Το 1939, ο νομπελίστας ποιητής μας Οδυσσέας Ελύτης γράφει την ποιητική του συλλογή, «Προσανατολισμοί». Από τη συλλογή ξεχωρίζει αμέσως το ποίημα, «Η Μαρίνα των βράχων», ένα αριστούργημα που χαρακτηρίζεται για τις συμβουλές του προς μία έφηβη κοπέλα. Θα μπορούσε κάποιος να το δει σαν μια συζήτηση ανάμεσα σε έναν ενήλικα και μια νεαρή γυναίκα, που βρίσκει τον εαυτό της μέσα στη ζάλη που προκαλεί η περίοδος της εφηβείας στην ψυχολογία όσων την πέρασαν. Ο συνομιλητής της, την παρακολουθεί και προσπαθεί να την καθοδηγήσει στην πορεία από την εφηβεία στην ενηλικίωση, ενώ παράλληλα γοητεύεται από τη φωτιά της νεαρής της καρδιάς.
Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη – Μα πού γύριζες
Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας
Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους. Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο
Κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη της Xίμαιρας
Ριγώνοντας μ’ αφρό τη θύμηση!
Είναι φανερό πως ο ίδιος έχει προ πολλού περάσει αυτά τα χρόνια και γνωρίζει ακριβώς τις σωματικές και ψυχολογικές μεταπτώσεις που βιώνει η κοπέλα. Με σύνεση κι αγάπη προς αυτή την προειδοποιεί για όλες τις αλλαγές που επέρχονται μετά την εφηβεία και την ενηλικίωσή της. Κατανοεί τον φόβο για το αβέβαιο μέλλον και νοσταλγεί περασμένους Σεπτέμβρηδες, τότε που όλα ήταν κάπως απλούστερα κι η ζωή είχε συγκεκριμένη πορεία. Όλο το ποίημα από την αρχή ως το τέλος είναι γεμάτο από τις εικόνες μιας έφηβης που μεταμορφώνεται, ενώ ταυτόχρονα ίσως και να μην το αντιλαμβάνεται, με τον ίδιο να της προσφέρει αυτή την ανακούφιση πως καταλαβαίνει τη θέση της. Της μιλά για τον έρωτα, τη ζωή, τον χρόνο και την ελπίδα, την ίδια στιγμή που αναγνωρίζει την ταραχή μέσα της, για όλα όσα έρχονται.
Άκουσε ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση
Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος
Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας
Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα
Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη.
Ο τίτλος του ποιήματος φέρει ένα γυναικείο όνομα, το όνομα «Μαρίνα». Ποια ήταν όμως η Μαρίνα; Ήταν ένα υπαρκτό πρόσωπο που γοήτευσε τον ποιητή μας ή απλώς ένα όνομα που του ασκούσε γοητεία γενικότερα κι εν τέλει βάφτισε με αυτό τη μούσα του;
Είναι κάτι παρά πάνω από γνωστή η σχέση του Ελύτη με τη Μαρίνα Καραγάτση. Δίκαια, λοιπόν, πολλοί πίστεψαν πως το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται ο ποιητής είναι υπαρκτό και μάλιστα πρόκειται για την ίδια. Άλλωστε περνούσαν τα καλοκαίρια τους στην Άνδρο, έναν τόπο που σίγουρα έδωσε εικόνες στον ποιητή. Όμως το ποίημα γράφτηκε το 1939-1940, όταν η Μαρίνα Καραγάτση ήταν μόλις τεσσάρων ετών, οπότε δεν μπορεί να αναφέρεται σε αυτή, εφόσον οι δυο τους ήρθαν κοντά στη δεκαετία του 1950.
Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας
Σου ‘λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες
Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων
Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους
Μ’ ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου.
Έτσι κι αν δεν αφορά αυτή τη Μαρίνα λοιπόν, τότε σε ποια απευθύνεται; Είναι πολύ πιθανό και το λογικότερο, όση λογική μπορεί να χωρέσει στην ποίηση, να μην αναφέρεται σε συγκεκριμένο πρόσωπο αλλά να χρησιμοποιεί το όνομά της σαν επίκληση σε κάποια μούσα, δημιουργώντας έτσι το ποιητικό του υποκείμενο, μια θηλυκή φιγούρα, η οποία συμβολίζει την απώλεια και την αναζήτηση της ουτοπίας.
Για εμάς λοιπόν η Μαρίνα μπορεί να είναι η μούσα του ποιητή μας, ένα δημιούργημα που χάρη σε αυτό, έγραψε ένα υπέροχο γεμάτο εικόνες ποίημα. Ταυτόχρονα είναι οποιοδήποτε κορίτσι που μεγαλώνει, ερωτεύεται, αναπολεί, φοβάται, μπλέκει σε περιπέτειες και διψάει για ζωή. Μπορεί η Μαρίνα του ποιήματος να είναι η Μαρίνα που κρύβουμε όλοι μέσα μας, η αιώνια έφηβη ψυχή μας που χρειάζεται ενίοτε να βγει στο φως. Μπορεί να είναι αυτά κι άλλα τόσα, μα στο τέλος θα παραμένει η Μαρίνα του Ελύτη μας.
Συντάκτης: Ελευθερία Ιωάννογλου
