Μήπως ήρθε η ώρα να κόψουν οι άντρες το "male gaze";

Η ανάπτυξη του φεμινιστικού κινήματος και η εδραίωσή του τα τελευταία χρόνια, έφερε αλλαγές στην καθημερινότητά μας και δημιούργησε νέους όρους για να περιγράψει καταστάσεις με σεξιστικό υπόβαθρο κ έμφυλη διάσταση, με σκοπό πρώτα να τις αποκωδικοποιήσει κι έπειτα να τις καταπολεμήσει. Ένας από τους όρους που έχει αρχίσει να ακούγεται όλο και συχνότερα είναι το «Male Gaze». Τι σημαίνει όμως, «Male Gaze» και πώς μας επηρεάζει;

Πρόκειται κατά κύριο λόγο για την απεικόνιση των γυναικών στις εικαστικές τέχνες και στη λογοτεχνία από μια ανδρική, ετεροφυλόφιλη οπτική γωνία που παρουσιάζει κι αναπαριστά τις γυναίκες ως σ3ξουαλικά αντικείμενα για την ευχαρίστηση του ετεροφυλόφιλου άνδρα θεατή. Σύμφωνα με το theconversation.com, ο όρος επινοήθηκε από την κριτικό κινηματογράφου Laura Mulvey το 1975, η οποία εξέτασε τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και το σώμα τους, μέσα από το βλέμμα των ανδρών.

Συχνά στην τέχνη, οι γυναίκες απεικονίζονται με έναν τρόπο που θεωρείται ενδιαφέρων ή ερεθιστικός από τον άνδρα θεατή, αγνοώντας την αντίληψη των ίδιων των γυναικών. Οι γυναίκες στα κόμικ books, τις ταινίες, την τηλεόραση, φαίνονται υπερσεξουαλικές εξαιτίας του male gaze, κάτι που είναι επιζήμιο για το πώς βλέπουν οι ίδιες τον εαυτό τους στο καθρέφτη, αφού προωθείται η αντίληψη πως η ψυχολογία και η αυτοεκτίμησή τους εξαρτάται ουσιαστικά από το πώς τις βλέπουν οι άντρες και συγκεκριμένα, το πόσο σ3ξουαλικές τις θεωρούν.

Σύμφωνα με το psychologytoday.com το male gaze διαφαίνεται σε δύο βασικούς φορείς: τις κοινωνικές συναντήσεις και τα media. Ως κοινωνικές συναντήσεις ορίζονται τα ανεπιθύμητα βλέμματα που μπορεί να δέχονται οι γυναίκες. Στην πλευρά των media, οι διαφημίσεις, οι σειρές αλλά και οι εκπομπές θέτουν μη ρεαλιστικά πρότυπα σώματος, τα οποία περιβάλλουν τις γυναίκες στην καθημερινότητά τους. Από διαφημίσεις με μοντέλα XS  μεγέθους έως διαφημίσεις καθαριστικών προσώπου με γυναίκες με άψογο δέρμα, οι γυναίκες αισθάνονται ανεπαρκείς μπροστά στη συνεχή τροφοδοσία των μέσων ενημέρωσης από το male gaze. Το ίδιο ισχύει και για μια διαφήμιση στην οποία ένα γρήγορο αμάξι ή ένα καλό αντρικό αποσμητικό, συνοδεύεται από μια ημίγυμνη και λάγνα γυναικεία παρουσία, έτοιμη να παραδοθεί στην αντρική υπεροχή και γοητεία.

Στην ψυχολογία έχει δημιουργηθεί ο όρος «αυτό-αντικειμενοποιήση», για να περιγραφεί το πώς νιώθουν οι γυναίκες όταν βρίσκονται υπό το πρίσμα του male gaze. Η Θεωρία της αντικειμενοποίησης, που προηγείται αυτήε, εξετάζει τις συνέπειες του φαινομένου, στο οποίο οι γυναίκες αντιμετωπίζονται ως σ3ξουαλικό αντικείμενο και όχι ως άνθρωπος. Αυτή η θεωρία δεν είναι κάτι καινούργιο, ωστόσο οι μετέπειτα μελέτες για το πώς αυτή η ανεπιθύμητη αντικειμενοποίηση μπορεί να οδηγήσει σε αυτο-αντικειμενοποίηση αποκαλύπτουν σιγά-σιγά τις καταστροφικές της συνέπειες. Και μιλώντας κι εγώ ως γυναίκα, θα ήταν ψέμα αν δεν έλεγα πως συχνά πιάνουμε τον εαυτό μας να παρακολουθούμε το σώμα μας, όπως πιστεύουμε ότι κάνουν εξωτερικοί παρατηρητές και συγκεκριμένα, άντρες παρατηρητές. Κι αυτό δεν είναι κάτι που γίνεται εκούσια.

Τα τελευταία 20 χρόνια, σύμφωνα με το southerneronline.com, ανακαλύφθηκε ότι οι γυναίκες που αυτο-αντικειμενοποιούνται τείνουν να είναι πιο επιρρεπείς στο άγχος και την ντροπή για το σώμα τους κι επομένως πιο ευάλωτες σε καταθλιπτικές διαθέσεις, σ3ξουαλική δυσλειτουργία, διατροφικές διαταραχές και μια γενική έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους. Και πώς αλλιώς, όταν έρχονται διαρκώς σε σύγκριση με γυναίκες χωρίς παχάκια, χωρίς κυτταρίτιδα, με το τέλειο δέρμα, το πεντακάθαρο σπίτι, την καλά οργανωμένη ζωή, την σούπερ σ3ξι διάθεση, που τις κάνουν να νιώθουν ανάξιες κι απλά λίγες.

Η κριτική του male gaze έχει οδηγήσει σε μια αλλαγή στην τέχνη και την κουλτούρα. Ωστόσο, υπάρχει διάχυτη πλέον η ανάγκη να αντικατοπτρίζονται οι ποικίλες εμπειρίες κι αντιλήψεις των γυναικών μέσα από τον πολιτισμό και την τέχνη. Η ανάδειξη δημιουργών και καλλιτεχνικών έργων που απεικονίζουν τη γυναικεία εμπειρία αποτελεί ένα βήμα προς την κατεύθυνση της ισότητας και της πολυφωνίας στον πολιτισμό. Πολλοί καλλιτέχνες, ανεξάρτητου φύλου, προσπαθούν πλέον να αποτυπώσουν πολυδιάστατα την ανθρώπινη ύπαρξη. Ας θυμίσουμε την απόφαση της Κίρα Νάιτλι το 2021, να μην παίξει ξανά σε ερωτικές σκηνές σκηνοθετημένες από άντρες, προβάλλοντας τη δίκη της αντίσταση ενάντια στον σ3ξισμό της βιομηχανίας του θεάματος. Η απόφασή της, σηματοδοτεί ένα ενεργό βήμα ενάντια στην υπεργραφική σ3ξουαλοποίηση των γυναικών που μοναδικό σκοπό έχει να εξυπηρετήσει ένα ουτοπικό αρσενικό ιδανικό για το τι είναι το σ3ξ, ή το πώς φαίνονται οι γυναίκες στο σ3ξ.

Το male gaze είναι ένα φαινόμενο που μας επηρεάζει, χωρίς να το καταλαβαίνουμε καν. Άντρες και γυναίκες. Ο δρόμος για να αγαπήσουμε τον εαυτό μας, όπως και να αγαπήσουμε τους άλλους, δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα, αλλά αξίζει να τον διαβούμε. Γιατί στο τέλος του δε θα βρούμε ουτοπικές προσδοκίες και ιστορίες για αγρίους, αλλά πραγματικά σώματα, με πραγματικές ζωές, που έχουν τη δυνατότητα να συνδεθούν και να χαρούν το ένα το άλλο, πέρα για πέρα πραγματικά.