Sadfishing: τι άλλο θ' ανεβάσεις για να σε «λυπηθούν»;

«Εάν η υπερβολική σκέψη έκαιγε θερμίδες, δε θα είχα κανένα πρόβλημα με τα κιλά μου». Και μια φωτογραφία σε ασπρόμαυρο φόντο.

Σίγουρα είδατε κάτι παρόμοιο στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και εύλογα σας γεννήθηκε η απορία, γιατί ανέβηκε κάτι τέτοιο.

Ένα από τα πολλά θετικά της δουλειάς μου είναι η επαφή με εφήβους, καθημερινή και άμεση. Ακούω τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες τους , και -δεν το κρύβω- μαθαίνω απ’ αυτούς πάρα πολλά. Κυρίως για τον τρόπο ζωής της νέας γενιάς, τις προτιμήσεις αλλά και τους κινδύνους που παραμονεύουν.

Με κίνδυνο να φανώ ή να ακουστώ ότι ανήκω σε μεγαλύτερη ηλικιακά ομάδα (κάτι που ισχύει βέβαια), πολλές φορές με φίλους και γνωστούς αναρωτιόμαστε αν οι σημερινοί νέοι και έφηβοι μπορούν να φανταστούν, να διανοηθούν,  να ζήσουν έστω και λίγες ώρες χωρίς το κινητό τους τηλέφωνο. Το πιθανότερο είναι να πανικοβληθούν στην ιδέα και μόνο, πόσο μάλλον στην υλοποίησή της.

Ζούμε στην εποχή της κυριαρχίας των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης σε κάθε πτυχή της ζωής μας και σχεδόν σε κάθε ηλικιακή ομάδα. Στην εποχή που τα Μέσα έχουν επιβληθεί στην καθημερινότητά μας και καθορίζουν πλέον συνειδήσεις, τάσεις, προσεγγίσεις, φιλίες, ακόμα και πολιτικές μάχες και εκλογές.

Οι έφηβοι δε θα μπορούσαν να αποτελέσουν εξαίρεση, αφού ουσιαστικά μεγάλωσαν μαζί τους, είναι ένα κομμάτι της ζωής τους αναπόσπαστο και γι’ αυτούς αναγκαίο. Xρησιμοποιούν το κινητό κυρίως για ψυχαγωγία και κοινωνικοποίηση, αφού είναι το κατεξοχήν μέσο επικοινωνίας, σύνδεσης και ψηφιακής συναναστροφής με φίλους, σε κοντινή ή μακρινή απόσταση. Αφιερώνουν ώρες ολόκληρες μπροστά σε μια συσκευή, ταυτίζονται, μιμούνται, ζηλεύουν με πολλά από αυτά που βλέπουν και αναπτύσσουν συμπεριφορές πολλές φορές πρωτοφανείς. Ειδικά οι έφηβοι, λόγω της ηλικίας τους, δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν τη διαφορά ανάμεσα στο πραγματικό και το εικονικό.

Ανάμεσα σε πολλές έρευνες και μελέτες που έχουν γίνει για τις ανησυχητικές τάσεις που εμφανίζονται κατά καιρούς στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, είναι και μια σχετικά πρόσφατη (2021 American College Health) που μας σύστησε ένα άγνωστο όρο, το sadfishing (ως λογοπαίγνιο και παραλλαγή του catfishing που συνδέεται άμεσα με την παραπλάνηση) που εμφανίζεται κυρίως στους εφήβους. Αν μεταφράσουμε στα ελληνικά επακριβώς τη λέξη, είναι η αλίευση (το ψάρεμα) λύπησης. Πρόκειται για μια αρνητική συνήθεια, που αν δεν αντιμετωπιστεί μπορεί να αποβεί άκρως επικίνδυνη για τον έφηβο.

Ο όρος επινοήθηκε από μια ανάρτηση της Kendall Jenner λίγα χρόνια πριν, στην οποία παρουσίαζε τη μάχη με την ακμή και τα σπυράκια ως εξουθενωτική, ζητώντας τη συμπάθεια των ακολούθων της. Κέρδισε, λοιπόν, τη συμπάθεια και μαζί μ΄ αυτή και μια συνεργασία με ένα παχυλό συμβόλαιο με εταιρία περιποίησης προσώπου. Οι κακές γλώσσες λένε ότι η ανάρτηση σκοπό είχε αυτό ακριβώς: την εξασφάλιση οικονομικού κέρδους και διασημότητας, τουλάχιστον κι άλλης.

Το sadfishing εκδηλώνεται με μια ανάρτηση σε θλιμμένο και απαισιόδοξο ύφος, μια φωτογραφία, ένα τραγούδι ή ένα απόφθεγμα με είτε ασαφές περιεχόμενο είτε ξεκάθαρα μελαγχολικό. Οι χρήστες καταφεύγουν σ’ αυτή την αρνητική συναισθηματική κατάσταση λόγω της μεγάλης τους επιθυμίας να κερδίσουν συμπάθεια. Δείχνουν ευάλωτοι και τρωτοί, δημιουργώντας ένα κλίμα σε φίλους και γνωστούς για να εξασφαλίσουν ενδεχομένως και βοήθεια. Και η απάντηση που παίρνουν τους δίνει χαρά και ανακούφιση, παρ’ όλο που μπορεί ενδόμυχα να ξέρουν ότι δεν είναι εντελώς ειλικρινής.

Εκείνο που πραγματικά έχει σημασία και χρήζει ανάλυσης και αντιμετώπισης είναι το τι είναι αυτό που τους οδηγεί σ’ αυτή τη συμπεριφορά. Ποια ανάγκη τους ωθεί σε κάτι τέτοιο;

Θεωρώ ότι ο πρώτος λόγος είναι η ακατάσχετη επιθυμία του σύγχρονου ανθρώπου να έχει στραμμένη πάνω του την προσοχή των γύρω του. Αυτή η επιθυμία τροφοδοτείται από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Όλοι προβάλλουν τη ζωή τους, τα επιτεύγματά τους, τα κατορθώματα και την καθημερινότητά τους και οι έφηβοι δε θα μπορούσαν να μείνουν ασυγκίνητοι. Και όταν πάρουν αυτή την προσοχή, ικανοποιούνται έστω και στιγμιαία.

Ο δεύτερος λόγος είναι η έντονη μοναξιά, απότοκο της αποξένωσης που βιώνουν πολλοί στις μέρες μας. Η φράση του Σαμαράκη «ποτέ οι στέγες των ανθρώπων δεν ήταν τόσο κοντά η μια με την άλλη και οι ψυχές τους τόσο μακριά» παραφράζεται άνετα στο «ποτέ οι οθόνες των ανθρώπων δεν ήταν τόσο κοντά και οι ψυχές τους τόσο μακριά». Οι έφηβοι περνούν πάρα πολύ χρόνο πίσω από μια οθόνη, νομίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο ζουν στον πραγματικό κόσμο και εν τέλει ξεχνούν να ζουν στον πραγματικό κόσμο. Αναπτύσσουν έντονη εσωστρέφεια, μοναξιά και απομόνωση και αναζητούν απεγνωσμένα συντροφιά, παρέα, έναν φίλο.

Ένας άλλος λόγος είναι το έντονο αίσθημα των εφήβων ότι κανείς δεν τους καταλαβαίνει, κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί επαρκώς τι βιώνουν λόγω και της διαφοράς ηλικίας με τους γύρω τους, άρα η μόνη διέξοδος είναι να στραφούν στο διαδίκτυο.

Η έκφραση συναισθημάτων δεν είναι ποτέ κακή. Ακόμα και αν φανεί κάποιος ευάλωτος ή αδύναμος. Ανησυχητικό είναι όταν γίνεται συστηματικά ή όταν πίσω της κρύβεται μια βαθύτερη μελαγχολία ή αδυναμία κοινωνικοποίησης. Πιο επιρρεπείς σ΄ αυτές τις συμπεριφορές είναι σίγουρα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση, χωρίς υποστηρικτικό περιβάλλον με έντονα σημάδια άγχους και απομόνωσης ή αδυναμία να διαχειριστούν την απώλεια ή την απόρριψη.

Το φαινόμενο πρέπει να τύχει διακριτικής, προσεκτικής και άμεσης αντιμετώπισης. Μην το συζητήσετε ευθέως με τον έφηβο, μην τον στοχοποιήσετε και κυρίως μην τον κάνετε να νιώσει άσχημα. Πρέπει να νιώθει άνετα να σας μιλήσει και να ξεδιπλώσει κάθε σκέψη και φόβο του. Τα συναισθήματά τους δεν υπόκεινται σε κρίση. Είναι εκεί, ο έφηβος τα νιώθει και τα εξωτερικεύει με αυτό τον τρόπο.

Η παροχή εξειδικευμένης και στοχευμένης βοήθειας είναι μονόδρομος για να αποφευχθούν τα χειρότερα, να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα και να αναπτυχθεί κάθε νέος.