«Ωδή στη Χαρά»: Από τους στίχους του Schiller στον ύμνο της ΕΕ

«Κόρη εσύ των Ηλυσίων, ω Χαρά, σπίθα πανέμορφη, θεϊκή, ένα πύρινο μεθύσι στον δικό σου ναό μας οδηγεί».

Ήταν το 1785, όταν ο Γερμανός ποιητής και ιστορικός Friedrich Schiller, έγραψε τους παραπάνω στίχους που αποτελούν το προοίμιο του ποιήματός του «Ωδή στη Χαρά» ή “Ode an die Freude”. Ήταν μια ταραγμένη περίοδος, καθώς σχεδόν σε όλη την Ευρώπη ξεσπούσαν επαναστάσεις ενάντια σε απολυταρχικά καθεστώτα και οι λαοί ξεσηκώνονταν, διεκδικώντας μια ελεύθερη και καλύτερη ζωή. Φιλελεύθερο και ρομαντικό πνεύμα καθώς ήταν, ο Schiller εμπνεύστηκε και έγραψε το ποίημα «Ωδή στη Χαρά», ακριβώς για να εκφράσει την ανάγκη για αδελφοσύνη και αγάπη μεταξύ των ανθρώπων.

Με τη λήξη των Ναπολεόντειων πολέμων το 1815, διεξάγεται στην Αυστρία υπό των μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων της εποχής το Συνέδριο της Βιέννης, όπου οι ηγεμόνες της Ευρώπης, προκειμένου να διασφαλίσουν τη νομιμότητα, ιδρύουν την Ιερή Συμμαχία με σκοπό να καταπνίξουν με κάθε τρόπο κάθε μορφή επανάστασης στον ευρωπαϊκό χώρο, κάτι που είχε άμεσο αντίκτυπο και στην Ελλάδα, μιας και προετοιμαζόταν η επανάσταση για την απελευθέρωση από τους Τούρκους. Την εποχή εκείνη, απογοητευμένος από τις αποφάσεις του Συνεδρίου, ο Ludwig van Beethoven, θέλοντας να εκφράσει την αντίθεσή του προς αυτές, εμπνέεται από τους στίχους της Ωδής και αποφασίζει να μελοποιήσει το ποίημα. Το συμπεριλαμβάνει στην «9η Συμφωνία» που γράφει το 1823 και ολοκληρώνει το 1824.

Το έργο αυτό του Beethoven αποτελεί έναν μουσικό συμβολισμό της επανάστασης και του αγώνα για την ελευθερία. Η «Ωδή στη Χαρά» συμπεριλήφθηκε στο τέταρτο και τελευταίο κομμάτι που κλείνει τη Συμφωνία, εκφράζοντας τη δικαίωση, τη συμφιλίωση και τη χαρά που προκύπτει από την επικράτηση της ειρήνης. Αξίζει να σημειωθεί πως, όταν η «9η Συμφωνία» έκανε πρεμιέρα στις 7 Μαΐου του 1824, συμβολικά στη Βιέννη και στο Theater am Karntertor, ο Beethoven ήταν ήδη κωφός και δεν μπορούσε να ακούσει τα χειροκροτήματα των θεατών. Τότε, ένας από τους μουσικούς της ορχήστρας σηκώθηκε και έστρεψε τον συνθέτη προς το κοινό, ώστε να αφουγκραστεί την αποθέωση του κόσμου. Και δεν ήταν μόνο η Συμφωνία που αποθεώθηκε. Ήταν ο ίδιος ο συνθέτης.

Το 1972, σχεδόν 150 χρόνια μετά την πρεμιέρα της «9ης Συμφωνίας» και μετά τον θάνατό του (1827), η «Ωδή στη Χαρά» γίνεται ο ύμνος του Συμβουλίου της Ευρώπης και το 1985 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το κομμάτι αυτό αποφασίστηκε να ακούγεται χωρίς τους στίχους του Schiller, αλλά αμιγώς ορχηστρικά. Κι αυτό γιατί η μουσική αποτελεί κοινή γλώσσα όλων των λαών. Η γλώσσα που όλοι καταλαβαίνουν και όλους τους ενώνει. Αυτός είναι άλλος ένας συμβολισμός της σύνθεσης του Beethoven, μιας και οι ηγέτες της Ευρώπης όταν καθιέρωναν την Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτό ακριβώς είχαν -θεωρητικά τουλάχιστον- κατά νου. Την ένωση των λαών της Ευρώπης. Να το κατάφεραν; Ή απάντηση εδώ είναι πάντοτε σχετική.

Κάπως έτσι γράφτηκε η «Ωδή στη Χαρά». Μια διαχρονική σύνθεση ενός μέγιστου συνθέτη που έμεινε στην ιστορία της παγκόσμιας κλασικής μουσικής. Μια σύνθεση που υμνεί τη χαρά και που προκαλεί χαρά στο άκουσμά της. Είναι το δώρο που άφησε ο Ludwig van Beethoven σε όλους εμάς. «Η αγκαλιά του Beethoven για όλο τον κόσμο», όπως την χαρακτήρισε ο βιογράφος του, Jan Safford. Και μάλλον είχε δίκιο.