Καλή τύχη σε μας που μεγαλώσαμε με ναρκισσιστή γονέα

Υπήρξε στιγμή στη ζωή σου που ένιωσες να πιέζεσαι και να κουράζεσαι πολύ ψυχολογικά επειδή έπρεπε να είσαι εκεί για όλους; Που προσπαθούσες όλοι να είναι ικανοποιημένοι και χαρούμενοι με σένα για να αισθανθείς ουσιαστικά σημαντικός; Θυμάσαι τότε που ανέλαβες τριακόσιες χιλιάδες υποχρεώσεις που έπρεπε να ολοκληρώσεις; Κι όλα αυτά, για να γνωρίζεις μέσα σου πως είσαι ικανός να διεκπεραιώσεις ό,τι κι αν σου ζητηθεί. Το άγχος βαρούσε κόκκινο αλλά εσύ εκεί. Γιατί τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με τη χαρά σου μόλις καταφέρεις να τα ολοκληρώσεις όλα με τόσο δύσκολο πρόγραμμα. Aν κατάφερα να σου φέρω μια εικόνα στο μυαλό μ’ αυτές τις λέξεις, συγχαρητήρια, ανήκεις και εσύ -και όποιο άτομο γνωρίζεις με παρόμοια συμπεριφορά-, στα άτομα που μεγάλωσαν με έναν ναρκισσιστή γονέα.

Η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας, ανήκει στις δέκα διαταραχές προσωπικότητας που περιγράφονται στο DSM5, δηλαδή στο Διαγνωστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών. Έτσι, ένας ναρκισσιστής γονέας έχει κατά κύριο λόγο, την τάση να αυτοθαυμάζεται. Μπορεί να αναλύει για ώρες τα ατελείωτα επιτεύγματά του, τις δυσκολίες που πέρασε και -εννοείται- πώς τα κατάφερε. Είναι ο ίδιος, που μετά από ένα λάθος, δεν πρόκειται να δείξει μεταμέλεια μιας και μια τέτοια στάση θα τον έκανε -έστω και στιγμιαία- να φανεί αδύναμος στα μάτια του απέναντί του. Θα προσέξεις επίσης πως οι παρέες του, είναι άνθρωποι που δείχνουν να τον θαυμάζουν σε μόνιμη βάση. Χρειάζεται να έχει την έγκριση των άλλων και αναζητά από τους ανθρώπους μόνιμο θαυμασμό για να νιώθει σημαντικός ή να πάρει τη θέση του πρότυπου στις ζωές των άλλων.

Δεδομένου ότι οι σχέσεις με το παιδί χτίζονται από τη στιγμή που γεννιέται και έπειτα, τις δυσκολίες που θα βιώσει ο ναρκισσιστής γονέας προκειμένου να κατανοήσει ανάγκες πέρα των δικών του, θα του δημιουργήσει άγχος, το οποίο ακόμα και αν δεν είναι ορατό σε τρίτους, θα γίνει αντιληπτό από το παιδί. Η ανεπάρκεια αυτή θα τον οδηγήσει στην αδιαφορία, η οποία δε γίνεται συνειδητά. Προκειμένου να παραμείνει σε θέση ισχύος στον ίδιο του τον εαυτό και να μην παραδεχτεί πως δεν μπορεί να καταφέρει κάτι, θα σταματήσει να το θεωρεί πρόβλημα και ασυναίσθητα θα αδιαφορήσει γι’ αυτό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Όλη αυτή η ανησυχία θα μεταφερθεί -φυσικά- στο παιδί κάνοντάς το να νιώθει πως αποτελεί «δύσκολη περίπτωση». Θα μεγαλώσει λοιπόν προσπαθώντας να κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί για να μην ενοχλεί και να μη βαραίνει τον γονέα του. Θα γίνεται «χαλί» να τον πατήσουν προκειμένου να μην κουράσει με την ύπαρξή του. Κι όλη αυτή η συμπεριφορά θα γίνει βίωμα. Και σε κάθε διαπροσωπική σχέση που θα προσπαθεί να δημιουργήσει, θα προσπαθεί μόνιμα για το τέλειο. Να κάνει τους άλλους να νιώθουν όμορφα με την ύπαρξή του και να τον θέλουν δίπλα τους. Αλλά για το ίδιο το παιδί, ωμά, αποτελεί έναν ατελείωτο αγώνα δρόμου με σκοπό οι πράξεις του να φωνάξουν «Αξίζω!».

Δε θα μάθει να μοιράζεται τα προβλήματά του και θα τα κρατάει μέσα του ως ότου βρει -κάποια στιγμή- τη λύση τους από μόνος του. Κι αυτό, γιατί του έδωσαν να καταλάβει πως τα δικά του προβλήματα είναι ασήμαντα σε σχέση με των άλλων. Από εκεί κι έπειτα, ό,τι καταφέρει να κάνει, δε θα αναγνωριστεί ποτέ. Γιατί μια στιγμή δόξας, θα στερούσε τα βλέμματα από τον νάρκισσο γονέα. Για τον γονέα, πάντα θα μπορούσε να κάνει και κάτι καλύτερο και το «μπράβο» πάντα βρισκόταν πολύ μακριά.

Θα μπει σε σχέσεις που τον κάνουν να αισθάνεται κατώτερος -και πάλι, όχι συνειδητά. Απλώς θα νιώθει οικεία να έχει έναν άνθρωπο δίπλα του που να χρειάζεται να κερδίσει την προσοχή του, να του αποδείξει την αξία του. Το έκανε με τον ίδιο του το γονιό άλλωστε, έτσι έμαθε. Κι γι’ αυτό θα επιλέγει σχέσεις που πρέπει να παλέψει και να αποδείξει την αξία του. Σχέσεις που δε θα παίρνει όσα θέλει γιατί θα ντρέπεται να τα ζητήσει, αναλογιζόμενος ότι δεν τα αξίζει. Γι’ αυτό θα δίνει όλο του το «είναι» στους άλλους προκειμένου κι οι άλλοι να του δώσουν κάτι. Μιας και το κάτι, για εκείνον

Για σένα που ταυτίστηκες, έκανες ήδη το πρώτο βήμα. Να εντοπίσεις τι σε έφτασε ως εδώ. Και πως δεν είναι απλώς ο χαρακτήρας σου έτσι, ή γεννήθηκες με έμφυτη την τάση να είσαι πολύ-εργαλείο και να τρέχεις εδώ και εκεί για όλους. Κάτι σε έφτασε ως εδώ και πλέον ζεις το τραύμα σου. Τα καλά νέα, είναι πως αν δώσεις χώρο και χρόνο στον εαυτό σου μπορείς να καλλιεργήσεις ξανά την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση που σου κατέπνιξαν με τα χρόνια.

Σ’ αυτό το σημείο θα φτάσεις όταν με τον καιρό κατανοήσεις πως οι γονείς σου δε θα αναγνωρίσουν τις δυσκολίες σου και δε θα αλλάξουν τη συμπεριφορά τους όσες προσπάθειες και να κάνεις γι’ αυτό. Θα πρέπει να βασίζεσαι στη δική σου αναγνώριση, να λες εσύ τα «μπράβο» που ήθελες να ακούσεις και δεν άκουσες, στον εαυτό σου και να μην περιμένεις άλλους να εγκρίνουν για να νιώσεις σημαντικός και σπουδαίος άνθρωπος. Δε χρειάζεται να τα κάνεις όλα σωστά για να είσαι τέλειος και ικανός. Σημασία έχει που ακόμα είσαι εδώ και προσπαθείς, παρά την ψυχική βία που βίωσες.

Θα χρειαστεί να θέσεις όρια, να κατανοήσεις πότε ο ίδιος προσπαθεί να «πατήσει» πάνω στη δική σου προσωπικότητα και πότε πάει να καταπιέσει τα συναισθήματά σου. Σ’ εκείνο το σημείο πρέπει να βρεις τη δύναμη να σταθείς στο ύψος σου και να ορίσεις τα όριά του. Κατάσταση όχι και τόσο εύθυμη μιας και είναι δεδομένο ότι θα αντιδράσει αμέσως μόλις σε δει να προσπαθείς να ισχυροποιήσεις τη θέση σου.

Μια ψυχανάλυση ίσως είναι απαραίτητη για να μοιραστείς αυτό το φορτίο και να σου ελαφρύνει τους ώμους. Από την άλλη, η συναναστροφή σου με ανθρώπους που δε σου βγάζουν την ανάγκη να προσπαθήσεις να τους αποδείξεις την αξία σου, που δε θέλουν να πατήσουν πάνω σου για να φανούν αυτοί, που θέλουν να σε δουν να ανεβαίνεις ψηλά και σε θαυμάζουν ακόμα και για το πιο μικρό και απλό βήμα που κάνεις, αυτοί θα σε βοηθήσουν εξίσου. Οι άνθρωποι με την «κουταβίσια» αγάπη στα μάτια και στην ψυχή. Αυτοί μπορούν να σε βοηθήσουν να χτίσεις ξανά από την αρχή την αυτοεκτίμησή σου. Και όλα σιγά-σιγά θα αλλάξουν. Αρκεί να έχεις στο μυαλό σου ότι όποιος και αν είσαι, ό,τι κι αν έχεις κάνει, ό,τι κι αν δεν έχεις κάνει, αξίζεις. Και μέρα με τη μέρα θα το πιστεύεις ακόμα περισσότερο.