Κατά πόσο έχει αλλάξει το στίγμα που βαραίνει τους ψυχικά ασθενείς;

Η ψυχική ασθένεια είναι γεγονός, η αποδοχή της όμως, ειδικά στην Ελλάδα δεν είναι. Οι άνθρωποι με ψυχικά νοσήματα στιγματίζονται ακόμη και είναι πολύ δύσκολο να γίνουν αποδεκτοί από την κοινωνία μας. 

Φυσικά ο τρόπος που στιγματίζονταν οι ψυχικά ασθενείς πριν 20 χρόνια και τώρα είναι πολύ διαφορετικός. Παλαιότερα, τους αποκαλούσαν τρελούς, τους απομόνωναν και τους απέρριπταν απροκάλυπτα -γιατί κανείς δεν ήθελε μπλεξίματα μ’ έναν «τρελό». Κανείς δεν τους προσλάμβανε για δουλειά για τον προφανή λόγο, τον οποίο και δεν έκρυβαν ιδιαίτερα κατά τη φάση της απόρριψης, αν είχε κανείς τους το θάρρος και «θράσος» να αναζητήσει εργασία. Τώρα στην περίπτωση που κάποιος ψυχικά ασθενής είχε ήδη δουλειά, εννοείται, πως δεν τολμούσε να ξεστομίσει το μαρτύριο που τραβάει μέσα του, καθώς το πιο πιθανό ήταν πως θα την έχανε, είτε γιατί θα του έδειχναν την πόρτα άμεσα είτε γιατί το στίγμα, τα πικρόχολα σχόλια, τα βλέμματα και η κοινωνική απομόνωση θα τον ανάγκαζαν να φύγει μόνος του.

Δυστυχώς, τα παραπάνω βιώματα, ήταν κομμάτι της καθημερινότητας των ατόμων με ψυχικές ασθένειες. Η κοινωνία τους απέρριπτε με κάθε πιθανό τρόπο και φυσικά η οικογένεια ακολουθούσε πιστά, γιατί το βάρος του στίγματος είναι βαρύ και ασήκωτο. 

Έχει αλλάξει όμως αυτό στις μέρες μας; Κι έχουμε στα αλήθεια εξελιχθεί και προοδεύσει όσο νομίζουμε; Η απάντηση είναι -όπως και η αλήθεια- κάπου στη μέση. Σίγουρα έχουν υπάρξει κάποιες βελτιώσεις, κάποιοι νόμοι έχουν αλλάξει, τα ανθρώπινα δικαιώματα λαμβάνονται υπόψιν και σίγουρα η ενημέρωση των πολιτών για τα θέματα ψυχικής υγείας είναι μεγαλύτερη. Όλα τα παραπάνω έχουν λάβει χώρα, αλλά όχι σε ικανοποιητικό βαθμό. Και ποιος είναι ο ικανοποιητικός βαθμός; Ε, λοιπόν, ο ικανοποιητικός βαθμός είναι μέχρι να εξαλειφθεί το στίγμα κάθε τύπου, γιατί ακόμα και στις μέρες μας, το στίγμα ζει και βασιλεύει κι είναι εξίσου ορατό με το στίγμα 20 χρόνων πριν. Η κοινωνία είναι ακόμη αδαής στα θέματα ψυχικής υγείας, αντιμετώπισής τους και στήριξης των νοσούντων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον φόβο και την απόρριψη αυτών των ανθρώπων, αλλά ευτυχώς όχι στο βαθμό του πλήρους κοινωνικού αποκλεισμού, που παρατηρούσαμε την προηγούμενη εικοσαετία -τουλάχιστον όχι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων.

Ακόμα, οι άνθρωποι που πάσχουν από ψυχικές νόσους βρίσκουν τη διαδικασία αναζήτησης και τήρησης της εργασίας τους τρομερά δυσβάσταχτη. Αρχικά, γνωρίζουν πως εάν αναφέρουν εξ’ αρχής τα προβλήματά τους, το πιο πιθανό είναι να μην προσληφθούν με πρόφαση άλλες δικαιολογίες. Σε δεύτερο χρόνο αν έχουν μια δουλειά, είναι ζόρικο και σχεδόν αδύνατον να μιλήσουν για την ψυχική τους νόσο και να ζητήσουν στήριξη από τους εργοδότες, πρώτον γιατί είναι αρκετά άβολο κι επίπονο κάποιες φορές να θίξουν αυτά τα θέματα και δεύτερον γιατί φοβούνται το στίγμα -διότι γνωρίζουν πως η στιγματοποίηση από συναδέλφους τους περιμένει στη γωνία. Παρ’ όλο που τα κακεντρεχή σχόλια και βλέμματα δεν παρουσιάζονται στον βαθμό που παρατηρούσαμε πριν 20 χρόνια, αυτά συνεχίζουν να είναι εκεί και να προκαλούν απίστευτη αμηχανία, πίεση, θλίψη και απογοήτευση στα άτομα τα οποία είναι ήδη επιβαρυμένα με τέτοια συναισθήματα.

Αξίζει να τονιστεί όμως, πως κάποια πράγματα έχουν αλλάξει προς το καλύτερο κι αυτό είναι άξιο αναφοράς. Η στάση της οικογένειας απέναντι στα μέλη που νοσούν από ψυχικά νοσήματα δεν είναι η ίδια. Η οικογένεια έχει γίνει πιο προστατευτική και πιο υποστηρικτική προς αυτά τα μέλη και δεν αφήνει το κοινωνικό στίγμα να επηρεάσει τις σχέσεις το μελών της και να την οδηγήσει στο να απομονώσει το «μαύρο πρόβατο», όπως θα έκανε στο παρελθόν. Ίσως τελικά όλη αυτή η ενημέρωση και πληροφόρηση των πολιτών, καθώς και η απενοχοποίηση των ψυχικών νόσων, μαζί μ’ όλη αυτή η στροφή των τελευταίων χρόνων στον ανθρωπισμό και στη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να έχει αρχίσει να πιάνει τόπο -έστω και λίγο, έστω και σιγά-σιγά. 

Το στίγμα της ψυχικής ασθένειας είναι ακόμη εδώ και οι ρίζες του είναι ακόμη βαθιές και δυνατές, οι επιρροές του είναι ακόμα δεινές και ακμαίες στο μυαλό και στις μνήμες των ανθρώπων. Ωστόσο, οι πρώτες πόρτες της οικογένειας έχουν ανοίξει κι ίσως αυτή να πρέπει να είναι το μέσο για να διαδοθεί το γεγονός ότι μια ψυχική νόσος είναι κι αυτή μια ασθένεια όπως όλες οι άλλες για τις οποίες οι άνθρωποι δε στιγματίζονται για μια ζωή. Ο δρόμος για την Ιθάκη είναι ακόμα μακρύς, αλλά η ελπίδα δε χάνεται ποτέ και ο αγώνας για αλλαγή και αποδοχή συνεχίζεται.