Eξωστρεφής, εσωστρεφής, νευρωτικός, σταθερός, ψυχωτικός: Τι από τα 5 είσαι;

Ο Hans J. Eysenck, Άγγλος ψυχολόγος, έμεινε γνωστός κυρίως για το έργο του σχετικά με τη νοημοσύνη και την προσωπικότητα. Ανέπτυξε πρωτοποριακά ερωτηματολόγια, τα οποία αξιολογούν τη προσωπικότητα και διατύπωσε απόψεις για τη κληρονομικότητα καθώς και για τη βιολογική αφετηρία της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Δέχθηκε έντονες επιρροές από τη στατιστική κι ευρωπαϊκή ψυχολογία, δίνοντας έμφαση στη σημασία αξιόπιστων μετρήσεων. Στη διαμόρφωση των απόψεών του, σημαντικό ρόλο έπαιξαν συμπεριφοριστές ψυχολόγοι, όπως είναι ο C. Hull και ο Βρετανός ψυχολόγος Sir Cyril Burt.

Σύμφωνα με τον Eysenck και λαμβάνοντας ως βάση την ανάλυση των ερωτηματολογίων, έχουμε τρεις διαστάσεις της προσωπικότητας. Η πρώτη ονομάζεται «εσωστρέφεια- εξωστρέφεια», η δεύτερη «νευρωτισμός-σταθερότητα» κι αργότερα, πρόσθεσε και μια τρίτη διάσταση που την ονόμασε «ψυχωτισμός-σταθερότητα». Ο Eysenck υποστήριξε επίσης, ότι οι γενετικοί παράγοντες σε μεγάλο βαθμό καθορίζουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και τη συμπεριφορά του ατόμου. Ειδικότερα, συσχέτισε την προσωπικότητα του ατόμου με τη λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Πιο αναλυτικά οι διαστάσεις της προσωπικότητας ορίζονται ως εξής:

1) Εσωστρεφείς

Οι άνθρωποι που είναι εσωστρεφείς καταδεικνύουν προτίμηση για την απομόνωση, είναι επιφυλακτικοί και ήπιοι στη φύση τους. Αποφεύγουν τον κίνδυνο και τις δυναμικές καταστάσεις, αλλά απολαμβάνουν τη μοναξιά και τις βαθιές συζητήσεις με άτομα που έχουν καλή γνωριμία. Δεν είναι ιδιαίτερα πρόθυμοι για αλλαγές και συνήθως απαιτείται αρκετός χρόνος πριν πάρουν μια απόφαση, καθώς προτιμούν να την εξετάσουν εις βάθος στον νου τους. Συνήθως επιδεικνύουν καλύτερη επικοινωνία μέσω γραπτού λόγου, όπως επίσης διαθέτουν αυτοεπιβεβλημένο περιορισμό να εργάζονται αφοσιωμένα πάνω σε ένα θέμα.

2) Εξωστρεφείς

Οι εξωστρεφείς είναι κοινωνικοί και εκφραστικοί άνθρωποι, συνήθως με εξαιρετική ικανότητα προφορικής επικοινωνίας. Διαθέτουν τη δυνατότητα να παίρνουν γρήγορες αποφάσεις και τους αρέσει να αναλαμβάνουν ρίσκα. Κυριαρχεί σε αυτούς ο αυθορμητισμός, ενώ καταφέρνουν εύκολα να δημιουργούν νέες γνωριμίες κι απολαμβάνουν να βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής. Απολαμβάνουν τόσο τις ανεπίσημες συζητήσεις όσο και τις μικρές διαπροσωπικές διαφωνίες.

3) Νευρωτικοί

Ανθρώποι που εκδηλώνουν υψηλό βαθμό νευρωτισμού εμφανίζουν ιδιοφυΐα, ανυπομονυσία κι έντονη συναισθηματική αντιδραστικότητα, είναι επιρρεπείς σε συχνά στενοχωρητικά και αγχωτικά συναισθήματα και μελαγχολούν. Επιδεικνύουν δυσκολία στην αντιμετώπιση παραγόντων που προκαλούν άγχος και τείνουν να ερμηνεύουν καθημερινά αντιξοότητες, όπως μικρές απογοητεύσεις, ως υπερβολικά δύσκολες καταστάσεις. Υπάρχει η πιθανότητα ότι οι νευρωτικοί άνθρωποι θα αναπτύξουν κοινές ψυχικές διαταραχές (όπως διαταραχές άγχους, διαταραχές διάθεσης, χρήση ουσιών) και συχνές “νευρώσεις”.

4) Σταθεροί

Οι σταθεροί / stables είναι συναισθηματικά ήρεμοι, αδρανείς και αμέριμνοι. Δεν παρουσιάζουν ακραίες συμπεριφορές, είναι ισορροπημένοι και μετρημένοι.

5) Ψυχωτικοί

Είναι οι άνθρωποι με έλλειψη ενσυναίσθησης, τείνουν να γίνονται σκληροί, μοναχικοί, επιθετικοί, απάνθρωποι, αντικοινωνικοί, βίαια, εξωφρενικοί και ενοχλητικοί. Συνήθως τα άτομα με ψυχωτισμό που παρουσιάζουν αυτού του είδους τη συμπεριφορά τείνουν να γίνονται εγκληματίες.

Το 1956, ο Eysenck εισήγαγε το πρώτο ερωτηματολόγιο μέτρησης των προαναφερθέντων διαστάσεων της προσωπικότητας. Η πιο πρόσφατη αναθεώρηση του συγκεκριμένου ερωτηματολογίου έγινε το 1975, από όπου προέκυψε το «Ερωτηματολόγιο Προσωπικότητας του Eysenck» ή αλλιώς EPQ. Εκτός από συγκεκριμένες ερωτήσεις όπως: «Οι άλλοι σε θεωρούν άτομο με πολλή ζωντάνια;», «Θα ήσουν δυστυχισμένος αν δεν μπορούσες να βλέπεις πολύ κόσμο πολλές ώρες;» το EPQ περιλαμβάνει και μια κλίμακα ψεύδους για την εντόπιση ατόμων που δεν απαντούν ειλικρινά προκειμένου να κερδίσουν τις εντυπώσεις.

Στην εκδήλωση των χαρακτηριστικών της εξωστρέφειας, της εσωστρέφειας και του νευρωτισμού, μεσολαβούν γνωστές νευροφυσιολογικές διαδικασίες. Πιο συγκεκριμένα, θεωρείται ότι οι εσωστρεφείς βρίσκονται συνεχώς σε κατάσταση υπερδιέγερσης κι αναπτύσσουν στρατηγικές αποφυγής πρόσθετου και υπέρμετρου ερεθισμού, ενώ αντίθετα οι νευρωτικοί εκδηλώνουν πιο συχνά αυτόνομες θυμικές αντιδράσεις και πιο εύκολα ακραίο βαθμό άγχους, που μπορεί να ενεργοποιηθεί από ουδέτερα ερεθίσματα.

Η θεωρία προσωπικότητας του Eysenck επηρέασε τις απόψεις για την Ψυχοπαθολογία και την αλλαγή συμπεριφοράς. Το είδος των συμπτωμάτων ή των ψυχολογικών δυσκολιών που μπορεί να αναπτύξει ένα άτομο σχετίζεται με τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του και με τη λειτουργία του νευρικού του συστήματος– ΑΝΣ (Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα). Μετά τα αποτελέσματα της έρευνάς του, ο Eysenck πρότεινε ένα ιεραρχικό πρότυπο προσωπικότητας στο οποίο η συμπεριφορά μπορεί να διαταχθεί σε τέσσερα διαφορετικά επίπεδα κι αυτό μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα γιατί κάθε άτομο έχει την προσωπικότητά του.

«Η έννοια του χαρακτηριστικού σχετίζεται στενά με την έννοια της συσχέτισης, της σταθερότητας, της συνέπειας ή της επανειλημμένης εμφάνισης ενεργειών, αναφέρεται στη συνδιαλλαγή μιας σειράς πράξεων συμπεριφοράς» -Eysenck και Eysenck, 1987