Είναι ο πιο γνωστός, ο πιο πολυσυζητημένος και παράλληλα ο πιο αμφιλεγόμενος ψυχολόγος όλων των εποχών. Ναι, σωστά μαντεύεις· τέτοια επίθετα ταιριάζουν άριστα στη ζωή και το έργο του Φρόιντ, του πατέρα όχι μόνο της ψυχανάλυσης αλλά και της ίδιας της ψυχολογίας, αφού οι απόψεις του απηχούν ακόμη -και κατά τα φαινόμενα θα εξακολουθήσουν να απηχούν- ογδόντα και βάλε χρόνια μετά τον θάνατό του. Γιατί όμως ο Φρόιντ εξακολουθεί να είναι τόσο επίκαιρος, παρ’ όλο που οι απόψεις του θεωρούνται αν όχι παρωχημένες σίγουρα ακραίες;
Πριν απαντήσουμε στην ερώτηση, ας εξετάσουμε ακροθιγώς ορισμένα βασικά σημεία της θεωρίας του. Καταρχάς, ο εξαίρετος αυτός ψυχολόγος έδωσε σημασία σε εσωτερικές διεργασίες και ασυνείδητες σκέψεις που μέχρι τότε παρέμεναν ανεξερεύνητες από άλλους ψυχολόγους. Οι διεργασίες αυτές αφορούν τους μηχανισμούς άμυνας, αλλά και την τομή του ψυχικού οργάνου σε Εγώ, Υπερεγώ και Εκείνο. Ταυτόχρονα, μίλησε εκτενώς για τη σπουδαιότητα των παιδικών μας χρόνων και τα στάδια από τα οποία διέρχεται κάθε άνθρωπος από το πρώτο κιόλας έτος της ζωής του. Η έννοια της «ταύτισης» του παιδιού με τον γονέα του ίδιου φύλου έτυχε μεγίστης σημασίας από τον Freud, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι παίζει καθοριστικό ρόλο στην ομαλή ερωτική εξέλιξη του παιδιού και του εν δυνάμει εφήβου.
Η πιο σημαντική, όμως, συνεισφορά του ήταν ότι μας κληροδότησε μια θεωρία ιδιαιτέρως πολύπλοκη, αδιαμφισβήτητα περιεκτική και άκρως συνεκτική που έγινε εφαλτήριο των επόμενων επιστημόνων του κλάδου. Οι κλινικές περιπτώσεις που εμπεριέχονται στο έργο του παρέχουν πλήθος δεδομένων και οι παρατηρήσεις του για το πώς οι άνθρωποι χτίζουν τελικά την προσωπικότητά τους δείχνουν ξεκάθαρα την έμφαση που έδωσε στην ολιστική εικόνα που πρέπει να προσεγγίζει κάθε θεωρία και που αφορά όλα τα επιμέρους στοιχεία που συνθέτουν το άτομο ως προσωπικότητα. Οι έννοιές του αλληλένδετες και απόλυτα συνεκτικές καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα της ζωής και άπτονται θεμάτων της κοινωνίας και των περιορισμών της, της φύσης του ανθρώπου και της παρορμητικότητάς του, αλλά και των ενστίκτων, των ονείρων που αποτυπώνουν ασυνείδητες διεργασίες, τις οποίες κάνει χωρίς να το καταλαβαίνει ο άνθρωπος. Μίλησε για την ερωτική διάθεση και τα ένστικτα της ζωής και του θανάτου που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις κινήσεις μας.
Ο Freud πέτυχε αυτό που λίγοι συνάδελφοί του κατάφεραν· να τροφοδοτήσει τις επόμενες έρευνες και να αναπτύξει τρόπους θεραπείας που είχαν εκπληκτικά αποτελέσματα. Η θεωρία του δεσμού του Bowlby και της προσκόλλησης της Ainsworth είναι παραδείγματα μεταγενέστερης έρευνας που αποδεικνύουν την εξαιρετική σημασία των πρώτων χρόνων της ζωής και της σχέσης του βρέφους με τους γονείς και τους τροφούς. Η μέθοδος του «ελεύθερου συνειρμού» και το ντιβάνι της ψυχανάλυσης χρησιμοποιήθηκαν και εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ως μέσα εκτόνωσης των ψυχικών προβλημάτων του ασθενή στον ψυχαναλυτή που δεν είναι άλλος από τους γονείς του πρώτου, που τους αντιμετωπίζει σε μεγαλύτερη ηλικία με περισσότερη ωριμότητα και σε διαφορετικές συνθήκες. Η θεωρία του με άλλα λόγια ξεφεύγει από το θεωρητικό πλαίσιο και εφαρμόζεται υπέροχα σε πρακτικό επίπεδο, αν και εμπεριέχει πολλά αντικειμενικά πορίσματα και ερμηνείες.
Ομολογουμένως, η θεωρία του πατέρα της ψυχανάλυσης μάς έχει απασχολήσει όλους, όχι μόνο στον τομέα της έρευνας αλλά και στις προσωπικές μας σχέσεις, αφού μας έχει κάνει να χρησιμοποιούμε πολλούς από τους όρους που έγιναν αντικείμενο διερεύνησης από τον αυτό μεγάλο θεωρητικό στην καθημερινότητά μας. Όλοι σχεδόν οι μελλοντικοί ψυχολόγοι μυούνται αρχικά στη θεωρία του, την οποία και χρησιμοποιούν ως βάση για τις μετέπειτα σπουδές τους, αλλά και άτομα που δε στοχεύουν να γίνουν επαγγελματίες ψυχολόγοι παθαίνουν αυτό που έπαθα κι εγώ όταν πρωτοήρθα σε επαφή με το έργο του: ενθουσιάζονται από το πάθος του που είναι έκδηλο μέσα από τα γραπτά του για να τον απομυθοποιήσουν και να αναθεωρήσουν τον αρχικό τους ενθουσιασμό όσο μπαίνουν πιο βαθιά στη μελέτη των θεωριών που ακολουθούν. Ο Freud έχει καταφέρει και κάτι ακόμα· να κάνει το όνομά του συνώνυμο της ψυχολογίας, αφού είναι ο ψυχολόγος που όλοι γνωρίζουν ανεξάρτητα με το αν ασχολούνται με το αντικείμενο ή όχι.
Ας μου επιτραπεί να αντιστρέψω την ερώτηση και να ρωτήσω όσους ασχολούνται με τον τομέα τη ψυχολογίας, πώς είναι δυνατόν μια τόσο πλούσια και περιεκτική θεωρία να μην είναι άκρως επίκαιρη ακόμη και σήμερα;
Συντάκτης: Εύη Λεγάτου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
