10 λογοτέχνες και ποιητές που ήταν ψυχικά ασταθείς

Ανά αιώνες και δεκαετίες η «μητέρα» τέχνη άνοιγε την αγκαλιά της σε άτομα, που έψαχναν ένα διαφορετικό τρόπο να εκφραστούν. Από τη ζωγραφική μέχρι τη γραφή το παγκόσμιο ιστορικό καταγράφει άπειρες σελίδες καλλιτεχνών, που ο πολύπλοκος ψυχισμός τους έβρισκε καταφύγιο στα χρώματα, τις νότες και τις λέξεις. Κάποιοι λιγότερο αποδεκτοί μέσα στην ίδια τους την κοινωνία από κάποιους άλλους, ένιωθαν «περίεργοι», επαναστάτες και «μάγισσες». Παρακάτω, θα γνωριστούμε λίγο καλύτερα με κάποια από τα παιδιά της λογοτεχνίας και της ποίησης, που η ψυχική τους ασθένεια έδωσε τέλος στη ζωή τους.

1. Edgar Allan Poe (1809-1849)

Ο Αμερικανός ποιητής φαίνεται να έπασχε από διπολική διαταραχή (ή μανιοκατάθλιψη), αν και δεν μπορούμε να το δεχτούμε με σιγουριά. Την εποχή που ζούσε, οι ψυχικές ασθένειες δεν ήταν διαδεδομένες και άνθρωποι όπως ο Πόε κουβαλούσαν την ταμπέλα του τρελού. Ο ίδιος φυσικά όντας αλκοολικός προτιμούσε, να αποδίδει την «τρέλα» του στον εθισμό του, που τον βοηθούσε κιόλας όταν έγραφε. Παρ΄ όλα αυτά κι ο ίδιος πολλές φορές αμφισβητούσε την κατάστασή του, αλλά ποτέ του δε ζήτησε βοήθεια. Οι περίοδοι της μανίας του ήταν και οι πιο καλλιτεχνικά εύφορες, κάτι που συνέβαινε σε πολλούς καλλιτέχνες που έπασχαν από μανιοκατάθλιψη. Σε ηλικία 40 ετών, βρέθηκε να περπατάει μόνος του μες στο παραλήρημα στους δρόμους της Βαλτιμόρης, μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο και πέθανε ύστερα από λίγες μέρες με την αιτία θανάτου του, να φέρει πολλές εκτιμήσεις. Είναι γνωστός για τις τρομακτικές ιστορίες και τα τραγικά του ποιήματα, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουμε το «Alone» στο οποίο μιλάει για την κατάθλιψη.

2. Leo Tolstoy (1828-1910)

Ο Ρώσος συγγραφέας, ένας από τους σπουδαιότερους της λογοτεχνίας, γνωστός για το «Πόλεμος και Ειρήνη», «Άννα Καρένινα», διηγήματα και διδακτικά παραμύθια άρχισε να παρατηρεί σημάδια επιδείνωσης της κατάθλιψης όντας μεσήλικας. Αν και προερχόταν από πλούσια οικογένεια, όταν ήταν μικρός έχασε τους γονείς του, αλλά δίπλα σε συγγενείς του έλαβε πλούσια μόρφωση. Ωστόσο έχοντας όλα όσα κάποιος άλλος θα ονειρευόταν, δεν κατάφερε να ξεφύγει από τα χέρια της κατάθλιψης. Πολλές φορές είχε φτάσει σε σημείο, να παρατήσει την ίδια του την τέχνη και θεωρούσε τον εαυτό του αποτυχημένο, επειδή δεν έβρισκε τη δύναμη να δώσει τέλος στη ζωή του. Στο βιβλίο του «Ομολογία» μιλάει για την ίδια του την καταθλιπτική κατάπτωση και τη θλίψη του μπρος στην κατάσταση της σύγχρονης κοινωνίας. Ευτυχώς, με τη στροφή του προς το Θεό κατάφερε να ελέγξει τις ψυχικές του αστάθειες και να ζήσει μέχρι τα 82 του έτη, που έφυγε από πνευμονία.

3. Emily Dickinson (1830-1886)

Ποιήτρια και ερημίτισσα, είχε από μικρή ανησυχίες. Η οικογένειά της ήταν αρκετά διακεκριμένη σε αντίθεση με την ίδια, που προτιμούσε να κλείνεται στο δωμάτιό της. Φοβόταν βαθύτατα τον θάνατο ο οποίος είναι μάλιστα και το κύριο στοιχείο της τέχνης της. Ποτέ της κι εκείνη δεν έλαβε διάγνωση για την ψυχική της υγεία, αλλά τα συμπτώματά της κλίνουν προς την κατάθλιψη, αλλά και την αγοραφοβία. Δεν παντρεύτηκε ποτέ και οι φιλίες της διατηρούνταν μέσω αλληλογραφίας. Ωστόσο, ήταν λάτρης της μαγειρικής και πολύ συχνά μοιράζοντας τις δημιουργίες της με γείτονες και γνωστούς, αφήνοντάς τους και αστεία σημειώματα. Είχε επιλέξει, να είναι αποστασιοποιημένη από κοινωνικο-πολιτικά ζητήματα, επικεντρώνοντας τη ζωή της στην διερεύνηση του εσωτερικού της κόσμου. Ορισμένα ποιήματά της φανερώνουν και σημάδια διπολικότητας με χαρακτηριστικό το «The first day’s night had come». Παρόμοια με άλλους συναδέλφους της, η διαταραγμένη προσωπικότητά της ενέπνεε τη γραφή της και μέσα από τα έργα της φαίνεται η προσπάθειά της, να ελέγξει τις ψυχολογικές τις αστάθειες. Κατά τη διάρκεια της ζωής της δημοσίευσε 9 ποιήματα, ενώ μετά το θάνατό της βγήκαν στην επιφάνεια 1775.

4. Virginia Wolf (1882-1941)

Σταθμός της λογοτεχνίας, η Βρετανίδα συγγραφέας έπασχε από διπολική διαταραχή, από εναλλαγές της διάθεσης και παραισθήσεις, που επηρέαζαν το έργο της. Το τραυματισμένο παιδικό παρελθόν της, λόγω κακοποίησης στο οικογενειακό της περιβάλλον αποτελεί το αίτιο της διαταραγμένης προσωπικότητάς της, αλλά και η πηγή της ώθησης για να ξεδιπλώσει μέσα από τις εμπειρίες της, όλα αυτά που αποτυπώνει στο χαρτί. Οι ψυχικοί ασθενείς της τότε εποχής «γιατρεύονταν» με παράλογα μέσα και μάλιστα στο βιβλίο της «Mrs Dalloway» επικρίνει και τις ιατρικές θεραπείες από τη δική της κιόλας εμπειρία με ψυχιάτρους, αφού η ίδια αποτελούσε πειραματόζωο. Τέλος, η άρνησή της για φαρμακευτική αγωγή, η επιδείνωσή της και η αδυναμία της να πράξει τέχνη, την οδήγησαν στο τέλος της, βάζοντας πέτρες στις τσέπες και βουτώντας στο ποτάμι έξω από το σπίτι της. Άφησε στον άντρα της και μοναδικό συνοδοιπόρο της ζωής της ένα σημείωμα λέγοντας πως η τρέλα την έφερε σε αυτό το σημείο κι έπρεπε να «ξεφύγει».

5. Franz Kafka (1883-1923)

Γνωστός για τα έργα του «Η Μεταμόρφωση» και «Η Δίκη», ο Τσέχος συγγραφέας πέρασε μια δύσκολη ζωή. Υπέφερε από αϋπνία, χαρακτηριζόταν ως ένας μοναχικός, μελαγχολικός και αγχώδης άνθρωπος. Οι ειδικοί του σήμερα τον διαγιγνώσκουν με «Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας» συμπτώματά της οποίας είναι η συναισθηματική αστάθεια και κατάθλιψη. Μέσα από τα έργα του συλλογίζεται υπαρξιακά ζητήματα, την αποξένωση και τον παραλογισμό, αλλά και τις ανθρώπινες σχέσεις μέσα στη κοινωνία της βιομηχανικής εποχής. Συμπεραίνει πως οι πράξεις μας είναι αυτές, που καθορίζουν τον κόσμο μας και στο χέρι μας είναι, να διαμορφώσουμε την κοινωνία (τροφή για σκέψη!). Έπασχε από λαρυγγική φυματίωση και η αδυναμία του, να φάει τον οδήγησαν στο θάνατό του, αφήνοντάς μας τα έργα του και αποκτώντας την αναγνώριση, που θα του άξιζε ακόμη κι αν βρισκόταν εν ζωή. Με τον όρο «καφκικό» αναφερόμαστε στη μοναδικότητα, που συνεπάγονται οι ιστορίες του.

6. F. Scott Fitzgerald & Zelda Fitzgerald (1896-1940, 1900-1948)

Mια θυελλώδης σχέση ήταν αυτή του ζεύγους Fitzgerald, γεμάτη πάθος και πολλά σκαμπανεβάσματα. Γνωρίστηκαν το 1918, αλλά η οικονομική κατάσταση του Francis δεν έπειθε την Zelda. Η επανασύνδεσή τους ήρθε μια βδομάδα μετά τη ραγδαία επιτυχία του μυθιστορήματος του Francis, «The Side of Paradise», όπου και παντρεύτηκαν το 1920. Ο Fitzgerald δεν έπασχε από κάποια ψυχική διαταραχή, αλλά υπήρξε αλκοολικός από νεαρή ηλικία. Αντιθέτως, η Zelda είχε διαγνωσθεί από σχιζοφρένεια γεγονός, που επηρέαζε βαθύτατα το σύζυγό της. Η ίδια ισχυριζόταν πως ο άντρας της εκμεταλλευόταν την πάθησή της για να δημιουργήσει και να γίνει πιο γνωστός. Αμοιβαίες απιστίες, μεταγαμιαία συμβόλαια και οικονομικά χρέη δυσχέραιναν τη σχέση τους και την κατάσταση της Zelda. Ο Francis πέθανε από καρδιακή προσβολή, αφήνοντας πίσω του μεγάλα έργα και σενάρια, όπως «ο Μεγάλος Γκάτσμπυ», αντιπροσωπευτικό έργο των συγγραφέων της «Χαμένης Γενιάς». Η Zelda πέθανε σε πυρκαγιά, στο ίδρυμα που νοσηλευόταν και δεν έλαβε την αναγνώριση που της άξιζε μέχρι πολύ αργότερα.

7. Ernest Hemingway (1899-1961)

Ο βραβευμένος με Πούλιτζερ και Νόμπελ Αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας ήταν λάτρης του αλκοόλ και κατέφευγε σε αυτό όσο και στη γραφή σε μια προσπάθειά του, να καταπνίξει την κατάθλιψη. Θεωρείται πως είχε εμφανίσει ακόμη σημάδια οριακής ναρκισσιστικής συμπεριφοράς, ενώ όντας μεσήλικας άρχισε να παρουσιάζει σημάδια ψύχωσης και νόμιζε, πως τον παρακολουθούσαν. Πολλές φορές είχε υποβληθεί σε θεραπεία με ηλεκτροσόκ για να ξεπεράσει τη θλίψη του, που όμως οδήγησαν σε απώλεια μνήμης. Είχε επιχειρήσει μία φορά αυτοκτονία αποτυγχάνοντας κι αμέσως οδηγήθηκε ξανά σε κλινική για θεραπεία με πολλαπλά σοκ. Δεν άργησε όμως να έρθει ο θάνατός του, αφού λίγες μέρες αργότερα αυτοπυρπολήθηκε στο κεφάλι, όπως ακριβώς είχε συμβεί και στον πατέρα του. Επηρεασμένος από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο στον οποίο συμμετείχε, η γραφή του αντικατοπτρίζει έναν κόσμο πολεμικά διχασμένο και το αντίκτυπο που έχει στους ανθρώπους. Δημιουργός της «θεωρίας του παγόβουνου» προσέγγισε το μινιμαλισμό στη γραφή του, θεωρώντας πως το βαθύτερο νόημα πρέπει να αναδύεται κι όχι να επιπλέει. Είναι γνωστός για το «For Whom the Bell Tolls» και «To Have and Have Not».

8. Tennessee Williams (1911-1983)

Ένας από τους πιο διακεκριμένους θεατρικούς συγγραφείς και ποιητές του 20ου αιώνα, γνωστός για το έργο «A Streetcar named Desire» έπασχε από κατάθλιψη κι είχε εθισμό στο αλκοόλ και σε ουσίες. Ο θάνατος της αδερφής της και του συντρόφου του τον βύθισαν ακόμη πιο πολύ. Μέσα από τα έργα του φαίνεται να αντικατοπτρίζει στους χαρακτήρες του τον ίδιο του τον εαυτό ως μοναχικό, απομονωμένο σε έναν κόσμο σκληρό και αδυσώπητο. Συμπεριλαμβάνει κι άλλα θέματα μεταξύ των οποίων την ομοφυλοφιλία, την ψυχική αστάθεια και τον αλκοολισμό. Όσο κι να προσπάθησε να ξεφύγει από τις καταχρήσεις του, ένα ακόμα «παιδί» της τέχνης δεν κατάφερε να περιθωριοποιήσει την κατάθλιψή του, αφήνοντας πίσω μοναδικά έργα. Στην ηλικία των 71 βρέθηκε στη σουίτα ενός ξενοδοχείου, όπου ειδικοί αργότερα εξακρίβωσαν πως είχε πεθάνει από υπερβολική δόση.

9. Charles Bukowski (1920-1944)

Ο διάσημος ποιητής πολλές φορές μίλησε για την κατάθλιψη αν και ο ίδιος δεν υπέφερε από κάποια σοβαρή ψυχική ασθένεια. Ήταν βαριά εθισμένος στο αλκοόλ από νεαρή ηλικία, εκεί έβρισκε τη διέξοδό του και χιουμοριστικά όταν δοκίμασε για πρώτη φορά ποτό, αναρωτήθηκε γιατί δεν του το είχαν μάθει τόσο καιρό. Του άρεσε η μοναξιά και προτιμούσε, να ζει μόνος του πιστεύοντας πως κανένας δε θα μπορούσε να γιατρέψει ό,τι ήταν εκείνο, που είχε. Η ποίησή του, έντονη και ρεαλιστική, παρουσιάζει την –αμερικανική– κοινωνία όπως είναι. Η αλήθεια του μπορεί για κάποιους να είναι αποκρουστική, αλλά μέσα από τις δικές του εμπειρίες, τις έντονες εικόνες και την «ωμή» γλώσσα του μιλάει για τη διαφθορά και ξεχωρίζει στον ποιητικό κόσμο αφήνοντας πίσω μια πλούσια κληρονομιά. Ο τρόπος, που έβλεπε τη ζωή είναι ένα ξεχωριστό παράδειγμα, που όλοι μας θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε. Ωστόσο, δε γνωρίζουμε, εάν η τόση αυτοπεποίθησή του και η ιδέα του για τη ζωή πήγαζαν από μέσα του ή από την επιρροή του αλκοόλ. Έχει αποτελέσει έμπνευση για πολύ κόσμο μεταξύ των οποίων και καλλιτέχνες στο χώρο του κινηματογράφου και της μουσικής. Πέθανε σε ηλικία 73 χρόνων από λευχαιμία.

10. Sylvia Plath (1932-1963)

Ψάχνοντας μέσα από την τέχνη της μια διέξοδο, η Αμερικανίδα ποιήτρια πάλευε με την κατάθλιψη. Ο θάνατος του πατέρα της, στα 8 της χρόνια, την οδήγησαν να εκδώσει το πρώτο της ποίημα στο οποίο συνομιλεί με εκείνον, γεγονός που δείχνει πόσο μεγάλο αντίκτυπο είχε στη ζωή της η απώλεια εκείνου του αντρικού προτύπου. Ούσα φοιτήτρια σε σχολή Καλών Τεχνών απογοητεύτηκε όταν δεν κατάφερε να γνωρίσει από κοντά έναν αγαπημένο της συγγραφέα και τότε αποπειράθηκε για πρώτη φορά να αυτοκτονήσει, χαράζοντας τα πόδια της, γεγονός που αναστάτωσε τη μητέρα της και την πήγε σε ψυχίατρο. Υπέστη θεραπείες με ηλεκτροσόκ, αλλά η κατάθλιψη δε θα έφευγε τόσο εύκολα. Συνέχισε με απατηλές προσπάθειες αυτοχειρίας καθώς δε μπορούσε να διαχειριστεί τη απόρριψη ή την αποτυχία. Μέσα στα επόμενα χρόνια παντρεύτηκε κι έκανε δυο παιδιά, τίποτα από τα δυο ωστόσο δεν άλλαξαν κάτι στη ζωή της. Η γραφή της περιέχει έντονες αντιθέσεις όπως «ζωή-θάνατος», «σκοτάδι-φως», «οικογένεια-μοναξιά», που δείχνουν πόσο διχασμένη ένιωθε μέσα της. Ο αυτοκαταστροφικός εαυτός της έδωσε τέλος τοποθετώντας το κεφάλι της μέσα στον αναμμένο με γκάζι φούρνο, όσο τα παιδιά της στο δίπλα δωμάτιο κοιμούνταν. Στο μυθιστόρημά της «The Bell Jar» αποτυπώνει με έντονες εικόνες τη βίωση της κατάθλιψης και την ανικανότητά της να ξεφύγει από ό,τι την «έπνιγε». Ήταν η πρώτη ποιήτρια, που έλαβε βραβείο Πούλιτζερ για την ποίηση το 1982, αφού είχε πεθάνει.

Το 19ο αιώνα η ταμπέλα του «τρελού» συνδεόταν άρρηκτα με τη φύση του καλλιτέχνη. Η επιστήμη σήμερα δεν μπορεί να διασυνδέσει ολοκληρωτικά τις ψυχικές ασθένειες με την ικανότητα ενός ανθρώπου, να βλέπει πέρα από την πραγματικότητα. Το μόνο σίγουρο είναι πως ένας καλλιτέχνης λέει όλες εκείνες τις αλήθειες, που η ίδια η κοινωνία τρέμει να ακούσει ή δεν μπορεί να αποδεχτεί. Έχοντας αφήσει στα χέρια μας μια «πλούσια» κληρονομιά, είμαστε σε θέση να τιμήσουμε το έργο τους, τον πόνο του ψυχικού τους κόσμου μετά το θάνατό τους, ψάχνοντας για απαντήσεις ανάμεσα στις λέξεις και τα λογοπαίγνιά τους.

Πάντοτε η κοινωνία θα επηρεάζει τους ανθρώπους της, πόσο μάλλον κι εκείνους που δε βρίσκουν αποδοχή. Ποιος ξέρει, εάν αυτοί οι καλλιτέχνες είχαν γεννηθεί σε κάποια άλλη δεκαετία, ίσως όλα να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά. Ωστόσο, εν απουσία της όποιας ψυχικής ασθένειας ή εθισμού θα έγραφαν τα ίδια αριστουργήματα ή όλα εκείνα ήταν αποτέλεσμα μιας αυτοκαταστροφικής μανίας;