Η συγκλονιστική κι ανατριχιαστικά ρεαλιστική σειρά «Ψυχοκόρες» μας έχει «συστήσει» ένα τραγικό γεγονός της μετεμφυλιακής Ελλάδας, το οποίο πολλοί δεν ξέραμε, τουλάχιστον όχι στις πραγματικές του διαστάσεις. Ένα φαινόμενο ντροπιαστικό κι εξευτελιστικό για τη γυναίκα και τη θέση της.
Η σειρά ήρθε στην τηλεόραση σε μια εποχή που γίνονται σημαντικά βήματα, όχι για τη χειραφέτηση πλέον, αλλά για την καταπολέμηση της πατριαρχίας, των έμφυλων στερεοτύπων και των αναχρονιστικών και παρωχημένων αντιλήψεων για τη γυναίκα. Σε μια εποχή που κινήματα παγκόσμιας εμβέλειας, όπως το #metoo, ευαισθητοποιούν όλο και μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού και τάσσονται κατά της βίας και της κακομεταχείρισης που βιώνουν οι γυναίκες, είναι σημαντικό να γυρνάμε λίγο πίσω στον χρόνο και να αντιλαμβανόμαστε τι ήταν αυτό που μας οδηγήσε σε τόσο σκοτεινά μονοπάτια σε ό,τι αφορά την ισότητα κι έφερε την τόσο άγρια κακοποίηση των γυναικών.
Η σειρά περιστρέφεται γύρω από τη ζωή τεσσάρων νεαρών αδερφών, που ζουν σε ένα απομονωμένο χωριό της Β. Ελλάδας, σε μια αγαπημένη και δεμένη οικογένεια, με τις καθημερινές έγνοιες που είχε η κάθε οικογένεια εκείνη την εποχή: πότε θα παντρευτούν οι κόρες τους, ποιον θα παντρευτούν, τι προίκα θα δώσουν, τι θα φορέσουν στο επερχόμενο πανηγύρι. Η απρόσμενη σύλληψη του πατέρα θα οδηγήσει τη γυναίκα και τις κόρες σε αδυναμία να χειριστούν τις καταστάσεις και τις συνέπειες και ο θάνατος της μητέρας θα οδηγήσει τις αδελφές να γίνουν ψυχοκόρες (υπό την καθοδήγηση και παρότρυνση μιας οικογενειακής φίλης με φιλάνθρωπα αισθήματα) έχοντας την έντονη πεποίθηση ότι θα πάνε όλες στο ίδιο σπίτι, κάτι που θα διαψευστεί.
Οι ίδιες θα καταλήξουν σε σπίτια που φαινομενικά μπορούν να τους προσφέρουν τόσο υλικά αγαθά, ανέσεις και καλή ζωή όσο και θαλπωρή, ζεστασιά, στοργή, κάτι που είχαν απόλυτα ανάγκη τα κορίτσια. Κάποιες από αυτές θα βιώσουν την άσχημη συμπεριφορά των αφεντικών τους από την αρχή, θα απογοητευτούν, θα δουν την αλήθεια κατάματα και θα προσπαθήσουν να το σκάσουν, σε μια απόπειρα να σώσουν την αξιοπρέπεια και τον αυτοσεβασμό τους. Κάποιες θα θαμπωθούν από όσα τους προσφέρονται, τη φαινομενική χειραφέτηση κι ελευθερία, τη μεγάλη ζωή, τις ευκαιρίες που τους δίνονται και τις οποίες πάντα προσδοκούσαν. Η αλήθεια θα είναι σκληρή και θα τη δουν σύντομα κατάματα, αντιλαμβανόμενες πως τις εκμεταλλεύτηκαν, τις χρησιμοποίησαν για τα δικά τους συμφέροντα και στο τέλος τις πέταξαν σαν στυμμένη λεμονόκουπα.
Οι ψυχοκόρες ως φαινόμενο, ήταν σύνηθες στην ελληνική κοινωνία των αρχών του προηγούμενου αιώνα αλλά η δεκαετία του 1940 και 1950 οδήγησαν όλο και περισσότερες οικογένειες να καταφύγουν σε τέτοιες λύσεις προκειμένου να ξεφύγουν από τα προβλήματά τους. Ο Εμφύλιος πόλεμος ήταν η πιο αιματηρή σύγκρουση που έγινε στην Ελλάδα μετά τη σύσταση του ελληνικού κράτους. Άφησε τη χώρα καθημαγμένη, ρημαγμένη, λεηλατημένη, διχασμένη, με πάρα πολύ μεγάλο τμήμα του πληθυσμού να ζει στην απόλυτη φτώχεια κι εξαθλίωση. Το τέλος του πολέμου βρήκε πολλές οικογένειες λειψές. Πατεράδες χάθηκαν ή τραυματίστηκαν ανεπανόρθωτα, μητέρες σκοτώθηκαν, παιδιά έμειναν ορφανά, παππούδες και γιαγιάδες αδυνατούσαν να μεγαλώσουν τα εγγόνια τους, που σε πολλές περιπτώσεις ήταν πολλά. Πολλά παιδιά φτωχών οικογενειών της επαρχίας, συχνά κατέφευγαν στην Αθήνα, σε σπίτια πλούσιων και «ευυπόληπτων» άκληρων οικογενειών για να γίνουν ψυχοπαίδια και να ξεφύγουν από την αβάσταχτη φτώχεια και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης, αφού οι μεταδοτικές ασθένειες θέριζαν τον εξαθλιωμένο πληθυσμό.
Τις πιο πολλές φορές οι ανήλικες γυναίκες ήταν αυτές που έφευγαν για να γίνουν ψυχοκόρες. Λεφτά για προίκα δεν υπήρχαν, θεωρούνταν επιπλέον στόματα που έπρεπε να τραφούν, χειρωνακτικές και βαριές εργασίες δεν μπορούσαν να κάνουν, άρα η μόνη λύση που έμενε ήταν να φύγουν για ένα καλύτερο ( ; ) μέλλον στις μεγάλες πόλεις, ειδικότερα την Αθήνα.
Στα χαρτιά και θεωρητικά, ήταν κοπέλες που θα βοηθούσαν στο σπίτι, θα επιλαμβάνονταν τις οικιακές εργασίες, θα πρόσεχαν τα παιδιά, θα μαγείρευαν και ίσως και θα έκαναν και κάποιες εξωτερικές δουλειές. Στην πραγματικότητα, όμως, η θέση τους ήταν πολύ άσχημη. Τις φώναζαν «τα δουλικά» ή τα «δουλάκια», αφού ονόματα δεν είχαν, μια άκρως υποτιμητική λέξη αλλά αντιπροσωπευτική της σχέσης που είχαν με τους εργοδότες τους, που λειτουργούσαν ως κηδεμόνες τους. Θεωρούνταν αντικείμενα, χωρίς καμιά προσωπική ελευθερία, που έπρεπε απλώς να υπακούνε διαταγές κι εντολές. Όταν, μάλιστα, η εκτέλεση καθυστερούσε ή δεν ήταν «τέλεια», οι επιπτώσεις ήταν βαριές, από ξυλοδαρμό μέχρι στέρηση φαγητού.
Οι οικογένειες δεν έδειχναν πάντα από την αρχή τι περίμεναν και τι ήθελαν από τα κορίτσια που έβαζαν στο σπίτι τους. Η εξουσία που ασκούσαν πάνω τους και η δύναμη που είχαν, τούς καθιστούσαν δυνατούς κι από θέση ισχύος επέβαλλαν στα κορίτσια οποιαδήποτε επιθυμία τους, διεστραμμένη, ακραία, ιδιόρρυθμη. Επειδή, δυστυχώς, αυτά τα κορίτσια δεν είχαν αστυνομική ταυτότητα, κανένας δε θα μάθαινε αν ζούσαν ή πέθαναν, κι αυτό είναι κάτι που έδινε το περιθώριο στον οικοδεσπότη-δυνάστη να εκτονώσει πάνω τους κάθε ζωώδες ένστικτο, κάθε αρρωστημένη συμπεριφορά.
Από μαρτυρίες της εποχής, προκύπτει πως τους ανέθεταν τις πιο βαριές δουλειές του σπιτιού· να κουβαλάνε ξύλα για τη σόμπα τον χειμώνα, να καθαρίζουνε τα μπαλκόνια μέσα στο κρύο, να τρώνε όρθιες ή στην καλύτερη περίπτωση μόνες τους, να υφίστανται διαρκή εξευτελισμό και σε ακραίες περιπτώσεις ξύλο ή κακοποίηση. Το πιο αλγεινό παράδειγμα είναι η Σπυριδούλα, που λόγω του βασανισμού της ευαισθητοποίησε όλη την Ελλάδα για πολύ καρό κι ενέπνευσε το ομώνυμο συγκρότημα να ονομαστεί όπως αυτήν κι οδήγησε την ελληνική κυβέρνηση λίγα χρόνια αργότερα να θεσπίσει νόμο με τον οποίο καταργείται η παιδική εργασία, αλλά κι εξαλείφεται ο θεσμός των εσώκλειστων υπηρετριών και των ανήλικων εργατών. Ένα μεγάλο, ένα τεράστιο βήμα.
Οι ψυχοκόρες δεν αναδείκνυαν μόνο τη βαρβαρότητα της παιδικής εργασίας αλλά και τη βίαιη απομάκρυνση των κοριτσιών από τους οικείους τους και την εγκατάστασή τους σε ένα εντελώς άγνωστο σπίτι με εντελώς άγνωστα πρόσωπα. Σε τρυφερή ηλικία, πριν καν ενηλικιωθούν, αναγκάζονταν να αποχωριστούν οικεία πρόσωπα και χώρους, με μόνη συντροφιά τις αναμνήσεις που με την πάροδο του χρόνου γίνονταν ακόμα πιο αμυδρές.
Δεν ξέρω αν η Τέχνη αντιγράφει τη ζωή ή το αντίθετο, γεγονός παραμένει πως η σειρά έφερε στο φως έναν σκληρό και απάνθρωπο θεσμό, με την ελπίδα όχι μόνο να μην επαναληφθεί, αλλά να μην επιτραπεί στο μέλλον καμιά υποτιμητική ή εξευτελιστική συμπεριφορά απέναντι στις γυναίκες.
Σημείωση: Η σειρά είναι σε σκηνοθεσία του Μιχάλη Χαραλαμπίδη και πρωτότυπο σενάριο Πένυς Φυλακτάκη και Βαγγέλη Νάση, ενώ προβάλλεται από τη συχνότητα του ANT1. Πρωταγωνιστούν οι Μαργαρίτα Αλεξιάδη, Μένια Βουλιώτη, Μαριάννα Κιμούλη, Άννα Λουιζίδη.
Συντάκτης: Χριστιάνα Δεμέναγα
