Το φαινόμενο του echoism στη σχέση μ' έναν νάρκισσο

Δεν είναι λίγες οι φορές που μας έχει απασχολήσει η παρουσία ενός νάρκισσου στη ζωή μας, κυρίως την ερωτική. Θες, γιατί πάνω-κάτω όλοι θα τύχει να συναντήσουν κάποια στιγμή έναν νάρκισσο, θες επειδή τους λες δύσκολους παίκτες και όταν τους συναναστρέφεσαι και μπλέκονται ζητήματα καρδιάς, τα πράγματα είναι ζόρικα; Όποια κι αν είναι η περίπτωση, ξεκινάμε από τη βάση πως οι σχέσεις με αυτά τα άτομα είναι επίπονες, άλυτοι γρίφοι και καμιά φορά χαστούκια στην αυτοεκτίμηση και την υπομονή μας. Μια πτυχή που δε σκαλίσαμε ως τώρα είναι το φαινόμενο του echoism στις ναρκισσιστικές σχέσεις. Και πριν σαστίσουμε, πάμε να το δούμε αναλυτικότερα.

Αρχικά, σχέσεις που περιλαμβάνουν έναν άνθρωπο νάρκισσο είναι σχέσεις που έχουν ξεκάθαρα ένα δίπολο με πάνω και κάτω χέρι. Ο νάρκισσος έχει τη δύναμη να κινεί τα νήματα, να θυματοποιείται όταν τα πράγματα σκουραίνουν, και να λαμβάνει ένα είδος αγάπης θεοποιητικό για τον ίδιο, τιμωρητικό για τον άλλον. Μιλώντας με ανθρώπους που έχουν υπάρξει ερωτευμένοι με νάρκισσους, θα δει κανείς πως έχουν ένα στίγμα ενοχής, υποτέλειας, πως νιώθουν ότι δεν ήταν αρκετοί, ιδέες που στάλα-στάλα μέσα στη ρουτίνα έκαναν κομμάτι τους, αφού δεν ήταν σε θέση να αντιληφθούν πως αυτό που ονόμαζαν «αγάπη» ή «φροντίδα» τελικά τους έφθειρε. Το φαινόμενο του echoism έρχεται να εξηγήσει όχι την πλευρά του νάρκισσου, αλλά του εν δυνάμει συντρόφου του. Συγκεκριμένα, ο Ντιν Ντέιβις, που χρησιμοποίησε πρώτος τον όρο το 2005, θεωρεί τη συμπεριφορά αυτή ως μια παθολογία του ατόμου που καθίσταται αδρανές να μιλήσει και να αντισταθεί σε ό,τι τον αδικεί ή τον υποτιμά.

Ας μιλήσουμε για το άτομο που βρίσκεται στην αντίπερα όχθη από τον νάρκισσο, για τον άνθρωπο τον λιγότερο γνωστό, τον «αφανή». Παίρνοντας τον μύθο και εξομοιώνοντάς τον με την πραγματική ζωή, θα λέγαμε πως ο “echo” καλείται να τραβήξει κουπί μέσα στη σχέση, αφού υπομένει και ανέχεται χωρίς να είναι σε θέση να προστατεύσει τον εαυτό του από παράλογες και κακοποιητικές συμπεριφορές. Στον μύθο, το πρόσωπο αυτό είναι καταραμένο, καθώς μπορεί να επαναλαμβάνει πράξεις και σκέψεις του νάρκισσου, σαν να είναι ένα άτομο κενό από συναίσθημα και βούληση. Καλώς ή κακώς, η κατάρα αυτή φαίνεται να βρίσκει και σήμερα ανθρώπους και να τους παίρνει τη μιλιά, προκειμένου να κρατήσουν την σχέση τους, να μην πληγώσουν κάποιον που ήδη τους πληγώνει, είτε εσκεμμένα είτε μη. Το ερώτημα που προκύπτει -και εύλογα θα μου πεις- είναι αν αυτού του είδους η παθολογία μπορεί να βρει εύφορο έδαφος σε λιγότερο δυναμικούς χαρακτήρες, να πατήσει πάνω σε ήδη υπάρχουσες ανασφάλειες.

Η απάντηση είναι και ναι και όχι. Ως γνωστόν, η ψυχοπαθολογία στους ενήλικες μπορεί να αποδειχθεί χαοτική για την ερμηνεία συμπεριφορών, και στην προκειμένη οι έρευνες δείχνουν πως υπάρχει φάσμα του echoism, μια κλίμακα που πηγαίνει από το λίγο προς το πολύ. Η λιγότερο έντονη μορφή του φαινομένου απαντάται σε ανθρώπους που δυσκολεύονται να αυτοκαθοριστούν, κάτι που προσπαθούν να πετύχουν μέσα από μια σχέση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορούν μέχρι και να μετατραπούν σε ηχώ που σαν χαμαιλέοντας θα αλλάξει χαρακτήρα, αν το τίμημα είναι τα ψίχουλα αγάπης του συντρόφου. Η πιο ακραία μορφή του echoism είναι αυτή, στην οποία εμφανίζεται άρνηση και απάθεια στην οποιαδήποτε αντίδραση και οριοθέτηση στη σχέση. Το άτομο βρίσκεται εκεί για να ικανοποιεί και να δέχεται, με την πεποίθηση μάλιστα πως όλο αυτό το μαύρο τού αξίζει. Σαφέστατα, σε αυτές τις ακραίες καταστάσεις, σημάδια, όπως η απομόνωση από τον περίγυρο και η προσκόλληση μονάχα στον σύντροφο είναι ο καπνός που ψάχνουμε στη φωτιά που φωνάζει πως όλα πάνε λάθος.

Δεν έχει νόημα, βέβαια, τίποτα από αυτά, αν δεν είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε τα σημάδια, να βλέπουμε πως τείνουμε να υιοθετήσουμε τέτοιες συμπεριφορές. Οι σχέσεις είναι ρευστές -το λέω και θα το λέω-, με ό,τι καλό ή κακό αυτό συνεπάγεται. Τη μια στιγμή είσαι τέλεια, την άλλη η ισορροπία μοιάζει όνειρο μακρινό. Αν έχουμε να κάνουμε με μια κατάσταση συναισθηματικής πίεσης, και κυρίως με συνθήκες που μας κάνουν να έχουμε ρόλο στο δίπολο «νάρκισσος-ηχώ», τα σημάδια είναι ξεκάθαρα. Αισθανόμαστε ντροπή να εκφράσουμε όσα νιώθουμε φωναχτά, έχουμε την ανάγκη να ζητήσουμε έγκριση από τον περίγυρό μας για αυτά που σκεφτόμαστε, επιδιώκουμε συνεχώς να εμπλεκόμαστε σε σχέσεις ή φιλίες με νάρκισσους. Κυρίως στο ερωτικό κομμάτι, το άτομο που βιώνει το echoism φαίνεται με κάποιο τρόπο να απολαμβάνει την τιμωρητική στάση του συντρόφου του, σαν χαστούκι που στο μυαλό φαντάζει χάδι. Φυσικά, ακόμα πιο σοβαρό σημάδι θα πρέπει να θεωρείται η αδυναμία ενός ανθρώπου να αφήσει μια τέτοια επιζήμια σχέση, με τον φόβο πως θα στεναχωρήσει το ταίρι, πως θα κάνει λάθος και πάει λέγοντας. Και όσο ψάχνει κανείς, φαίνεται το πηγάδι να μην έχει πάτο από μικρές κινήσεις -αθώες θα έλεγε κανείς- που προδίδουν πολλά για το πόσο ευάλωτοι μπορούμε να γίνουμε σε μια λάθος σχέση.

Είναι σύνηθες να ρίχνουμε την προσοχή μας στις κραυγαλέες κινήσεις, στα εμφανή σημάδια, προκειμένου να οδηγηθούμε σε κάποιο συμπέρασμα. Σε σχέσεις που έχουν έναν δυνάστη κι έναν ακόλουθο, όμως, με το μαστίγιο στο χέρι του πρώτου να λέγεται «συναίσθημα», αποδεικνύεται πως ένα ψάξιμο πιο ενδελεχές, μπορεί να εντυπωσιάσει. Φαίνεται επίσης πως η αδυναμία και η ευαλωτότητα δεν είναι παράσημα μονάχα στους ώμους μερικών, αλλά μπορούμε όλοι κάλλιστα να βρεθούμε σε μια θέση δεινή, πιστεύοντας πως φταίμε. Το συμπέρασμα είναι πως δε χρειάζεται μια σχέση να γίνει πέρα για πέρα κακοποιητική για να θυμηθούμε πως το κάθε ταίριασμα γίνεται για να είμαστε ευτυχισμένοι και όχι τραυματισμένοι στο πέρασμα του χρόνου.