Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ή αλλιώς Ελ Γκρέκο

Συχνά μιλάμε για την παιδεία και για το πόσο σημαντική είναι στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας. Το σχολείο μαζί με την οικογένεια αποτελούν βασική πηγή παιδείας και μόρφωσης ήδη από μικρή ηλικία. Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, η οποία σφύζει από πολιτισμό και αφθονία στις τέχνες, ίσως να είναι ένα από τα πιο μελανά σημεία ότι κατά τη φοίτησή μας στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν ωθούμαστε σε έντονο βαθμό στον δρόμο του πολιτισμού και των τεχνών. Μεγαλώνοντας και ταξιδεύοντας μπορεί να ανακαλύψει κάνεις πολλούς Έλληνες καλλιτέχνες και παράλληλα να μάθει για τη σημαντικότητα των έργων τους. Σημαντική μορφή τέχνης, η οποία εξελίχθηκε ιδιαίτερα στην Ελλάδα, είναι η ζωγραφική. Τα ευρωπαϊκά μουσεία -και όχι μόνο- κοσμούνται από έργα Ελλήνων καλλιτεχνών. Κορυφαίοι Έλληνες ζωγράφοι θεωρούνται ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Μυταράς, ο Τσαρούχης, ο Φασιανός και φυσικά ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ευρύτερα γνωστός ως Ελ Γκρέκο.

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος γεννήθηκε στο Φόβελε, ένα χωριό λίγο έξω από το Ηράκλειο, το 1541 -αν και η ημερομηνία δεν μπορεί να θεωρηθεί ακριβής. Προερχόταν από εύπορη οικογένεια και ήταν ο δεύτερος γιος στη σειρά. Μαζί με την κλασική μόρφωση που απέκτησε, μυήθηκε και στη βυζαντινή ζωγραφική. Θέλοντας να συνεχίσει τις σπουδές του στην τέχνη της ζωγραφικής, το 1567 μετακομίζει στην Ιταλία και γίνεται μαθητής των Μπασάνο, Τιτσιάνο και Τιντορέντο. Στην ιταλική πρωτεύουσα γίνεται γνωστός και μεγαλώνει ο κύκλος γνωριμιών του. Η αυτοπεποίθησή του ανεβαίνει και παρασυρόμενος από την τότε νιότη του κάνει μια δήλωση που ίσως ήταν και η αιτία που αργότερα μετακόμισε στην Ισπανία. Ο Μιχαήλ Άγγελος είχε δημιουργήσει εξαιρετικές τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού της Καπέλα Σιξτίνα. Τότε κάποιοι αρκετά θρησκευόμενοι θεώρησαν υπερβολή σε έναν τέτοιο χώρο να βρίσκονται απεικονίσεις γυμνών κορμιών. Ο Δομήνικος είπε πως εάν κατέστρεφαν τις τοιχογραφίες του Μιχαήλ Άγγελου ήταν ικανός να φτιάξει νέες και καλύτερες.

Το 1576 μετοικεί στην Ισπανία, αρχικά στη Μαδρίτη και αργότερα στο Τολέδο, όπου έζησε το υπόλοιπο τη ζωής του. Έχοντας ήδη έναν κύκλο εξαιτίας των γνωριμιών πολύ γρήγορα εντάχθηκε στο καλλιτεχνικό ρεύμα και ξεκίνησε να δουλεύει. Η πρώτη του δουλειά ήταν το βασιλικό Μοναστήρι Εσκοριάλ. Ο βασιλιάς Φίλιππος Β’ όμως δεν είχε την ίδια γνώμη για τα έργα του και δεν τον άφησε να ολοκληρώσει αυτό που άρχισε, κάτι το οποίο απογοήτευσε ιδιαίτερα τον Θεοτοκόπουλο.

Το 1568 αποτέλεσε χρονιά-σταθμό για τον Ελ Γκρέκο, αφού γεννήθηκε ο γιος του, Χόρχε Μανουέλ. Ήταν καρπός του έρωτά του με τη Δόνα Χερόνιμα, με την οποία έζησε όλη του τη ζωή αλλά χωρίς να παντρευτούν ποτέ. Υπάρχει βέβαια μια ιστορία που αναφέρει ότι ο Θεοτοκόπουλος ήταν ήδη παντρεμένος στο Ηράκλειο αλλά κατά τη μετακόμισή του στην Ιταλία δεν είχε πάρει μαζί τη σύζυγό του για οικονομικούς λόγους. Βέβαια ακόμη κι αν κάτι τέτοιο ίσχυε, ο γάμος τους διαγράφηκε όταν ο Δομήνικος στην αιώνια πόλη ασπάστηκε τον καθολικισμό για να είναι ευκολότερη η σχέση του με την Ιερά Εξέταση και η αποδοχή του.

Το 1606 γίνεται ο πρώτος ζωγράφος που δεν πληρώνει φόρους στο ισπανικό κράτος θεωρώντας πως η ζωγραφική αποτελεί ελεύθερο επάγγελμα. Ο θάνατος του ήρθε το 1614 στο Τολέδο της Ισπανίας, όπου και έγινε η ταφή του, αν και είχε την επιθυμία να επιστρέψει στη γενέτειρά του, στο Ηράκλειο Κρήτης. Παρ’ όλη τη διάκρισή του σε ευρωπαϊκό επίπεδο και το προσωνύμιο Ελ Γκρέκο που του δόθηκε στην Ισπανία επειδή δεν μπορούσαν να προφέρουν το όνομά του, ο ίδιος συνήθιζε να υπογραφεί τα έργα του με ελληνικούς χαρακτήρες, γράφοντας και τον τόπο καταγωγής του.

Η αναγνώριση του μεγάλου ζωγράφου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου ήρθε αρκετά αργότερα. Γύρω στο 1902 πραγματοποιείται η πρώτη έρευνα για εκείνον και σιγά-σιγά έρχονται στο φως αρκετά έργα του. Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει έργα του στο μουσείο Μπενάκη, στην Εθνική Πινακοθήκη και στο ιστορικό μουσείο Κρήτης. Στη διάδοση της φήμης του και σε πιο «άμαθα κοινά» βοήθησε ιδιαίτερα η κινηματογραφική ταινία του Γιάννη Σμαραγδή.

Ο Θεοτοκόπουλος αν και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Ισπανία κατάφερε να αποδείξει το ταλέντο του δίνοντας φως μέσα από τους πίνακές του. Τον ακολουθούσε το ελληνικό ταπεραμέντο κι αυτή ίσως να ‘ναι μια λεπτομέρεια που έβαλε ένα λιθαράκι στην τεράστια καριέρα του. Ο ελληνικός πολιτισμός έχει μεγάλη ιστορία και αξίζει να τον γνωρίσουμε καλύτερα, ακόμα κι αν το ταξίδι της ανακάλυψης γίνει από εμάς τους ίδιους, χωρίς τη βοήθεια κανενός.