Λένε πως η μυρωδιά ξυπνά μνήμες, τις επαναφέρει από τα έγκατα του νου και τις ξαναζείς ολοζώντανες μπροστά σου πλημυρίζοντάς σε συναισθήματα. Αν το σκεφτούμε λιγάκι καλύτερα ισχύει, έχει συμβεί σχεδόν στον καθένα από εμάς. Είναι η μυρωδιά του αγαπημένου σου φαγητού στο φούρνο ικανή να σε γεμίσει νοσταλγία και λαχτάρα. Είναι η μυρωδιά του μουσκεμένου χώματος σημάδι πως φθινοπώριασε και σε μελαγχολεί ίσως όμως το κάνει γλυκά. Είναι η μυρωδιά της μαμάς σου, που ό,τι ηλικία και αν έχεις σου προσφέρει την ίδια αίσθηση της ηρεμίας. Είναι η μυρωδιά της κανέλας που συνδέεται με τα Χριστούγεννα και η μυρωδιά της θάλασσας, που παραδέξου το, δεν μπορείς ακριβώς να την περιγράψεις, που είναι ικανές να ηρεμήσουν κάθε σκέψη σου. Μα είναι και κάτι μυρωδιές που αναστατώνουν το είναι σου, γιατί σου θυμίζουν κάποιον που ίσως θες να ξεχάσεις. Οσφρητική μνήμη λοιπόν, ή μνήμη των μυρωδιών, είναι το αυτό που σου συμβαίνει όταν μέσα από μια μυρωδιά ανασύρεται μια ανάμνηση, μια εικόνα ή ένα έντονο συναίσθημα από το μυαλό σου.
Σε έρευνα που δημοσιεύτηκε μόλις τον προηγούμενο μήνα (Φεβρουάριο του 2021) από την εφημερίδα Progress in Neurobiology, αποδείχτηκε ότι το οσφρητικό σύστημα στο ανθρώπινο σώμα συνδέεται άμεσα με τον ιππόκαμπο (εγκεφαλική δομή που συνδέεται με τη μνήμη) μέσω του αρώματος και της μυρωδιάς. Καθ’ όλη τη διάρκεια της εξέλιξης του ανθρώπου, οι βασικές μας αισθήσεις επαναπροσδιορίστηκαν. Η όραση, η αφή, η γεύση και η ακοή εξελίχθηκαν για να δημιουργηθούν νέες νευρικές συνδέσεις με τον εγκέφαλό μας. Η όσφρηση παραμένει η μόνη αίσθηση που δεν υπέστη αυτήν την αναδρομολόγηση και διατήρησε άμεση πρόσβαση στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Για αυτό πολλές φορές μέσα από την όσφρηση ξεπηδούν αβίαστα οι αναμνήσεις μπροστά μας, ολοκληρωμένες και πιο καθαρές κι από φωτογραφίες που βρίσκονται σε κορνίζες στο σαλόνι μας. Επανέρχονται κάποιες μνήμες από στιγμές ίσως τόσο βαθιά θαμμένες που αν κάποιος στις ανέφερε, χωρίς να υπάρχει στη μέση το οσφρητικό ερέθισμα, ούτε που θα τις ανακαλούσες.
Όταν μυρίζεις κάτι για πρώτη φορά ο εγκέφαλός σου δημιουργεί αυτόματα μια ανάμνηση με χωροχρονικά δεδομένα τα όσα ζεις τη στιγμή εκείνη. Εκτός από τα γεγονότα, ο εγκέφαλος συνδέει και τη μυρωδιά στη θύμηση αυτήν. Την επόμενη φορά που θα έχει επαφή με το ίδιο ερέθισμα, ο εγκέφαλός σου αυτόματα θα το συνδέσει με την πρωταρχική ανάμνηση, μέχρι η μυρωδιά αυτή να συνδεθεί με κάποια άλλη στιγμή σου. Ωστόσο οι αναμνήσεις στο μυαλό μας, όσο δυνατές κι αν είναι, με τα χρόνια ξεθωριάζουν. Ο ήχος και η αίσθηση της αφής μέσα στις αναμνήσεις μας μοιάζουν και αυτά λες και παραγράφονται με την πάροδο του χρόνου. Λες και πέφτει από πάνω τους ένα πέπλο που σε κάνει να τα θυμάσαι μεν, αλλά όχι με λεπτομέρεια. Η ίδια η μυρωδιά όμως, το άρωμα, είναι ικανή να ξυπνήσει τις πιο καλά θαμμένες αναμνήσεις, χωρίς ποτέ να μπει το πέπλο του χρόνου και να την αλλοιώσει. Όπως για τον Μαρσέλ Προυστ που στο μυθιστόρημά του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», η μυρωδιά από το βουτηγμένο σε τσάι μπισκότο madeleine, ήταν αρκετή για να τον κατακλύσουν οι μνήμες των παιδικών του χρόνων. Όπως άλλωστε συμβαίνει σε πολλούς από εμάς όταν ανοίγουμε τα παιδικά μας βιβλία και κόμικς και ελευθερώνεται αυτή η μυρωδιά του παλιού χαρτιού.
Παραμένουν λοιπόν οι μυρωδιές και τα αρώματα αποθηκευμένα στις αναμνήσεις μας και πολλές από αυτές αυτόματα μας παραπέμπουν στα παιδικά μας χρόνια. Αυτό γιατί σε αυτά τα πρώτα χρόνια γνωριζόμαστε για πρώτη φορά με τις περισσότερες μυρωδιές. Οι πλείστοι από εμάς έχουμε αυτήν τη θεία που όταν μας έσφιγγε στην αγκαλιά της πνιγόμασταν από το άρωμά της, ή εκείνον τον θείο που το σπίτι όλο μύριζε τη μάρκα από τα τσιγάρα του όταν ερχόταν να μας επισκεφτεί. Μέχρι και σήμερα, ίσως, μυρίζοντας αυτά τα ίδια αρώματα εκείνες οι εικόνες γεμίζουν το μυαλό σου.
Είναι όμως και μυρωδιές που δε σου θυμίζουν συγκεκριμένες αναμνήσεις, μα σου ξυπνάνε συναισθήματα. Η μυρωδιά της άμμου, του καρπουζιού και της αντηλιακής κρέμας με άρωμα καρύδα, που θυμίζουν καλοκαίρι και μαζί φιλίες κι έρωτες. Παράλληλα, η μυρωδιά από το τζάκι, το ξύλο, τα κάστανα και τη ζεστή σοκολάτα που θυμίζουν χειμώνα, χιόνια και ταυτόχρονα, με κάποιο μοναδικά δικό τους τρόπο, οικογένεια. Η μυρωδιά σε ταξιδεύει, σου δημιουργεί εικόνες, είτε αυτές είναι αναμνήσεις είτε απλά φανταστικές στιγμές στο μυαλό σου, γιατί ερεθίζουν ένα απλό συναίσθημα. Η μυρωδιά είναι συναίσθημα λοιπόν και είναι κάπου φυλακισμένο μέσα μας περιμένοντας το κατάλληλο ερέθισμα για να σε παρασύρει μαζί του.
Συντάκτης: Χριστίνα Τρακοσιή
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Ρουσσάκη
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Ρουσσάκη
