Aκούστε τώρα την ιστορία του τιμημένου κι ένδοξου ελληνικού frappe

Ο πιο διάσημος ελληνικός καφές, ακόμα και σήμερα, δεν είναι άλλος από τον φραπέ κι υπάρχουν πολλές θεωρίες σχετικά με τους εμπνευστές του και την προέλευση του ονόματός του. Το σίγουρο είναι ένα: τα υλικά που χρειάζεται για να παρασκευαστεί. Κοινώς, στιγμιαίος καφές, ζάχαρη, γάλα και αν τον προτιμάς κρύο, χρειάζεσαι παγάκια και απαραιτήτως καλαμάκι. Όλα τα υλικά, για να δέσουν, χρειάζονται καλό μα πολύ καλό χτύπημα- άλλωστε το όνομα του σημαίνει «χτυπημένος» από τη γαλλική λέξη frappé. Από πού όμως κρατάει η σκούφια του και πώς βαπτίστηκε «ελληνικός» με γαλλικό όνομα;

Η πιο γνωστή ιστορία «ανακάλυψης» του φραπέ έχει να κάνει με τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Το 1957, στη 22η ΔΕΘ, ο τότε αντιπρόσωπος της εταιρείας Nestlé στην Ελλάδα, Γιάννης Δρίτσας, προμοτάριζε ένα προϊόν της εταιρείας, το οποίο ήταν με σοκολάτα και γάλα που χτυπούσε με ένα shaker. Ο υπάλληλός του, Δημήτρης Βακόνδιος, θέλησε κάποια στιγμή να πιει τον καφέ του, τον οποίον τον έφτιαχνε με τον στιγμιαίο καφέ της εταιρείας. Επειδή όμως εκείνη την ώρα δε βρήκε ζεστό νερό για να τον ανακατέψει με το κουτάλι, πήρε το shaker του Δρίτσα, έβαλε κρύο νερό και ζάχαρη κι έφτιαξε τον «πρώτο» καφέ φραπέ. Ήταν όμως στην πραγματικότητα αυτός ο πρώτος φραπέ(ς) που φτιάχτηκε ποτέ έτσι όπως τον ξέρουμε; Ή μήπως ήταν ένα ωραιότατο διαφημιστικό τρικ της εταιρείας αλλά και της Ηelexpo ΔΕΘ, για να προωθήσουν το προϊόν και τον συγκεκριμένο καφέ ως κάτι ελληνικό;

Για να βρούμε την αρχή της ιστορίας, ίσως θα έπρεπε να πάμε λίγα χρόνια πριν το επίτευγμα του Βακόνδιου. Το 1951 βρήκε στους κινηματογράφους η ταινία «Προπαντός Ψυχραιμία», όπου πρωταγωνιστούσαν τα δύο ιερά τέρατα της έβδομης τέχνης, ο Μίμης Φωτόπουλος και ο Ντίνος Ηλιόπουλος. Σε μια σκηνή στο 20^ο λεπτό της ταινίας, οι δύο ήρωες δουλεύουν σε ένα ζαχαροπλαστείο και χτυπώντας με το shaker τον καφέ, ο Ηλιόπουλος λέει στον συμπρωταγωνιστή του «…την παραμικρή στραβοτιμονιά να κάνεις θα μας κάνουνε καφέ φραπέ». Από αυτό το στοιχείο και μόνο, βλέπουμε ότι προϋπήρχε ο καφές φραπέ –έτσι όπως τον ξέρουμε- της 22^ης ΔΕΘ και μάλιστα το χτυπούσαν σε shaker. Οπότε, το περιστατικό που συνέβη στη ΔΕΘ θα μπορούσαμε να πούμε ότι είχε να κάνει με προώθηση παρά με ανακάλυψη. Επίσης, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι δεν είναι συνώνυμος της Θεσσαλονίκης και δεν προέκυψε από «τυχαίο» γεγονός. Ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι η ΔΕΘ, τότε, έγινε τέλη Αυγούστου και παρόλο που είναι τέλη καλοκαιριού είναι λίγο απίθανο να θέλει κάποιος να πιει ζεστό καφέ.

Παρ’ όλα αυτά, από εκείνο το περιστατικό και μετά, ο φραπές κατάφερε να εκτοπίσει τον τουρκικό καφέ από τις καρδιές των Ελλήνων ακόμα και όταν ο τελευταίος  «βαφτίστηκε» ελληνικός μετά τη μεταπολίτευση. Η λέξη «φραπέ» χρησιμοποιούνταν κυρίως στην αργκό, ενώ πολλές φορές μπορούσες να τον παραγγείλεις ως κρύο νεσκαφέ. Για παράδειγμα, στην ταινία του 1967 «Κάτι κουρασμένα παλικάρια» ο Άρης Μαλιαγρός θέλησε να πιει έναν καφέ με την Μπέτυ Αρβανίτη και ζητάει από τον σερβιτόρο να του φέρει «δύο νεσκαφέ παγωμένα στη βεράντα».

Μπορεί τελικά η ανακάλυψη του φραπέ να μην έγινε από τον αντιπρόσωπο της Nestle αλλά το προϊόν της εταιρείας –ο στιγμιαίος Nescafe- έγινε ο πιο διάσημος ελληνικός καφές σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι ένα είδος καφέ που θα βρεις εύκολα στο εξωτερικό και ακόμα πιο δύσκολο είναι να βρεις το ειδικό μιξεράκι για να τον χτυπήσεις και να κάνεις σωστό αφρό. Στην Ελλάδα, όμως, βρίσκεται σε κάθε σπίτι και σε κάθε μαγαζί. Σε σχετικό άρθρο του περιοδικού «Γαστρονόμος» το 2013 αναφέρεται ότι ο όρος «καφέ φραπέ» χρησιμοποιούνταν πολύ πριν το 1957 και ήδη η Nestle διαφήμιζε τον καφέ φραπέ –όπως τον ξέρουμε εμείς- πριν τη 22η ΔΕΘ. Για την ιστορία, να αναφέρουμε ότι το προϊόν που γνωρίζουμε εμείς, ο στιγμιαίος καφές Nescafe, βγήκε για πρώτη φορά στην αγορά τον Απρίλιο του 1938 στην Ελβετία, στην έδρα της εταιρείας.

Όπως και να έχουν όμως τα πράγματα από το 1957 και μετά το αγαπημένο μας φραπεδάκι ξεκίνησε να κερδίζει τις καρδιές των Ελλήνων. Μπορούμε πλέον να μιλήσουμε για ένα διαφημιστικό τέχνασμα των εμπόρων της εποχής που έκανε αυτό τον καφέ καθημερινή μας συνήθεια. Πέρα, όμως, από καθημερινό μας ρόφημα, είναι και σύμβολο της χαλάρωσης, της παρεΐστικης συντροφιάς και του ελληνικού καλοκαιριού. Η φραπεδιά αντιπροσωπεύει την ελληνική ανεμελιά, γι’ αυτό και έχει λατρευτεί τόσο από εμάς, όσο και από τουρίστες.

Το 2017 στη 82η ΔΕΘ -60 χρόνια μετά την «ανακάλυψη», δημιουργήθηκε ένα μικρό μουσείο για τον φραπέ, γεμάτο αναμνήσεις αλλά και προτάσεις με διαφορετικές εκδοχές του καφέ αυτού. Όσες όμως αντιπαραθέσεις και συζητήσεις γίνουν γύρω τον διασημότερο ελληνικό καφέ, το σίγουρο είναι ένα: για να το πετύχεις σωστά πρέπει να έχεις, εκτός από καφέ, νερό, ζάχαρη και γάλα, μια δυνατή φραπιέρα, ένα καλαμάκι και την παρέα σου. Τα υπόλοιπα άσε να τα κρίνει η ιστορία.