Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου είναι ένας άνθρωπος που, πλέον, δε χρειάζεται συστάσεις. Οι συναυλίες του σε κάθε γωνιά της Ελλάδας σφύζουν από ζωή, τη μουσική του ακούνε άνθρωποι κάθε ηλικίας, ενώ και ο ίδιος δείχνει να ξανανιώνει κάθε φορά που πιάνει την αγαπημένη του μπουζουκομάνα. Πρόσφατα σείστηκε η Ριζούπολη σε μια συναυλία που παρακολούθησαν 20.000 θεατές και που όσοι δεν καταφέραμε λόγω απόστασης να πάμε ζηλεύουμε οικτρά. Το είδος της μουσικής του ιδιαίτερο. Δεν το λες καθαρά έντεχνο, ούτε καθαρά λαϊκό ή παραδοσιακό. Ο Θανάσης έχει δημιουργήσει ένα μοναδικό κράμα που με τη χαρακτηριστική του φωνή σε συνεπαίρνει. Βέβαια, ο ίδιος έχει δηλώσει «Αν υπήρχε αστυνομία πολιτισμού θα με είχανε πάει φυλακή για τη φωνή μου. Είμαι μετριότατος οργανοπαίχτης και η σκηνική μου παρουσία είναι ανύπαρκτη. Στην ουσία τα τραγούδια μου παλεύουν ενάντια στις ανεπάρκειές μου». Δεν πειράζει βρε Θανάση, εμείς σε αγαπάμε ακριβώς γι’ αυτές τις «ανεπάρκειες».
«Μέθεξις» και «(Θ)έρως» οι περιγραφές που υπάρχουν συχνότερα στα βίντεο από τις συναυλίες και πράγματι δε θα μπορούσαν να υπάρξουν λέξεις πιο ταιριαστές γι’ αυτό που νιώθεις εκείνες τις 3-4 ώρες. Με τα τραγούδια του Θανάση παρασύρεσαι σε μια συνάντηση ψυχική. Από τον «Μαύρο Γάτο» και τον «Λεγεωνάριο», τους στίχους των οποίων υπογράφει ο ίδιος στον δίσκο του Βασίλη Παπακωνσταντίνου το 1984, στον πρώτο του προσωπικό δίσκο «Αγία Νοσταλγία» το 1993, μέχρι τον πιο πρόσφατο δίσκο του το 2021 με τίτλο «Απροστάτευτος», ο Θανάσης σε κάνει να θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο, να πονέσεις, να αγαπήσεις τη ζωή, τον θάνατο, τον έρωτα. Κάθε τραγούδι και μια ιστορία, κάθε ιστορία κι ένα κουτάκι μπίρας που αδειάζει στον αέρα. Ο Θανάσης έχει δηλώσει «εγώ περιμένω από την τέχνη να με συγκλονίσει να μου ρίξει μια τσεκουριά στο κεφάλι και να με ρίξει κάτω.». Στη δική του τέχνη, το καταφέρνει.
1. Ηλιόπετρα- στον δίσκο «Πρόσκληση σε δείπνο κυανίου» (2014)
Μια ωδή στον έρωτα. Με την «ηλιόπετρα» ερωτεύεσαι ακόμα κι αν δεν έχεις ταίρι. Ερωτεύεσαι την ιδέα του ίδιου του έρωτα, εκείνου του δυνατού, που δυο κορμιά ποθούν κολασμένα να ενωθούν σ’ ένα φιλί που κρύβει μέσα του όλη την αλήθεια του κόσμου. Τη μουσική υπογράφει ο Θανάσης, ενώ οι στίχοι- γραμμένοι από τον ίδιο- βασίζονται στο ομώνυμο ποίημα του Μεξικανού νομπελίστα Οκτάβιου Πας με τους 584 στίχους, όσες ακριβώς είναι και οι μέρες που χρειάζεται ο πλανήτης της θεάς του Έρωτα να προσεγγίσει σε κοντινή απόσταση τη Γη.
Ο Πας γράφει «όλα μεταμορφώνονται, όλα αγιάζουν/ κέντρο του κόσμου κάθε κάμαρα είναι/ κάθε μια πρώτη νύχτα, πρώτη μέρα/ γεννιέται ο κόσμος όταν δυο φιλιούνται» και ο Θανάσης (και φυσικά ο Σωκράτης Μάλαμας) τραγουδά «Αλλάζει ο κόσμος όταν φιλιούνται δυο/ μεταμορφώνεται, όλα αγιάζουν/ ο σκλάβος βγάζει στους ώμους του φτερά/ Παύεις να είσαι ένας ακόμα ίσκιος». Ο κόσμος μπροστά σ’ ένα φιλί γεννιέται, αλλάζει και μικραίνει. Σε κάθε εκτέλεση της «Ηλιόπετρας» δεν μπορείς παρά να αφεθείς στο συναίσθημα που σε κατακλύζει.
2. Ανδρομέδα- στον δίσκο «Στην Ανδρομέδα και στη Γη» (1995)
Σε ένα πρώτο άκουσμα, σε μια πρώτη ανάγνωση των στίχων, η «Ανδρομέδα» μοιάζει να μην έχει κανένα απολύτως νόημα. Εικόνες διάσπαρτες σ’ ένα μάλλον φανταστικό σύμπαν, στο κέντρο της γης, στη Μελούνα του Κάτω Ολύμπου στη Θεσσαλία. Παρ’ όλα αυτά αφήνεσαι στη μουσική, αυτό το επαναλαμβανόμενο «άιντε» σε προτρέπει με επαναστατική διάθεση και πριν το καταλάβεις λικνίζεσαι, τραγουδάς και χοροπηδάς σαν να περιγράφεται η ίδια σου η ζωή.
Ο ίδιος ο Θανάσης, σε συνέντευξή του το 2018 δήλωσε: «Υπάρχουν φορές, όμως, που γράφω πράγματα τα οποία εκείνη τη στιγμή που έρχονται σχεδόν παραληρηματικά και προσπαθώ κι εγώ εκ των υστέρων να καταλάβω τι έγραψα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η Ανδρομέδα. Μου είχε έρθει στο μυαλό η εικόνα ότι στον πυρήνα της γης είναι δύο πουλιά και πέφτει λάβα απ’ τα φιλιά τους κι αυτό πυροδότησε και τα υπόλοιπα. Προσπαθούσα εκ των υστέρων να καταλάβω αν τα συνδέει κάτι και σαν τρίτος διαπίστωσα το εξής : Ότι όλα αυτά, με έμμεσο ή άμεσο τρόπο περιγράφουν το πάθος». Η συνειδητοποίηση συμβαίνει στους τελευταίους στίχους του τραγουδιού: «Άιντε ‘δω σιμά/ κοντά δυο μέτρα βάθος/ άιντε λεν’ πως φυλακίζουνε το πάθος».
3. Διάφανος- στον ομώνυμο δίσκο (2006)
Στο τραγούδι αυτό ο Θανάσης εμπνέεται ξανά από λατινοαμερικάνο ποιητή, αυτή τη φορά τον Περουβιανό Σέσαρ Βαγιέχο. Ο Βαγιέχο ταυτίζεται συχνά με τον Νερούδα, αφού και οι δύο συνδέθηκαν αμοιβαία με την επανάσταση στη Λατινική Αμερική. Πιο συγκεκριμένα, τον «Διάφανο» εμπνεύστηκε ο Παπακωνσταντίνου αφού διάβασε το «Ποίημα για να διαβαστεί και να τραγουδηθεί» του Βαγιέχο.
Κι ακόμα κι αν μιλάει για κάτι τόσο ξένο, τόσο μακρινό, καταφέρνει να σε κάνει να ταυτιστείς κι εσύ με τους στίχους «στου δειλινού την άκρη αποκοιμήθηκα/ σαν ξένος σαν ξενάκι, σαν πάντα ξένος». Η μουσική ενορχήστρωση του κομματιού προκαλεί συναισθήματα νοσταλγίας, ηρεμίας μα συνάμα αγωνίας και πόνου. Ο διάφανος είναι ο Βαγιέχο κι ο κάθε εκπατρισμένος, Είναι ο καθένας από εμάς και παράλληλα κανένας.
4. Παξιμάδια- στον δίσκο «Διάφανος» (2006)
Ένας εναλλακτικός τίτλος του τραγουδιού θα μπορούσε εύκολα να είναι «Περιπαίζοντας τον Χάρο». Στα «Παξιμάδια» ο Θανάσης απευθύνεται στον «Βαρκάρη του Αχέροντα», τον οποίο συνάντησε- όχι για να ταξιδέψει μαζί του- μα μονάχα για να του τραγουδήσει από την όχθη για τα άθλιας κατάστασης κουπιά του.
Σκωπτικός σ’ ένα θέμα που ταλανίζει ή/ και φοβίζει πολλούς από εμάς. Ο Θανάσης δεν απαντά αν φοβάται τον θάνατο, μόνο τον χλευάζει εκ του ασφαλούς, όπως κάνουμε όλοι οι ζωντανοί πολύ συχνά. Με την ανεβαστική μουσική του επιτυγχάνει το παράδοξο: δημιουργεί ένα χαρούμενο τραγούδι για τον θάνατο.
5. Μιλώ για ‘σένα- στον δίσκο «Λάφυρα» (1998)
Η φύση εμπεριέχεται πολλές φορές στους στίχους του Θανάση. Έτσι κι εδώ, η Μελίνα Κανά- η οποία ερμηνεύει το τραγούδι στον δίσκο- μιλάει με ψηλά, απάτητα βουνά, τα μαύρα σύννεφα του ουρανού και τις πηγές. Ο εκάστοτε ερμηνευτής μιλάει για τον έρωτά του, πώς τον συνεπαίρνει και χάνει τον κόσμο, πώς ταυτίζεται με κάθε ομορφιά της φύσης.
Έτσι κι όποιος ακούει το τραγούδι σκέφτεται έναν έρωτα- παλιό, τωρινό ή επόμενο- ώσπου η, κατά τ’ άλλα πλανεύτρα, φύση έρχεται να επιφέρει το μέτρο και την ισορροπία. Το νόημα του κομματιού, αυτό που καθένας βάζει την ψυχή του όταν το τραγουδά είναι ένα: «Άμοιρη ψυχή, μην ξεγελαστείς!»
6. Αδέσποτη ζωή- στον δίσκο «Απροστάτευτος» (2021)
Η «Αδέσποτη ζωή» είναι το πρώτο τραγούδι που συμπεριλαμβάνεται στον πιο πρόσφατο δίσκο του Θανάση. Ολόκληρος ο δίσκος φαίνεται να δημιουργήθηκε βάσει μιας συνήθειας μεταξύ των δύο φίλων, Σωκράτη και Θανάση. Ας αφήσουμε, όμως, τον δεύτερο να μας το εξηγήσει καλύτερα: «Εδώ και χρόνια ο -εν τη μουσική- αδερφός Σωκράτης απέκτησε το χούι να μου στέλνει στο κινητό ποιήματα που διάβαζε και του άρεσαν. Δεν ξέρω γιατί το κάνει. Κάποια στιγμή, ευρισκόμενος στο καναβάτσο, άρχισα να διασκευάζω μανιωδώς αυτά τα ποιήματα και να του τα επαναπροωθώ σαν αντίδωρο. Σύντομα άρχισα -επίσης μανιωδώς- να ντύνω με μουσική αυτές τις διασκευές, με αποτέλεσμα σε ένα μήνα να έχω ετοιμάσει ικανό αριθμό τραγουδιών που αποτέλεσαν το υλικό του δίσκου “Απροστάτευτος” κι ο οποίος θα κυκλοφορήσει -μέσα στον Κουτσοφλέβαρο- σε μορφή βιβλίου».
Η «Αδέσποτη ζωή» είναι μια έκφραση διαρκούς αγωνίας, σαν να βάζει σε τραγούδι όλα όσα μας ζορίζουν, ακόμα και τα απροσδιόριστα, αυτά που νιώθουμε μα δεν ξέρουμε πώς να εκφράσουμε. «Αδέσποτη ζωή τα μάτια σου κοίταξα/ όλα τα είδα και τίποτα δεν είδα».
7. Σκέψη μου ξημερωμένη- στον δίσκο «Με στόμα που γελά» (2018)
Ένα εσωτερικό παράπονο για όλα αυτά που εμφωλεύουν μέσα μας. Για τις σκέψεις που μας κρατούν ξύπνιους τα βράδια, για τον χρόνο που κυλά αμείλικτος, για τον θάνατο που θα μας πάρει στο παρά πέντε. Στον δίσκο αυτό του Θανάση με τον Σωκράτη, το τραγούδι «Σκέψη μου ξημερωμένη» αποτελεί από την αρχή ως το τέλος του μια γενικευμένη εικόνα του εσωτερικού μας κόσμου. Οι στίχοι και η μουσική φέρνουν στο προσκήνιο συναισθήματα με τη μορφή εικόνων.
Ένα ακαθόριστο συναίσθημα σε κατακλύζει αφού βλέπεις εσένα στο κομμάτι. Αναμφίβολα ταυτίζεσαι χωρίς να το επιδιώξεις. Αυτό άλλωστε είναι ο Θανάσης και η μουσική του. Σε κάνει ν’ αναριγείς μέσα από τις εικόνες που ο ίδιος πλάθεις στο μυαλό σου ακούγοντας τα τραγούδια. Έτσι κι εδώ. Ο στίχος «Μέθη μου και καλντερίμι/ άσε ήσυχο τ’ αγρίμι» βγαίνει από μέσα σου σαν από το ίδιο το αγρίμι.
8. Πεχλιβάνης- στον δίσκο «Βραχνός Προφήτης» (2000)
Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η ιστορία αυτού του τραγουδιού, όπως την έχει αναλύσει ο ίδιος ο Θανάσης σε συνέντευξή του: «Το έγραψα όταν είδα ότι οι δικοί μου ήταν αποσβολωμένοι από την τηλεόραση. Το αυτί είναι δύστροπο σαν όργανο, το μάτι όμως είναι πιο δεκτικό κι ανεκτικό. Οι δικοί μου λοιπόν κόλλησαν με αυτήν κι ιδίως με κάτι σαβούρες σαν τις βραζιλιάνικες σαπουνόπερες. Πολύ αστείο είναι να ηχογραφήσετε ατάκες από τέτοια σίριαλ, το τι πλάκα πέφτει είναι άνευ προηγουμένου. Η γιαγιά μου έχει Αλτσχάιμερ και συζητάει με τους ηθοποιούς που παίζουν. Γύρισα κάποια στιγμή -ήμουν στο στρατό κι είχα καιρό να τους δω- και μπαίνω που λέτε μέσα στο σπίτι λέω γεια, μου λένε ένα ξερό γεια και γυρίζουν στην τηλεόραση ξανά. Κάθισα και σκέφτηκα να ερχόταν ο αέρας από το βουνό να έφερνε μαζί του τα χαλίκια και τα αγκάθια από το βουνό και να τρύπωνε κάτω από την πόρτα και να τα έπαιρνε όλα μαζί του. Η τηλεόραση είναι χρήσιμη για δυο κατηγορίες πληθυσμού: για τους ανήμπορους ηλικιωμένους και για τα ζευγάρια για να μη φαίνεται η ανία που μπορεί να υπάρχει στη σχέση. Το πλέον τραγικό είναι οι γονείς να βάζουν τα παιδιά μπροστά την τηλεόραση για να τους αφήσουν ήσυχους.».
Κι αν έχεις ακούσει τον «Πεχλιβάνη» κι απορείς ποια στο καλό είναι η Μπαγκίτα Γκαλιέγκο που δε γνώρισε ποτέ τον φόβο και μνημονεύεται στην εισαγωγή του τραγουδιού μάθε αυτό: Η ιδιαίτερη αυτή εισαγωγή αποτελεί απόσπασμα από βραζιλιάνικο σήριαλ! Στις ζωντανές εμφανίσεις του Θανάση, όπως μαρτυρούν και πολλά σχετικά βίντεο, ο κόσμος οργιάζει από τη μουσική, νιώθει της νότες να τον αγγίζουν σαν αέρα επανάστασης που θα διώξει μακριά κάθε δεινό. «Αγέρα να ‘σαι τιμωρός, βρ’ αμάν, αμάν/ να ‘σαι και παιχνιδιάρης/ κι αν βαρεθεί η ψυχούλα μου, βρ’ αμάν, αμάν/ να ‘ρθεις να μου την πάρεις.»
9. Ζητιανόξυλο- στον δίσκο «Με στόμα που γελά» (2018)
Ο Ισμαήλ, ο Ιωνάς κι ο Οδυσσέας που μνημονεύονται στο τραγούδι έψαχναν ο καθένας τη δική του στεριά. Ο πρώτος την σωτηρία του Θεού, αφού εκδιώχθηκε μαζί με τη μητέρα του, ο δεύτερος προσευχόταν να βγει από την κοιλιά του κήτους που τον κατάπιε κι ο τρίτος έψαχνε την Ιθάκη και την πολυαγαπημένη Πηνελόπη του.
Όταν ακούς το ζητιανόξυλο γίνεσαι κι εσύ περιπλανώμενος, χαμένος στη θάλασσα του πόνου και ψάχνεις απεγνωσμένα τα νησιά, που συμβολίζουν τη χαρά. Είναι ένα τραγούδι που μας θυμίζει την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, που μιλάει μέσα μας, αφυπνίζοντας τον προσωπικό μας αγώνα για ευτυχία.
10. Σιμούν- στον δίσκο «Ο ελάχιστος εαυτός» (2011)
Ήταν δυνατόν ο «Σιμούν» να λείπει από μια τέτοια λίστα; Ακόμα κι αν δεν ακούς τέτοια μουσική, όλο και σε κάποιο story θα έχεις δει ένα μαγεμένο, εκστασιασμένο πλήθος ν’ ανεμίζει ψηλά πειρατικές σημαίες, να χοροπηδάει και να τραγουδά σαν αυτό να είναι το σημαντικότερο πράγμα που πρέπει να κάνει στη ζωή του. Τι είναι, όμως, αυτός ο «Σιμούν»; Είναι ο δηλητηριώδης, καταστροφικός άνεμος που εκδηλώνει την απόλυτη εξουσία του πάνω στην έρημο της Σαχάρας, με ανεμοθύελλες και ανεμοστρόβιλους που δύνανται να θάψουν στην άμμο ολόκληρα καραβάνια.
Ο ίδιος ο Θανάσης έχει δηλώσει σε συνέντευξή του πως στο τραγούδι μιλάει για «τον δημιουργό σαν έναν μικρό Προμηθέα, που η τέχνη του τον έχει δέσει στα βράχια και έρχονται, συχνά-πυκνά, και τον κατατρώνε δύο όρνια. Το ένα το λεν’ Απόλαυση και το άλλο Αδυναμία». Καθένας όμως συνδέεται διαφορετικά με τη δίνη του Σιμούν. Κάνει τα παρτάλια τις σκέψεις του πειρατική σημαία, σ’ ένα κρεσέντο συναισθημάτων απροσδιόριστων. Το νόημα παραμένει σταθερό κι αναλλοίωτο: όλα στραβά γινήκανε κι όλα είν’ ωραία!
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου, με τις συνθέσεις και τους στίχους του, έχει χαράξει βαθιά σημάδια στην ελληνική μουσική και στις καρδιές των ακροατών του. Η μουσική του φέρνει στην επιφάνεια συναισθήματα που καίνε μέσα μας, μας κινεί και μας ενεργοποιεί. Οι στίχοι του αντηχούν στην ψυχή μας, μας οδηγούν σε περίπλοκους λαβυρίνθους σκέψης και μας βυθίζουν σε βαθιά συναισθήματα που διαφορετικά αδυνατούμε να προσεγγίσουμε. Μέσα από την τέχνη του, μας ενώνει και μας εμπνέει να αναζητήσουμε την ουσία της ζωής, να ανατρέψουμε στερεότυπα και να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις με γενναιότητα.
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου είναι ένας δημιουργός που μας συντροφεύει σε κάθε περίοδο της ζωής μας, αναδεικνύοντας τις χαρές και τις θλίψεις μας με μοναδικό τρόπο. Πολλοί μιλάνε για στίχους ακαταλαβίστικους, χωρίς νόημα, όμως την απάντηση τη δίνει ο ίδιος: «Πολλά από αυτά που γράφω φαίνονται ασύνδετα, αλλά παντού υπάρχει μια υπόγεια σύνδεση». Κι αν δε θέλεις να κρατήσεις τη μουσική του στην καρδιά σου, κράτα τότε τα λόγια του για τη σημασία της ειλικρίνειας και της αυθεντικότητας: «Το μόνο εύκολο που μπορούμε να κάνουμε είναι να είμαστε ο εαυτός μας γιατί αλλιώς πέφτουμε σε μια μαύρη τρύπα από την οποία δύσκολα βγαίνουμε και μετά αναγκαζόμαστε να λέμε συνέχεια ψέματα. Γιατί αν μέσα σου ξέρεις ότι είσαι κάτι άλλο από αυτό που βγάζεις προς τα έξω, τότε εξαναγκάζεσαι να μη δείξεις αυτοσεβασμό, οπότε είσαι και αντιδημιουργικός.»
Συντάκτης: Αγγελική Τσαγκαράκη
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
