Επαναπρογραμματισμός: Μια «πλύση εγκεφάλου» που δρα για καλό

Η πλύση εγκεφάλου είναι ένας όρος ο οποίος ακολουθείται σαφώς και δικαιολογημένα από αρνητική χροιά κι αντιμετώπιση. Σε όποια μορφή του και να τη συναντήσουμε στις ζωές μας, η ηθική απόρριψη του φαινομένου είναι άμεση: από το «κατώτερο» επίπεδο, τη, θεωρητικά απλή, καθοδήγηση σκέψης, μέχρι και τις πιο ακραίες μορφές, όπως τις πλύσεις εγκεφάλου που χρησιμοποιούνταν, δυστυχώς, με μεγάλη συχνότητα από τους Ναζί, ή από την Κινέζικη κυβέρνηση στους πολίτες που αντιδρούσαν στο καινούργιο πολιτικό σύστημα, ή ακόμα και την πιο σύγχρονη μορφή της διαδικασίας με τη διαφήμιση. Μία πλευρά όμως της πλύσης εγκεφάλου που δε γνωρίζουμε όλοι μας, είναι ότι τροποποιημένη, φυσικά και με αλλαγή στους τρόπους και τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται εντός της διαδικασίας η «πλύση εγκεφάλου» που φέρει το όνομα «επαναπρογραμματισμός», μπορεί να βοηθήσει πολύ κόσμο κόσμο που υποφέρει.

Όλοι μας γνωρίζουμε, ή τουλάχιστον έχουμε ακούσει για τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, ή PTSD. Οι πάσχοντες υποφέρουν από αναμνήσεις, flashbacks και όνειρα που σχετίζονται με την εμπειρία που έχουν υποστεί από κάποιο τραυματικό γεγονός, καθώς τα συναισθήματα που συνόδευαν τη στιγμή εκείνη το τραυματικό γεγονός, βγαίνουν και πάλι στην επιφάνεια. Εκτός από τη συναισθηματική φόρτιση, το στρες, τον πόνο, την παράνοια που μπορεί να βιώνουν σε καθημερινή βάση όσοι υποφέρουν από PTSD, οι δυσκολίες απλώνονται και σε άλλους τομείς της ζωής τους, εκτός του συναισθηματικού τους κόσμου. Οι άσχημες καταλήξεις μπορεί να είναι πολλές· το άτομο μπορεί να καταστεί σχεδόν εντελώς ανήμπορο στην καθημερινότητά του (έλλειψη θέλησης ή και ικανότητας να πάει στη δουλειά, να έχει κοινωνική ζωή κ.α.), ή ακόμα και να καταλήξει να αποτελεί κίνδυνο για τον εαυτό του, αλλά και τους γύρω του. Εδώ πρέπει να τονιστεί, ότι αν και σύνηθες, τα άτομα που πάσχουν από μετατραυματικό στρες δεν περιορίζονται, όλοι είναι πιθανό να εμφανίσουν συμπτώματα και να διαγνωστούν με τη διαταραχή.

Εδώ έρχεται και ο προαναφερόμενος επαναπρογραμματισμός. Αυτό που κλέβει από τα άτομα που πάσχουν από μετατραυματικό στρες τον έλεγχο του συναισθηματικού τους κόσμου και των ζωών τους, είναι η ενθύμηση του τραυματικού γεγονότος. Μπορεί αυτό να συμβαίνει μέσω triggers, τα οποία είναι σαν «κουμπιά» που ενεργοποιούν την ανάμνηση, (π.χ. ένα τραγούδι που έπαιζε εκείνη τη στιγμή, ένας άνθρωπος που ήταν εκεί, ένα συγκεκριμένο άρωμα, ή ακόμα κι ένα τοπίο, που εν τέλει να έχει μικρή ομοιότητα με το τοπίο της ανάμνησης), ή ακόμα και χωρίς κανένα λόγο ή προειδοποίηση. Τα άτομα τότε ξαναζούν την ανάμνησή τους, με τέτοια ζωντάνια και λεπτομέρεια, όπως ήταν και την πρώτη φορά. Οι αντιδράσεις μπορεί να ποικίλλουν, καθώς οι εικόνες τούς προκαλούν τρόμο και πανικό. «Επαναπρογραμματίζοντας», λοιπόν, τον εγκέφαλο του εκάστοτε ατόμου, βοηθάς να δημιουργήσει καινούργιες νευρικές συνάψεις, διακόπτοντας επιτέλους την πολύ συγκεκριμένη νευρική οδό πανικού, που ακολουθούν όταν έρχονται αντιμέτωποι με ερεθίσματα που ξυπνούν την ανάμνηση. Ο επαναπρογραμματισμός βοηθά στην πραγματική αποδοχή και διαχείριση της τραυματικής εμπειρίας.

Αυτό μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Ένας από αυτούς, είναι η μέθοδος του rewind, όπου το άτομο συζητά για την τραυματική εμπειρία του (στην αρχή με δυσκολία και μεγάλη συναισθηματική φόρτιση, ίσως κι άρνηση) και ο ψυχολόγος/ψυχίατρος τόν καθοδηγεί μέσα σε αυτή, λέγοντάς του να ξαναπαίξει τη σκηνή μέσα στο μυαλό του ξανά και ξανά, σαν να τη βλέπει στην οθόνη μίας τηλεόρασης κι αυτός είναι μονάχα ο παρατηρητής, μέχρι να φτάσει στο σημείο να μπορεί να συζητήσει γι’ αυτή με διαύγεια και ηρεμία.

Μία άλλη μέθοδος (tapping), φέρει τον εκάστοτε επαγγελματία να καθοδηγεί το άτομο μέσα στην ανάμνησή του και πάλι, ζώντας τα αρνητικά συναισθήματα που τή συνοδεύουν σε όλο τους το εύρος και δύναμη, ενώ τού υποδεικνύει ταυτοχρόνως μερικές κινήσεις, σαν απαλά χτυπήματα σε καθορισμένα σημεία του επάνω μισού του σώματός του. Στη συνέχεια τα χτυπήματα συνοδεύονται από κατάλληλες φράσεις, όπως «Αν και μου συνέβη αυτό/αν και νιώθω φόβο, ξέρω πως είμαι άξιος κι αποδέχομαι τον εαυτό μου». Έτσι δημιουργείται μία σύνδεση μεταξύ των χτυπημάτων που εφόσον είναι ορισμένα κι ακολουθούν συγκεκριμένη σειρά και επαναληπτικότητα, καταφέρνουν από μόνα τους να φέρουν τα πρώτα κύματα ηρεμίας στο άτομο. Μαζί με τις φράσεις υπενθυμίζουν στο άτομο ότι είναι και θα είναι καλά. Ακόμη και μέσω χρήσης της σύγχρονης τεχνολογίας, δηλαδή με συσκευές Virtual Reality, που μπορούν να φέρουν με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια και ζωντάνια εμπρός των ματιών των ατόμων τις τραυματικές τους εμπειρίες, ο επαναπρογραμματισμός μπορεί να λάβει χώρο.

Ίσως ανά συνθήκη να μπορούμε να βλέπουμε, κοιτώντας την πλύση εγκεφάλου ως κάτι που μπορεί να βοηθήσει τους συνανθρώπους μας, ως μία πλύση που θα προσφέρει καθαριότητα και διαύγεια, αντί για ομίχλη κι απάλειψη του προσωπικού στοιχείου. Κάθε νόμισμα τείνει εν τέλει να έχει δύο πλευρές κι ο μόνος υπεύθυνος για το ποια πλευρά βλέπει και με ποια πλευρά τό χρησιμοποιεί, είναι αυτός που τό έχει στα χέρια του. Το μόνο που απομένει είναι να συνειδητοποιήσουμε την ευθύνη και να τη διαχειριστούμε αναλόγως.