Κολυμπώντας στον μουσικό βυθό του μεγάλου Θάνου Μικρούτσικου

Συνθέτης, πιανίστας, μουσικός, υπουργός πολιτισμού, εμπνευστής και ιδρυτής του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Ελληνικού Φεστιβάλ (Φεστιβάλ Αθηνών κι Επιδαύρου), μερικοί μόνο από τους «επίσημους» τίτλους του. Αλλά κι εραστής της στιγμής, παθιασμένος με τη μουσική, ακλόνητος λάτρης του Κάρολου Μαρξ, κυνηγός του ανέφικτου, πατρική φιγούρα, πολιτικά ενεργός και πολιτισμικά δραστήριος, με υψηλό επίπεδο χιούμορ, κάποιοι από τους τίτλους και τις περιγραφές που συνοδεύουν το άκουσμα του ονόματός του και χαρακτηρίζουν την πορεία του. Με δύο λέξεις, Θάνος Μικρούτσικος.

Γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Απριλίου του 1947 και λίγο αργότερα, στην ίδια πόλη, ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη μουσική. Ο ίδιος περιγράφει ζωηρά την πρώτη του επαφή με τα πλήκτρα, όταν η θεία του τον έβαλε να καθίσει στο πιάνο σε ηλικία περίπου 4 ετών. Την ανακαλεί συχνά και λέει χαρακτηριστικά ότι ένιωσε σα να τον διαπερνά ένα ρεύμα, σαν να έγινε μια «ηλεκτρική εκκένωση». Η στιγμή αυτή, υπήρξε η σπίθα που ξεκίνησε μια, όπως αποκαλύφθηκε στην πορεία, σχέση ζωής. Σπούδασε μουσική στη Φιλαρμονική της Πάτρας αλλά και στο Εθνικό Ωδείο, ενώ προσωπικός του δάσκαλος ήταν ο Γιάννης Παπαϊωάννου. Για το δάσκαλό του ο ίδιος έχει πει «μου έκανε οικείο ένα ολόκληρο σύμπαν, κάτι που με βοήθησε πολύ, αργότερα, σε όλο το φάσμα του συνθετικού μου έργου, ακόμη και στο τραγούδι» ενώ θεωρεί τον εαυτό του τυχερό που μαθήτευσε πλάι του γιατί ήταν «ο μόνος που υποσχόταν ανοιχτούς ορίζοντες».

Πήρε πτυχίο στο πιάνο και τη σύνθεση. Παράλληλα, δε, ολοκλήρωσε με επιτυχία τις σπουδές του στο Μαθηματικό στο ΕΚΠΑ. Ο ίδιος έχει αναφερθεί πολλές φορές στη σχέση του με τα μαθηματικά και τον διχασμό του να συνεχίσει και να ασχοληθεί επαγγελματικά με αυτά ή να στραφεί προς τη μουσική. Τελικά, τον κερδίζει εκείνη που είχε από χρόνια αναστατώσει τη ζωή του. Μετά από την παρουσία του παίζοντας πιάνο στις μπουάτ, αποφασίζει και κάνει την επίσημη πρώτη δισκογραφική εμφάνισή του, το 1975, με το άλμπουμ Πολιτικά Τραγούδια.

Η πολιτική κατάσταση και το κλίμα της μεταπολίτευσης, τον επηρεάζει σαφώς κι ως άνθρωπο και ως συνθέτη κι οδηγεί στο άλμπουμ Καντάτα για τη Μακρόνησο που αποτελεί σταθμό, όχι μόνο για την ελληνική μουσική σκηνή, αλλά και για τη διεθνή, εξαιτίας του τρόπου σύνθεσης αλλά και της φόρτισης και της δυναμικής του ίδιου του έργου. Από τους διωγμούς για τις αντιδικτατορικές του δραστηριότητες, στα γεγονότα του Πολυτεχνείου και στη Μεταπολίτευση, τη συμμετοχή του στο ψηφοδέλτιο επικρατείας του ΚΚΕ, τη θέση του στο Υπουργείο Πολιτισμού αρχικά ως υφυπουργός και στη συνέχεια ως υπουργός, αντικαθιστώντας την απώλεια της Μελίνας Μερκούρη, τις συμμετοχές του στα φεστιβάλ της ΚΝΕ, ο Θάνος Μικρούτσικος είναι και παραμένει σε όλη του την πορεία ενεργά πολιτικοποιημένος. Σε συνεντεύξεις του, αναφέρεται συχνά στο μαρξιστικό του όνειρο για «μια κοινωνία που ο ψαράς θα γράφει ποιήματα και ο ποιητής θα ψαρεύει».

Πάντα, όμως, και με ρόλο πρωταγωνιστή στη ζωή του, κυριαρχεί η μουσική. Συνεχίζει να συνθέτει, να βγάζει άλμπουμ και να δίνει συναυλίες εντός και εκτός Ελλάδας σε αναρίθμητες περιοδείες. Μια από τις πρώτες του συνεργάτιδες, η ερμηνεύτρια Μαρία Δημητριάδη, αποτελεί για το συνθέτη όχι μόνο πηγή έμπνευσης αλλά και μέτρο σύγκρισης για πολλές μετέπειτα συνεργασίες του. Η φωνή της, ο τόνος και το βάθος της ερμηνείας της είναι στοιχεία που θα ψάξει, συχνά, σε επόμενες ερμηνευτικές του αναζητήσεις. Ανάμεσα σε εκείνες που ο ίδιος ξεχώρισε κι έχουν τραγουδήσει έργα του, η Μαρίζα Κωχ, η Χάρις Αλεξίου και η Ρίτα Αντωνοπούλου. Οι άρρενες ερμηνευτές, από την άλλη, είναι πολλοί κι ιδιαίτερα δραστήριοι στην ελληνική μουσική σκηνή. Ενδεικτικά, έχει συνεργαστεί με τους Μανώλη Μιτσιά, Δημήτρη Μητροπάνο, Γιώργο Νταλάρα, Βασίλη Παπακωνσταντίνου, Χρήστο Θηβαίο, Μίλτο Πασχαλίδη και πολλούς άλλους.

Η αγάπη του συνθέτη για την ποίηση οδήγησε στη μελοποίηση του Κώστα Καρυωτάκη, Γιάννη Ρίτσου, Bertolt Brecht, Nazim Hikmet, Vladimir Mayakovski, Μάνου Ελευθερίου, Κωνσταντίνου Καβάφη και πολλών άλλων ποιητών. Το μεγάλο άλμα, ωστόσο, γίνεται όταν αποφασίζει να «συστήσει» τον Νίκο Καββαδία στο ευρύ κοινό. Έτσι, δημιουργεί το Σταύρο του Νότου και τις Γραμμές των Οριζόντων, δίσκοι που όχι μόνο κάνουν τεράστια αίσθηση κι επιτυχία, αλλά και τον καθιερώνουν ως συνθέτη της ανατροπής. Χρησιμοποιεί την ατονικότητα κι απελευθερώνει το ελληνικό τραγούδι από φόρμες και στεγανά, ενώ δημιουργεί χώρο για νέες συνθετικές διαδρομές. Πέρα από τα τραγούδια του, ο Θάνος Μικρούτσικος έχει συνθέσει μία όπερα, «η επιστροφή της Ελένης» ενώ έχει κάνει πολλές ενορχηστρώσεις για θεατρικά και κινηματογραφικά έργα κι έχει γράψει συμφωνική μουσική και μουσική δωματίου.

Η προσωπική του ζωή πλούσια, όπως και η δισκοθήκη του. Παντρεύτηκε τρεις φορές, την Κοραλία Σωτηριάδη, την Ειρήνη Ιγγλέση και τη Μαρία Παπαγιάννη. Απέκτησε 4 παιδιά, δύο με τη δεύτερη σύζυγό του, τη Σεσίλ και την Κωνσταντίνα, και δύο με την τρίτη, την Αλεξάνδρα και τον Στέργιο.
Το 2017 υπήρξε χρονιά σταθμός στη ζωή του, καθώς διαγνώστηκε το πρόβλημα υγείας του, που τον οδήγησε σε χειρουργεία, χημειοθεραπείες, νοσηλείες κι αγωγές εντός και εκτός Ελλάδας. Εκείνος μίλησε ανοιχτά από την πρώτη στιγμή και για την κατάσταση και για τον αγώνα που ήταν αποφασισμένος να δώσει. Μέσα από αυτόν αναδείχθηκε μια, ακόμα, πτυχή του πληθωρικού του χαρακτήρα, εκείνη του μαχητή. Είπε «το ξέρω πως στο τέλος θα ηττηθώ από τον χρόνο. Μέχρι τότε προσπαθώ να τον κερδίζω στα σημεία».

Η ψυχική του δύναμη τον έκανε παράδειγμα και για άλλους που βρέθηκαν με τον ένα ή με το άλλο τρόπο σε αντίστοιχη θέση, ενώ ακόμα και στις τελευταίες δημόσιες αναρτήσεις του, συνεχίζει να νοιάζεται, να θέλει να βοηθήσει, να προσφέρει. «Αυτές τις μέρες στο νοσοκομείο χρειάστηκε πολλές φορές να κάνω μετάγγιση αίματος. Το ίδιο και οι άνθρωποι στους διπλανούς θαλάμους. Σκεφτόμουνα, αντί για δώρο φέτος να δώσετε αίμα. Για τον Θ.Μ.. Για κάποιον που το έχει ανάγκη. Αυτές τις γιορτές σκεφτείτε τους άλλους και γίνετε αιμοδότες» γράφει ενώ είναι και ο ίδιος νοσηλευόμενος στην τελευταία του, όπως αποδείχθηκε, νοσηλεία. Πεθαίνει στις 28 Δεκεμβρίου 2019 σε ηλικία 72 ετών.

Ο συνθέτης συντροφιά με τον οποίο αγαπήσαμε, τραγουδώντας «να μου το πεις το σ’ αγαπώ και πάλι», αλλά και ταξιδέψαμε με «το καραντί» και τους νάνους του στο «7 νάνοι στο s/s Cyrenia». Εκείνος που δίπλα του κάναμε τις πρώτες μας επαναστάσεις ακούγοντας «τα έφηβα γεράκια» αλλά και τις επόμενες ψιθυρίζοντας το «Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα». Ο δημιουργός που μαζί του ονειρευτήκαμε «μια θάλασσα που να φτάνει ως τη σκάλα», μας έκανε να παθιαστούμε «με μια πυρόγα» και χορέψαμε κάποια ξημερώματα με τη «Ρόζα», κοιτώντας τον εαυτό μας κατάματα σε κάθε στροφή του κορμιού. Ο άνθρωπος που μαζί του φτάσαμε στη «Θεσσαλονίκη» και πονέσαμε σε φιλικές αγκαλιές, με «μια παλιά φωτογραφία» και για «όσο κρατάει ένα καφές». Εκείνος που, στο τέλος, μείναμε μαζί του «πάντα γελαστοί». Ο Θάνος. Είναι, ευτυχώς, πάντα εδώ.

Αφιερωμένο στους γιους μου που τραγουδούν το «καραντί» δυνατά, και σ’ εσένα που τους το έμαθες.