Τελικά πόσα συναισθήματα υπάρχουν;

Αγαπώ, λυπάμαι, εκπλήσσομαι, φοβάμαι, χαίρομαι, λατρεύω, θυμώνω. Λέξεις καθημερινές που περιγράφουν τι συμβαίνει στον εσωτερικό μας κόσμο και πώς όλα αυτά εκδηλώνονται και στην εξωτερική μας ζωή. Έχουν δράση στην ψυχή μας, αντίδραση στο σώμα μας και σχεδόν πάντα γίνονται αντιληπτά στους γύρω μας. Έτσι λοιπόν έχουμε ευχάριστα και δυσάρεστα ψυχικά συμβάντα, αποτελέσματα εμπειρικών καταστάσεων που βιώνουμε. Μόλις σάς περιέγραψα τη λέξη«συναισθήματα». Το Α και το Ω της ζωής μας.

Έχετε δοκιμάσει ποτέ να καταγράψετε πόσα συναισθήματα νιώθετε μέσα στη διάρκεια μιας μέρας; Πόσα τελικά μπορεί να υπάρχουν, πόσα μπορούμε να νιώσουμε σε μια στιγμή και πώς περιγράφονται αυτά με λέξεις; Η καταγραφή και μελέτη των συναισθημάτων αποτελεί μια ολόκληρη επιστήμη. Και το αποτέλεσμα είναι σχεδόν το ίδιο στο πέρασμα των αιώνων. Δύσκολα μπορούμε να ορίσουμε το συναίσθημα καθώς κάθε έννοια έχει ποικιλότροπες ερμηνείες. Η αρχή της καταγραφής ξεκίνησε από τον Αριστοτέλη ο οποίος κατέγραψε 14 μορφές συναισθημάτων· μεταξύ άλλων τον φόβο, την εμπιστοσύνη, τον θυμό, την ηρεμία, τον οίκτο, την περιφρόνηση, την ντροπή. Ο Δαρβίνος έκλεισε σε πολύ μικρότερο αριθμό τα συναισθήματα, ορίζοντάς τα σε 5. Τον θυμό, την αγάπη, τον φόβο, την ευτυχία και τη θλίψη. Στην πορεία των χρόνων μελέτες επί μελετών ήρθαν να προσθέσουν συναισθήματα και να ονομάσουν νέες έννοιες.

Μέχρι που φτάνουμε στον 21^ο αιώνα των τελευταίων εξελίξεων, ανακαλύψεων κι ανακοινώσεων για την καταγραφή των συναισθημάτων. Κι εκείνο που δημιουργεί το πρόβλημα της πλήρους καταγραφής δεν είναι η ονομασία των συναισθημάτων μας αλλά τα κριτήρια. Ξεχωρίζουμε λοιπόν πως υπάρχουν τα πρωταρχικά συναισθήματα και πολλές παράλληλες έννοιες, οι οποίες όμως δεν είναι τίποτα άλλο παρά τροποποιήσεις και διαμορφώσεις των αρχικών καταγεγραμμένων συναισθημάτων.

Πώς εξηγείται αυτό; Αν τα συναισθήματά μας αντικατοπτρίζονται εξωτερικά στο πρόσωπό μας τότε δύο ή και παραπάνω συναισθήματα μπορεί να προκαλούν την ίδια αντίδραση στις εκφράσεις μας. Έτσι λοιπόν στην καταγραφή τους επιστημονικά δεν έχουμε δύο αλλά ένα συναίσθημα. Και ίσως θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον, αν τώρα προσπαθούσατε να το κατανοήσετε και ‘σεις οι ίδιοι στεκόμενοι μπροστά στον καθρέπτη σας. Δοκιμάστε τον φόβο και την έκπληξη. Οι αντιδράσεις μας ως αυθόρμητες κι άμεσες είναι σχεδόν όμοιες. Μ’ αυτό το σκεπτικό λοιπόν ο Paul Ekman δημιούργησε αυτό που ο ίδιος ονόμασε «Σύστημα Κωδίκευσης των Εκφράσεων του Προσώπου» σε μια έρευνα δείγματος 10.000 ατόμων καταλήγοντας σε μόλις επτά συναισθήματα στο σύνολό τους. Θυμό, φόβο θλίψη, ευτυχία, έκπληξη, περιφρόνηση και αηδία. Αυτό δε σημαίνει πως είναι τα μοναδικά μας. Απλώς αποτελούν την αρχική δομή στην οποία ξετυλίγονται όλα τα υπόλοιπα τα οποία και είναι εκατοντάδες.

Κι ερχόμαστε στην τελευταία καταγεγραμμένη έρευνα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας. Σε δείγμα 853 ατόμων καταγράφηκαν 27 συναισθήματα καθώς ο θαυμασμός, η ηρεμία, η λατρεία και η νοσταλγία είναι κάποια από αυτά που προστέθηκαν στον κατάλογο των ήδη υπαρχόντων. Επίσης η επιστημονική ομάδα συνδέει όλα τα συναισθήματα μεταξύ τους, θεωρώντας πως αυξάνεται η παλέτα των συναισθηματικών μας εμπειριών προσθέτοντας νέα.

Εκείνο που είναι ίσως και το πιο σημαντικό και πρέπει να κατανοήσουμε είναι πως το συναίσθημα αποτελεί μέρος της ζωής μας. Πως είμαστε γεμάτοι από αυτά, δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε χωρίς αυτά και πως με βάση τα συναισθήματα αντιλαμβανόμαστε την ίδια μας τη ζωή. Εκφραζόμαστε, ανακαλύπτουμε το μέσα μας, τις επαφές μας με τους γύρω μας. Ο καθρέπτης της ψυχής μας. Άλλωστε το να μπορούμε να ονοματίζουμε τα συναισθήματά μας είναι κι ένα είδος αυτογνωσίας.

Ο χρόνος αποτελεί πάντα τον καλύτερο κριτή των συναισθημάτων μας. Αν το συναίσθημα που νιώσαμε παραμένει αναλλοίωτο στο χρόνο τότε είναι αυθεντικό. Είναι απόλυτα αληθινό κι έχει δύναμη. Τα συναισθήματα επίσης αλλάζουν όσο μεγαλώνουμε και μπορεί να μεγαλώνουν και τα ίδια όσο τα ποτίζουμε με τις εμπειρίες μας ή να εξαφανίζονται όσο η ζωή μας ωριμάζει και μάς μαθαίνει τι είναι σημαντικότητα. Μαθαίνουμε όμως να ομολογούμε τα συναισθήματά μας χωρίς να μάς τρομάζει αυτό. Κι είναι κι αγάπη. Εκείνη που είναι υπέρ πάντων, που δε χωράει πουθενά. Που είναι πέρα και πάνω απ’ όλα. Κι αυτό καμιά φορά αρκεί. Άλλωστε ποιος νοιάζεται για τους αριθμούς.