας και πράττει χωρίς ιδιαίτερους ενδοιασμούς και δεύτερες σκέψεις. Η προσθήκη της υπόλοιπης φράσης είναι προαιρετική, απλώς να, δίνει μια εντονότερη αίσθηση στο όλο μουντ του στ@ρχιδισμού, χωρίς να πρέπει απαραιτήτως να βγάζει κάποιο νόημα.
2. «Όϊ άππαρο!»/«Όϊ πέϊλερ!»
Άππαρος εστί το άλογο και πέϊλερ ουδείς γνωρίζει τι εστί. Λέγεται πως ίσως προέρχεται από την αγγλική λέξη “baler” που σημαίνει το μεγάλο εκείνο όχημα που χρησιμοποιείται στο θέρος. Οι δύο φράσεις χρησιμοποιούνται σε παρόμοια περίσταση κι αυτή είναι για να δηλώσουμε τη δυσπιστία μας προς κάτι που θα μας πουν, προς μια δήλωση που θα θεωρήσουμε ακραία και πως τείνει προς το ψέμα, ή ακόμα σε μια απαίτηση που θα εκφραστεί προς το μέρος μας την οποία θέλουμε με έναν πιο πρωτότυπο τρόπο να δείξουμε πως δε θα φέρουμε εις πέρας. Για παράδειγμα, σου λέει το αφεντικό σου «Θέλω τις αναφορές έτοιμες μέχρι το μεσημέρι» κι εσύ από μέσα σου -επαναλαμβάνω- από μέσα σου (δεν παίρνω κανέναν στο λαιμό μου), θα σκεφτείς «Όϊ άππαρο!»
3. «Σφογγάς τζιαι τα σιείλη σου»/«Γείρνεις τζιαι πίσω»
Ακριβής μετάφραση «Σκουπίζεις τα χείλη σου», «Γέρνεις προς τα πίσω», όπως όταν χαλαρώνουμε σε μια καρέκλα και καθόμαστε πιο άνετα. Τι θέλει να πει ο ποιητής; Πως βρίσκεσαι σε μια κατάσταση ή έχεις επωφεληθεί από κάτι τόσο πολύ που δε χρειάζεται να κάνεις τίποτα περισσότερο κι απλώς να το απολαύσεις. Δεν έχεις άλλες απαιτήσεις, δε σου λείπει κάτι, έτσι απλώνεις το σώμα προς τα πίσω, χαλαρώνεις και σκουπίζεις χειλάκι. Γιατί μη με ρωτάς, δεν ξέρω, μάλλον έτσι το ‘χε οραματιστεί αυτός που δημιούργησε τη φράση.
4. «Πνάσε νάκκον»
«Πνάζω», κοινώς ξεκουράζομαι και «νάκκον» κοινώς λίγο. Όχι, δε στέλνουμε κάποιον να ξεκουραστεί γιατί του βγήκε ο πάτος του καημένου, αλλά του λέμε να ηρεμήσει λίγο και να κατέβει πιθανώς από κάποιο καλάμι στο οποίο έχει αναρριχηθεί. Η φράση τείνει να χρησιμοποιείται ειρωνικά, έχοντας ως σκοπό της να πει στο συνομιλητή πως «ξέρεις, ηρέμησε λίγο» γιατί «σαν πολλά μας τα λες».
5. «Έλυσεν τον/την η μύλλα μου»
Τίποτα δε λιώνει στην κυριολεξία, παρά μόνο μεταφορικά η ψυχή μας όταν θέλουμε να πούμε πως λυπηθήκαμε κάποιον ή συγκινηθήκαμε με κάτι. Για παράδειγμα, έρχεται ο πρώην που έδιωξες κακήν κακώς και κλαίει κάθε βράδι έξω απ’ το σπίτι σου και τον λυπάσαι και λίγο αλλά δεν το πολυεννοείς κιόλας και λες «ντάξει, έλυσεν τον η μύλλα μου». Σε ποιο ουράνιο και ποιο τόξο έρχεται πρώην στην πόρτα δεν ξέρω, παράδειγμα προσπαθούσα να βρω!
6. «Εσιέξιξι!»
Χιλιοφορεμένο, δημοφιλές, ποιητικό. Μια λέξη, τόσα συναισθήματα. Επιφώνημα αγανάκτησης, φωνάζει για βοήθεια. Κι ενώ στο υπογράφω πως σχεδόν κανείς από τους χρήστες του δεν το έχει ποτέ σκεφτεί, έχει στην πραγματικότητα κι αυτό μια ετυμολογία. Προέρχεται από το τουρκικό eksik olsun ή το εξ + οίκου σου δηλαδή εκτός του οίκου σου. Έξω απ’ το σπίτι μας δηλαδή προσπαθούμε να πούμε όταν το χρησιμοποιούμε, ή τέλος πάντων ένα «φτάνει πια!» ή ένα «ήμαρτον»!
7. «Έφυεν η φάτσα μου»/«Έφυεν η κκελλέ μου»
Ναι, με τόσα πολλά σύμφωνα κολλημένα το ένα δίπλα στ’ άλλο για να δίνουμε έμφαση στην έντονη αυτή προφορά. Κάτι φεύγει τέλος πάντων, είτε αυτό είναι το πρόσωπο ή ολόκληρο το κεφάλι. Δεν είναι πως είμαστε φαν του Face Off με τον Travolta και τον Cage, απλώς τι παραστατικότερο για να εκφράσουμε την έκπληξή μας, παρά του να δημιουργήσουμε την εικόνα ολόκληρου του προσώπου να μετακινείται απ’ τη θέση του. Ποια έκπληξη στο βλέμμα, ποιο στόμα ανοιχτό, εδώ μιλάμε για ολική αφαίρεση!
8. «Έννεν που το ππυριλλίν σου»
Κοινώς «δε σε αφορά» ή «να μη σε νοιάζει». Πυριλιά είναι οι βόλοι και χρησιμοποιώντας αυτή τη φράση υπενθυμίζουμε στο συνομιλητή πως ένας είναι μονάχα ο ιδιοκτήτης τους και πως προφανώς δεν είναι αυτός.
9. «Κάτσε τη μάππα χαμέ»
Θα μπορούσε να θεωρηθεί συνώνυμο του αγαπημένου «πνάσε νάκκον» που έχει αναφερθεί παραπάνω, ή ακόμα θα μπορούσε να γίνει και συνδυασμός των δύο. Η συγκεκριμένη φράση παρ’ όλ’ αυτά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί περισσότερο σε περιπτώσεις όπου το άλλο άτομο έχει ψωνιστεί και του λέμε να προσγειωθεί μην το προσγειώσουμε. Απότομα.
10 «Chίκκια μου»!
«Στα φρύδια μου», λοιπόν κι αυτή είναι η κυπριακή συντομία της πασίγνωστης και ίσως διεθνούς, πια, φράσης. Το αγγλικό προστίθεται για να πετύχεις την προφορά, λίγο αγγλικό και λίγο ελληνικό πολλές φορές βγάζει την κυπριακή διάλεκτο. Όχι, αλήθεια. Κάπου τα ‘χουμε όλα ανακατέψει κι έχουν όλες αυτές κι άλλες τόσες φράσεις, γεννηθεί.
Όταν βρεθείς λοιπόν σε παρέα με Κύπριους, μην απελπιστείς. Δεν είναι όλα τόσα ακαταλαβίστικα όσο ακούγονται αρχικά. Την έχουν την κάποια επεξηγησούλα τους. Αν τώρα πράγματι βαλτώσεις, ζήτα υπότιτλο, δεν παρεξηγώ! Κι αν πάλι δε βρεθείς παρέα με κουμπάρους, «μάθε τέχνη κι άσ’ τηνε», λένε. Ποτέ δεν ξέρεις πότε θα σου χρησιμεύσουν λίγες πιο δημιουργικές εκφράσεις!
Συντάκτης: Άνδρη Χριστοφή
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
