Σινεμά: Οι "κακοί" παύουν να είναι τέρατα, αλλά άνθρωποι με αδυναμίες

Οι κακοί στον κινηματογράφο έχουν εξελιχθεί ραγδαία μέσα στις δεκαετίες, μετατοπίζοντας τη θέση τους από μονοδιάστατες ενσαρκώσεις του κακού σε πολύπλευρους χαρακτήρες με πολυσύνθετα κίνητρα. Εάν στις πρώιμες ταινίες ο ρόλος τους ήταν σαφώς διαχωρισμένος από τον ήρωα και λειτουργούσαν ως το απόλυτο “κακό” που έπρεπε να νικηθεί, σήμερα παρακολουθούμε μια πιο ανθρωποκεντρική προσέγγιση που αντιμετωπίζει τις ρίζες της “κακίας”, αναδεικνύοντας την ψυχολογία των παραδοσιακά “κακών” και καταλήγει να μεταμορφώνει τις φιγούρες αυτές από μισητές σε κατανοητές.

Στις πρώτες ταινίες της Χρυσής Εποχής του Χόλιγουντ, οι κακοποιοί έφεραν όλα τα χαρακτηριστικά του “καθαρού κακού”. Χαρακτήρες όπως η Κακιά Βασίλισσα στη “Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι” (1937) ή ο Κόμης Δράκουλας στις κλασικές ταινίες τρόμου της Universal ήταν σύμβολα απόλυτης κακίας. Τα κίνητρά τους ήταν απλά και ευθύγραμμα: η ζήλια, η δίψα για εξουσία ή απλώς η εγγενής τους μοχθηρία. Σε αυτές τις ιστορίες, η διαχωριστική γραμμή μεταξύ “καλού” και “κακού” ήταν σαφής και απαραβίαστη. Ο ήρωας ενσάρκωνε την απόλυτη αρετή και ο κακός την απόλυτη κακία. Όμως, ο κόσμος του κινηματογράφου δεν έμεινε στάσιμος. Με την έλευση του Ψυχρού Πολέμου και την άνοδο του φιλμ νουάρ, το καλό και το κακό άρχισαν να γίνονται πιο ρευστά. Ταινίες όπως το “Double Indemnity” (1944) και το “The Third Man” (1949) εισήγαγαν την έννοια του αντι-ήρωα και των “γκρίζων ζωνών” στην ηθική των χαρακτήρων. Οι κακοί δεν ήταν πια απόλυτοι, αλλά μάλλον προβληματικοί, άνθρωποι με φιλοδοξίες και αδυναμίες, που έκαναν λάθος επιλογές. Η ψυχολογία των χαρακτήρων άρχισε να διερευνάται βαθύτερα, και το κοινό κλήθηκε να αμφισβητήσει τις αρχικές του εντυπώσεις.

Μια από τις πιο εμβληματικές φιγούρες αυτής της στροφής ήταν ο Darth Vader από το “Star Wars” (1977-2005). Στην αρχή, παρουσιάστηκε ως μια ασταμάτητη, σχεδόν μηχανική δύναμη του κακού. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, το κοινό ανακάλυψε την τραγική του προέλευση ως Άνακιν Σκαϊγουόκερ, έναν άνθρωπο με αγνές προθέσεις που παρασύρθηκε από την ανάγκη για δύναμη και την απώλεια. Η σταδιακή απογύμνωση του κακού και η αποκάλυψη της ανθρώπινης τραγωδίας που τον διαμόρφωσε αποτέλεσε ορόσημο στην κινηματογραφική αφήγηση. Ο Vader δεν ήταν απλώς ένας “κακός”. Ήταν ένας άντρας που υποτάχθηκε στις αδυναμίες του. Παρόμοια εξέλιξη παρατηρείται στον Joker, ειδικά στην εκδοχή του Heath Ledger στο “The Dark Knight” (2008) και του Joaquin Phoenix στο “Joker” (2019). Η ταινία του 2019 επαναπροσδιόρισε την κατανόηση του “κακού”, απεικονίζοντας τον Joker ως θύμα της κοινωνικής απομόνωσης και των ψυχικών ασθενειών. Η ταινία κατέστησε σαφές ότι οι κοινωνικές συνθήκες μπορούν να διαμορφώσουν έναν κακοποιό, αποδομώντας τη στερεοτυπική αφήγηση του “γεννημένος κακός”.

Στις σύγχρονες ταινίες, το κοινό δείχνει μια εντυπωσιακή προτίμηση προς τους πολύπλευρους κακούς, γεγονός που αποτυπώνεται στις επιτυχίες ταινιών όπως το “Black Panther” (2018) με τον Killmonger ή το “Avengers: Infinity War” (2018) με τον Thanos. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του Thanos, βλέπουμε έναν κακοποιό που δε δέχεται τον τίτλο του “κακού”. Πιστεύει ότι οι πράξεις του είναι για το “γενικό καλό”. Αυτή η φιλοσοφική προσέγγιση προσφέρει στο κοινό κάτι πολύτιμο: μια ευκαιρία να κατανοήσει ότι ακόμη και οι πιο φρικτές πράξεις μπορεί να έχουν “λογική” βάση, ανάλογα με την οπτική γωνία από την οποία τις κοιτάζει κανείς. Αυτή η σύνδεση με τον κακό δεν είναι τυχαία. Στην πραγματική ζωή, οι άνθρωποι δεν είναι ούτε απόλυτα καλοί ούτε απόλυτα κακοί. Η ηθική ασάφεια είναι κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Έτσι, όταν βλέπουμε έναν κακό να παλεύει με τη δική του εσωτερική σύγκρουση, αναγνωρίζουμε και τις δικές μας αδυναμίες, τους δικούς μας αγώνες. Σε έναν κόσμο όπου οι κοινωνικές ανισότητες και τα ψυχολογικά προβλήματα έρχονται στο προσκήνιο, το κοινό αναζητά αναπαραστάσεις αυτής της πραγματικότητας, της πραγματικότητας, με την οποία έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι.

Από την εποχή των καρικατούρων της Disney μέχρι τους σύγχρονους αντι-ήρωες, η εξέλιξη των κακών αποτυπώνει τη διαρκή ανάγκη του κοινού να βλέπει πιο ρεαλιστικούς και ανθρώπινους χαρακτήρες στην οθόνη. Η νέα τάση του “συγγενή κακοποιού” αναμένεται να συνεχιστεί, με μελλοντικές ταινίες να διερευνούν περαιτέρω τη φύση του κακού και να εισάγουν χαρακτήρες που κινούνται στο μεταίχμιο της ηθικής. Σε μια εποχή όπου η ψυχική υγεία και η κοινωνική αδικία βρίσκονται στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, οι κακοποιοί δε θα είναι απλώς “κακοί”. Θα είναι άνθρωποι που πήραν λάθος μονοπάτια, προσφέροντάς μας τη δυνατότητα να δούμε τα όρια μεταξύ “καλού” και “κακού” ως ρευστά και ασαφή. Οι κακοποιοί στον κινηματογράφο παύουν πλέον να είναι μονοδιάστατοι. Αντί να είναι οι “σκοτεινοί” αντίπαλοι που πρέπει να ηττηθούν, είναι πλέον χαρακτήρες με κίνητρα που μπορούμε να κατανοήσουμε. Αυτή η αλλαγή αντικατοπτρίζει την ανθρώπινη ανάγκη να κατανοήσει την πολυπλοκότητα του εαυτού και της κοινωνίας. Όσο περισσότερο ανακαλύπτουμε την ανθρώπινη ευαλωτότητα, τόσο περισσότερο αντιλαμβανόμαστε ότι το καλό και το κακό συνυπάρχουν σε όλους μας. Έτσι, οι κακοί στις ταινίες παύουν να είναι καρικατούρες και γίνονται καθρέφτες της ανθρώπινης εμπειρίας.