Αν και κάθε φορά που προβληματίζω τους γύρω μου καταλήγω να πίνω τον καφέ μου μέτριο αντί γλυκού από τις τύψεις μου, δε θα μπορέσω να αντισταθώ και πάλι. Θέλω να μοιραστώ μαζί σας μια συνταγή για μερακλήδες. Σήμερα λοιπόν θα φτιάξουμε ευτυχία, σκέτη και καλομαγειρεμένη.
Δεν μπορώ να δώσω έναν ορισμό για την ευτυχία αφού είναι μια κατάσταση άκρως υποκειμενική και προφανώς μοναδική για τον καθένα μας. Αυτό που θα έκανε ευτυχισμένο εσένα πιθανόν εγώ να το προσπερνώ αδιάφορα ή κι αντίστροφα. Με απλά λόγια δεν θα γίνουμε όλοι ευτυχισμένοι με τον ίδιο τρόπο και πάλι καλά να λες, αλλιώς θα κυνηγούσαμε όλοι τους ίδιους στόχους και θα «πέφτανε κορμιά» σε μια τέτοια μάχη. Άλλος ψάχνει τα λεφτά, άλλος την αγάπη, άλλος τη δόξα, άλλος την τέλεια οικογένεια κι άλλος τα θέλει όλα και καλή του τύχη.
Είχα κάτι υποψίες από παλιά ότι την ευτυχία δεν τη βρίσκεις έτοιμη, να την πάρεις να την βάλεις στη τσάντα και να φύγεις χοπ-χοπ, αλλά την φτιάχνεις, την πλάθεις με τα χεράκια σου. Πρόσφατα έπεσα πάνω στη διάλεξη [1] του Νταν Γκίμπλερτ [2] και σιγουρεύτηκα ότι οι υποψίες μου είχαν βάση.
Σύμφωνα με τον καθηγητή ψυχολογίας του Harvard λοιπόν -τον φίλο μας τον Νταν εννοώ- αυτό που νομίζουμε ότι θα μας κάνει ευτυχισμένους είναι συνήθως μία λανθασμένη υπόθεση, μία εικασία, μία μαντεψιά. Μια μαντεψιά που τελικά ριζώνει στο μυαλό μας και καταλήγουμε να ζούμε με αυτοσκοπό την πραγματοποίηση όλων αυτών που υποθέσαμε ότι θα μας κάνουν ευτυχισμένους. Πιστεύω πως είναι κρίμα να κουβαλάμε ενάμιση κιλό μυαλό μέσα στο κεφάλι μας απλά για να ποντάρουμε όλη τη ζωή μας σε μία μαντεψιά.
Πίσω από το μέτωπο σου –πίσω και από τη φράντζα που σου παίρνει ο αγέρας- βρίσκεται ο προ-μετωπιαίος φλοιός. Αυτό το μπροστά δωμάτιο του εγκεφάλου μάς ανήκει στις «εκτελεστικές λειτουργίες» [3] οι οποίες, μέσα στα πολλά καθήκοντα τους, ελέγχουν και ρυθμίζουν τη συμπεριφορά και τα συναισθήματά μας.
Μία πολύ σημαντική λειτουργία που διαθέτουμε είναι ο προσομοιωτής εμπειριών. Έχουμε την ικανότητα να προσαρμόσουμε μια εμπειρία στη σκέψη μας, να την προβάρουμε δηλαδή νοητά πριν τη δοκιμάσουμε στην πραγματικότητα. Αυτή η ικανότητά μας, λέει ο Νταν, ευθύνεται για το ότι μπορέσαμε κάποια στιγμή να κατέβουμε από τα δέντρα και να μπούμε στα mall για ψώνια μέχρι θανάτου.
Έρχεται και το παράδειγμα: καμία εταιρία παγωτών δεν έχει βγάλει παγωτό με γεύση συκώτι. Όχι επειδή το δοκίμασαν και είπαν «μπλιάχ, ξέχνα το φίλε δεν πουλάει» μα απλά και μόνο που προσομοίωσαν τη γεύση στο μυαλό τους απέρριψαν την ιδέα. Κάπως έτσι βρε παιδί μου λες «δε θα θέλα να δω το ζουζουνάκι μου στον κρεβάτι με άλλη/ον» γιατί αν και δεν το έχεις ζήσει, ξέρεις καλά ότι μια τέτοια ζωντανή παράσταση θα σε πληγώσει.
Αυτός ο προσομοιωτής όμως δεν λειτουργεί πάντα σωστά. Για το συκώτι μάλλον έχει δίκιο και δε θα γίνει ποτέ ωραίο παγωτό μα όταν φτάνει να προσομοιώσει τις συνθήκες που θα μας εξασφαλίσουν την ευτυχία, τότε μπορεί και να σφάλλει. Για να ρεφάρει την κατά καιρούς ελαττωματική λειτουργία του προσομοιωτή, ο εγκέφαλος έχει και έναν μηχανισμό που λειτουργεί σαν ψυχολογικό ανοσοποιητικό σύστημα.
Πρόκειται για ένα σύστημα νοητικών διεργασιών που μας επιτρέπει να αλλάζουμε άποψη, γνώμη, «θέλω» και προσδοκίες ώστε να προσαρμοζόμαστε καλύτερα μέσα στην πραγματικότητα που μας περιβάλλει. Στην ουσία όμως, ο μέσος άνθρωπος αντί να χρησιμοποιήσει το μηχανισμό αυτό προς όφελος του και να αλλάξει τις προδιαγραφές της ευτυχίας του, τα κάνει μαντάρα αλλάζοντας συνέχεια τον τελικό του στόχο, αυτό δηλαδή που θα τον έκανε ευτυχισμένο σύμφωνα με το αρχικό του ποντάρισμα. Θες να το πεις απληστία, θες να το πεις αχαριστία, αίσθημα ανικανοποίητου, μα όπως και να το πεις, πραγματικά ευτυχισμένος είναι δύσκολο να γίνεις αφού μόλις καταφέρεις το ένα σου λείπει το άλλο και μπλέκεις σε μια λούπα να κυνηγάς γκρινιάζοντας, κάτι που δεν έχεις.
Τώρα θα μου πεις, «και τι δηλαδή μας λες ρε Αμαντάκι, να συμβιβαστούμε με ότι έχουμε και όλα καλά;» Αυθόρμητα ξυπνάει μέσα σου μία προκατάληψη ότι αυτή η συνθετική ευτυχία που μας προτείνει ο Νταν θα είναι μια ευτυχία «δευτεράντζα», κατώτερης ποιότητας. Όχι, η πρόταση του Νταν δεν είναι ο συμβιβασμός αλλά είναι η ελεγχόμενη προσδοκία. Να έχεις δηλαδή προτιμήσεις και όνειρα για το μέλλον σου αλλά μάθε πρώτα να αποδέχεσαι αυτά που έχουν ήδη γίνει και δεύτερον σταμάτα να υπερεκτιμάς προοπτικές και σενάρια που απλά μαντεύεις ότι θα σε έκαναν να νιώσεις καλύτερα. Χαλάρωσε λίγο ρε παιδί μου.
Ένα από τα ερευνητικά πειράματα του Νταν απέδειξε ότι η ελευθερία μας να αλλάζουμε γνώμη βλάπτει συχνά την ευτυχία μας. Σε ένα πλήθος φοιτητών φωτογραφίας, δόθηκε η ευκαιρία να εκτυπώσουν δωρεάν και σε μεγάλο μέγεθος δύο φωτογραφίες τους. Στην συνέχεια τους είπαν ότι μπορούν να κρατήσουν μόνο τη μία ενώ την άλλη θα έπρεπε να την παραδώσουν στη σχολή για να σταλθεί στην Αγγλία με σκοπό να κοσμήσει μία αίθουσα, δε θα την ξαναδούν ποτέ και εν κατακλείδι, bye bye εκτύπωση. Στους μισούς ανέφεραν ότι μπορούν να αλλάξουν γνώμη μέσα σε λίγες μέρες και να αντιστρέψουν την επιλογή τους φέρνοντας πίσω τη φωτογραφία που επέλεξαν για τον εαυτό τους. Στους άλλους μισούς ανέφεραν πως η επιλογή τους θα ήταν αμετάκλητη και οριστική. Η μεγάλη πλειοψηφία των ατόμων που κόλλησαν με την φωτογραφία της αρχικής επιλογής τους κατέληξαν ακόμα και μετά από καιρό να νιώθουν πολύ χαρούμενοι που διάλεξαν αυτή την εικόνα και όχι την άλλη. Αντιθέτως, οι περισσότεροι φοιτητές που είχαν δικαίωμα να αλλάξουν προτίμηση, είτε το έκαναν είτε όχι, για πολύ καιρό ταλαντεύονταν με σκέψεις για τον αν έπρεπε να διαλέξουν αυτή τελικά ή μήπως η άλλη θα ήταν καλύτερη για τον τοίχο τους και ένιωθαν μονίμως ότι ίσως έκαναν λάθος επιλογή.
Το συμπέρασμα είναι ότι η αμφισβήτηση των πεπραγμένων σου και των επιλογών σου δεν βοηθούν στην σύνθεση της ευτυχίας σου. Επίσης, όταν η φιλοδοξία σου δεν έχει όρια και τελειωμό, φτάνεις να θυσιάζεις πράγματα αληθινής αξίας χάριν του κυνηγιού της προκαθορισμένης ευτυχίας που εσύ ο ίδιος έθεσες. Πληγώνεις ανθρώπους, ζεις με ένα συννεφάκι γκρίνιας κολλημένο από πάνω σου και μονίμως νιώθεις αλαφιασμένος, αγχωμένος και περαστικός.
Νομίζω πως θα ακούσω τον Νταν και θα ψάξω να βρω τρόπους να νιώσω απόλυτα ευτυχισμένη με αυτά που έχω και ζω αυτή τη στιγμή. Στη συνέχεια, θα κάνω ένα σέρβις στο προσομοιωτή εμπειριών που λέγαμε πριν κι αμέσως μετά θα θέσω από την αρχή τις φιλοδοξίες και τους στόχους μου για το αύριο, έχοντας κατά νου πιο βραχυπρόθεσμα σχέδια.
Προς παραδειγματισμό και μίμηση, κλείνοντας παραθέτω τα λόγια του Sir Thomas Brown (Άγγλος δοκιμιογράφος και γιατρός, 1692) ο οποίος έγραψε:
«Είμαι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος εν ζωή. Έχω μέσα μου αυτό που μπορεί να μετατρέψει τη φτώχεια σε πλούτη, την αντιξοότητα σε ευημερία. Είμαι πιο άτρωτος και από τον Αχιλλέα, δεν έχω ούτε ένα σημείο για να με χτυπήσει η τύχη».
Πηγές:
[3] Τι είναι οι εκτελεστικές λειτουργίες του εγκεφάλου
Συντάκτης: Αμάντα Πατσοπούλου
