Η σημερινή μέρα αποτελεί ορόσημο για τον παγκόσμιο γυναικείο πληθυσμό. Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος πολλές από εμάς θα λάβουμε κάποιο δώρο μικρό ή μεγάλο από τους άνδρες της ζωής μας- πατεράδες, αδελφούς, γιους, συντρόφους. Πολλά μαγαζιά διοργανώνουν γυναικείες βραδιές, ενώ τα εμπορικά καταστήματα προχωρούν σε προσφορές και εκπτώσεις για τις γυναίκες. Πώς φτάσαμε όμως να γιορτάζουμε σε παγκόσμιο επίπεδο την Ημέρα της Γυναίκας κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου; Δεν είναι μόνο μια γιορτή. Είναι ένα σύμβολο αγώνων που μετρούν πάνω από έναν αιώνα. Είναι ο διαρκής αγώνας των γυναικών για διεκδίκηση βασικών δικαιωμάτων και ισότητας. Είναι μια ανάγκη που, δυστυχώς, δε δείχνει να εκλείπει. Το όραμα για τη δημιουργία μιας κοινωνίας ισότητας παραμένει ακέραιο από τον πρώτο εορτασμό της ημέρας μέχρι σήμερα.
Από το 1996 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών προσδίδει μια θεματική σε κάθε Ημέρα της Γυναίκας. Για το 2023 το θέμα είναι “DitigALL: Η καινοτομία και η τεχνολογία για την ισότητα των φύλων” και επιχειρεί να τονίσει τη συνεισφορά της τεχνολογίας και των σύγχρονων μέσων στην προβολή θεμάτων ισότητας. Φτάνει μόνο να αναλογιστεί κανείς πόσο γρήγορα πήρε μεγάλες διαστάσεις το κίνημα #metoo στη χώρα μας για να συνειδητοποιήσει την αρωγή των τεχνολογικών μέσων.
Η Ημέρα της Γυναίκας σηματοδοτεί τους διαχρονικούς αγώνες των γυναικών για εξασφάλιση ίσων δικαιωμάτων σε όλους τους τομείς για άνδρες και γυναίκες. Θα μπορούσε κανείς να εντοπίσει δείγματα γυναικείου αγώνα χιλιάδες χρόνια πίσω, στη «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη, όπου διοργανώθηκε μια φεμινιστική -τρόπον τινά- απεργία ενάντια τον πόλεμο. Η πρώτη Ημέρα της Γυναίκας εορτάστηκε σε εθνικό επίπεδο στη Νέα Υόρκη στις 28 Φεβρουαρίου 1909 από το Σοσιαλιστικό Κόμμα Αμερικής. Για χρόνια ήταν γνωστό πως η καθιέρωση της γιορτής δημιουργήθηκε ως φόρος τιμής στη διαμαρτυρία των εργαζόμενων στην κλωστοϋφαντουργία γυναικών της Νέας Υόρκης για τη διεκδίκηση καλύτερων εργασιακών συνθηκών στις 08 Μαρτίου 1857, ωστόσο οι σύγχρονοι ερευνητές καταρρίπτουν τη θεωρία αυτή ως μύθο.
Η επίσημη καθιέρωση της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας έγινε στις 19 Αυγούστου 1910 από τη Διεθνή Διάσκεψη Γυναικών στην Κοπεγχάγη της Δανίας. Η Γερμανίδα σοσιαλίστρια Λουίζε Τσιτς, επηρεασμένη από τον αμερικανικό σοσιαλισμό, πρότεινε την καθιέρωση μιας ημέρας ως μέσο προώθησης του αιτήματος για ίσα δικαιώματα με το δικαίωμα του εκλέγειν για τις γυναίκες να είναι το φλέγον ζήτημα της εποχής. Δεν αποφασίστηκε, ωστόσο, κάποια συγκεκριμένη ημερομηνία. Στις 19 Μαρτίου 1911 λαμβάνουν χώρα πληθώρα διαδηλώσεων σε Αυστρία, Δανία, Γερμανία και Ελβετία με κύρια αιτήματα την κατοχύρωση δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες και την ίση αντιμετώπιση των δύο φύλων στον εργασιακό χώρο. Ο εορτασμός της ημέρας εξακολουθούσε να μην έχει κάποια κοινή μέρα σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Αμερική εορταζόταν την τελευταία Κυριακή του Φλεβάρη, ενώ στη Ρωσία το τελευταίο Σάββατο του ίδιου μήνα (σύμφωνα με το ιουλιανό ημερολόγιο που πάει περίπου δύο εβδομάδες πίσω). Ο πρώτος εορτασμός της ημέρας στις 8 Μαρτίου έγινε στη Ρωσία το 1914 κι έκτοτε καθιερώθηκε σε παγκόσμια κλίμακα.
Οι αγώνες των γυναικών κατά τον 20ο αιώνα έφεραν συνταρακτικές αλλαγές στην παγκόσμια σκηνή. Το 1914 στη Γερμανία οι γυναίκες διαδήλωναν για το δικαίωμα του εκλέγειν. Οι αγώνες τους δικαιώθηκαν τέσσερα χρόνια αργότερα με την καθιέρωση της γυναικείας ψήφου. Το ίδιο αίτημα ταλάνιζε και τις γυναίκες του Λονδίνου όπου κατά τη διάρκεια πορείας διαμαρτυρίας, οι αστυνομικές αρχές έφτασαν ως την σύλληψη της Σίλβια Πανκχρεστ, ηγετικού μέλους του κινήματος των σουφραζετών στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στην τσαρική Ρωσία το 1917 αυτό που άρχισε ως διαδήλωση εργατριών στην κλωστοϋφαντουργία κατέληξε να γίνεται μαζική απεργία που σήμανε την αρχή της ρωσικής επανάστασης. Γυναίκες και άνδρες ξεχύθηκαν στους δρόμους απαιτώντας τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, την επάρκεια τροφής και την πτώση του τσαρικού καθεστώτος. Μόλις μία εβδομάδα αργότερα ο τσάρος Νικόλαος B’ παραιτείται, ο Λένιν αναλαμβάνει την εξουσία και καθιερώνει, επηρεασμένος από τη φεμινίστρια Αλεξάνδρα Κολοντάι, την 8η Μαρτίου ως επίσημη αργία της Σοβιετικής Ένωσης. Στην Κίνα ο εορτασμός κατά το σοβιετικό, κομμουνιστικό, πρότυπο ξεκινά το 1922.
Μέχρι και τα μέσα του 70 η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας εορταζόταν μόνο από σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά κράτη. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ενέταξε την εορτή στους κόλπους του στο πλαίσιο του Διεθνούς Γυναικείου έτους 1975 και δύο χρόνια αργότερα η Γενική Συνέλευση καλεί όλα τα κράτη- μέλη να καθιερώσουν τον εορτασμό της.
Σήμερα η Ημέρα της Γυναίκας δεν είναι τόσο άμεσα συνυφασμένη με την πολιτική σκηνή. Παραμένει, ωστόσο, επίσημη αργία του κράτους στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και σε άλλες χώρες με κομμουνιστικό ή σοσιαλιστικό πολιτικό υπόβαθρο. Ακόμα κι αν δε θεωρείται αργία, η σημερινή μέρα εορτάζεται σε ευρεία κλίμακα παγκοσμίως. Τα δώρα είναι ο πλέον συνηθισμένος τρόπος εκδήλωσης του εορτασμού της γυναίκας και αρκετές χώρες- μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα- προβαίνουν σε τέτοιες χειρονομίες. Στη Ρωσία μια γυναίκα μπορεί να λάβει από λουλούδι μέχρι κόσμημα, στην Τουρκία λαμβάνουν χώρα πληθώρα αμιγώς γυναικείων εκδηλώσεων, στην Ιταλία η κίτρινη μιμόζα είναι το σύμβολο της Ημέρας της Γυναίκας και πολλοί χώροι πολιτισμού έχουν δωρεάν είσοδο για τη μέρα εκείνη, ενώ στην Τσεχία- φοβούμενοι το σοσιαλιστικό παρελθόν της Ημέρας- εστιάζουν την προσοχή τους στις μητέρες. Η Κίνα εορτάζει την Ημέρα της Γυναίκας ως εθνική εορτή και παρέχει μισή μέρα άδεια σε όλες τις εργαζόμενες γυναίκες. Τέλος στην Αργεντινή εμμένουν στον αγωνιστικό χαρακτήρα της ημέρας και διαδηλώνουν για την προάσπιση των γυναικείων δικαιωμάτων, καταφέρνοντας να νομιμοποιηθούν οι αμβλώσεις.
Ήδη για πάνω από έναν αιώνα οι γυναίκες ανά τον κόσμο φωνάζουν για τ’ αυτονόητα και ζητούν έναν κόσμο πιο δίκαιο κι ίσο για όλους. Θα περίμενε κανείς με τόσους αγώνες να έχουμε έρθει ένα βήμα πιο κοντά στους στόχους μας, όμως η δήλωση του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτέρες, πριν από δύο μέρες, ήρθε να διαψεύσει κάθε ελπίδα. Η πρόοδος δεκαετιών χάνεται μπροστά στα μάτια μας και το όραμα τις ισότητας των φύλων βρίσκεται, σύμφωνα με την αρμόδια ερευνητική ομάδα του Ο.Η.Ε, τουλάχιστον 300 χρόνια μακριά. Ζητήματα όπως η μητρική θνησιμότητα, η απομάκρυνση των κοριτσιών από το σχολικό περιβάλλον κι οι εξαναγκαστικοί πρόωροι γάμοι αποτελούν ακόμα και σήμερα ακανθώδη προβλήματα, ενώ η διαιώνιση της πατριαρχίας, των διακρίσεων και τον στερεοτύπων έχουν οδηγήσει σ’ ένα μεγάλο χάσμα ανάμεσα στα δύο φύλα στους τομείς της τεχνολογίας και της επιστήμης.. Ο κ. Γκουτέρες αναφέρθηκε επίσης στην καταπάτηση σεξουαλικών κι αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών, χωρίς ωστόσο ν’ αναφέρει συγκεκριμένες χώρες, ενώ σημείωσε την περίπτωση του Αφγανιστάν, όπου μετά την επιβολή του καθεστώτος των Ταλιμπάν το 2020 οι γυναίκες αποκλείστηκαν εξ ολοκλήρου από τη δημόσια ζωή.
Η σημερινή ημέρα δεν πρέπει να περιοριστεί στις εκδηλώσεις αγάπης και στα δώρα. Η Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται για τη σπουδαία Ιστορία της αλλά και για το μέλλον. Πάνω από έναν αιώνα πίσω οι γυναίκες όλου του κόσμου συσπειρώθηκαν και καθιέρωσαν την πιο αγωνιστική γιορτή, διεκδικώντας ισότητα και δικαιοσύνη. Χάρη σ’ εκείνες εμείς σήμερα μπορούμε να ψηφίζουμε, να εκφραζόμαστε ελεύθερα, να συνεχίζουμε τις προσπάθειες για την επίτευξη καθολικής ισότητας των δύο φύλων. Με τους αγώνες τους κατάφεραν να αλλάξουν ριζικά το κοινωνικοπολιτικό συγκείμενο της εποχής τους σε θέματα ισότητας των φύλων και να αποκτήσουν δικαιώματα που ως τότε ήταν αποκλειστικά ανδρικά προνόμια. Οι ιστορίες τους πρέπει ν’ αποτελούν φωτεινό παράδειγμα για τους αγώνες που καλούμαστε να δώσουμε σήμερα, αν θέλουμε ν’ αντιστρέψουμε την πρόβλεψη του Ο.Η.Ε. Όπως δήλωσε ο κ. Γκουτέρες: «Η πατριαρχία αντεπιτίθεται. Το ίδιο κι εμείς.»
Συντάκτης: Αγγελική Τσαγκαράκη
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
