Άγχος, ένταση, αίσθημα του ανικανοποίητου

Στοίβες από ορθογώνια, τετράγωνα, ακανόνιστα πολλές φορές, κουτιά, όπου στο εσωτερικό τους βρίσκει κανείς ανθρώπους της καθημερινότητας. Ανθρώπους που συμμαζεύουν τον χώρο τους, διεκδικούν άλλες φορές ευγενικά κι άλλες πιο έντονα μια θέση στο μετρό, παλεύουν να δώσουν ολόκληρο το ενεργειακό τους απόθεμα στη δουλειά τους, σχεδιάζουν το υπόλοιπο της ημέρας τους ή και της ζωής τους!

Αυτό είναι το τυπικό προφίλ ενός ανθρώπου της πόλης. Το λεγόμενο “multitasking” είναι τελικά η πιο κατάλληλα φτιαγμένη λέξη που τον χαρακτηρίζει. Αισθάνεται ένας μικρός ήρωας κάθε απόγευμα που επιστρέφει στο –περιορισμένων τετραγωνικών πλέον– διαμέρισμά του, που κατάφερε και σήμερα να φτάσει κάποια μέτρα πιο κοντά στα όνειρά του. Κοιτάζει την ατζέντα του με τα «πρέπει» της ημέρας κι είναι όλα άρτια ολοκληρωμένα.

Τουλάχιστον, τα περισσότερα, γιατί κάτι ίσως ξεφύγει. «Ναι, τελικά δεν πρόλαβα να πάρω τηλέφωνο τη γραμματεία του τμήματος για να μου πουν τι χαρτιά χρειάζονται για το μεταπτυχιακό» σκέφτεται προβληματισμένος κάθε βράδυ. Αισθήματα έντασης μαζί με μια αίσθηση ανικανοποίητου τον κατακλύζουν τότε και κάπως έτσι, αυτός ο άνθρωπος βιώνει (σχεδόν) καθημερινά άγχος και φοβίες, ξεχνώντας και μηδενίζοντας πολλές φορές όσα έχει καταφέρει.

Το άγχος, λοιπόν, αποτελεί μια αίσθηση έντονου φόβου κι εσωτερικής αναστάτωσης, η οποία συνήθως συνοδεύεται από σωματικές ενδείξεις, όπως η ταχυκαρδία, η εφίδρωση, η δύσπνοια, το τρέμουλο, η ζάλη, το σφίξιμο και πολλές άλλες.

Τα ερεθίσματα τα οποία μας προκαλούν αυτά τα συμπτώματα χαρακτηρίζονται ως στρεσογόνα κι ενδέχεται να αφορούν θέματα διαπροσωπικών σχέσεων κι υγείας, ξαφνικές αλλαγές στη ζωή του ατόμου, θέματα οικονομικά, επαγγελματικά, θέματα ταυτότητας κι αυτοαποτελεσματικότητας ή ακόμη κι απλές, καθημερινές, υποχρεώσεις. Συχνά, το άγχος δεν είναι άμεσα συνυφασμένο με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Αναφέρεται σε μία αόριστη απειλή, σε ένα μελλοντικό, ίσως κι αναμενόμενο, κίνδυνο, τον οποίο το άτομο δε γνωρίζει και συνεπώς η προετοιμασία του για δράση είναι αδύνατη.

Συχνά, θα ακούσεις τον άνθρωπο της πόλης να λέει ότι τον κυριεύει το άγχος ή ότι είναι διαρκώς σε κατάσταση στρες. Ότι αδυνατεί να μοιράσει τον χρόνο του αποτελεσματικά μέσα στη μέρα, ότι η μέρα θα ‘πρεπε να έχει τουλάχιστον τριάντα ώρες, ότι ενώ είναι πολύ πειθαρχημένος στις υποχρεώσεις του, τα πράγματα δε βγαίνουν όπως τα περιμένει. Όλοι απαιτούν από αυτόν, υπηρεσίες, υλικά αγαθά, αγάπη κι φροντίδα, κι αυτός έρχεται το βράδυ και πέφτει στο κρεβάτι του με πόνους σε ολόκληρο το σώμα κι ένα εσωτερικό κενό. Γιατί, λοιπόν, το στρες και το άγχος δεν τον αφήνουν να αποδώσει τα μέγιστα σε αυτά που επιθυμεί; Σε αυτό το σημείο, βέβαια, θα πρέπει να τονίσουμε ότι παρά το γεγονός ότι χρησιμοποιούνται ως συνώνυμες αυτές οι δύο έννοιες, οι ειδικοί έχουν διαφορετική τοποθέτηση πάνω σε αυτό.

Πιο συγκεκριμένα, το στρες ορίζεται ως συναίσθημα πολύ στενά συνδεδεμένο µε τον φόβο κι αφορά μια ρεαλιστική κι όχι μια απροσδιόριστη εντύπωση απειλής κι ανησυχίας, απέναντι σε έναν πραγματικό κίνδυνο. Βρισκόμενο σε κατάσταση φόβου, το άτομο, αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο, αναγνωρίζει δηλαδή την πηγή του φόβου του, προετοιμάζει τη δράση του και κατεργάζεται ενδόμυχα τις συνέπειές της. Η στρεσογόνος κατάσταση που θα δημιουργηθεί, θεωρείται από πολλούς ως εξέλιξη ενός πρωτόγονου μηχανισμού του ανθρώπου, που σκοπό έχει να τον προστατέψει από επικείμενους κινδύνους. Γι’ αυτόν τον λόγο, παρατηρούνται τόσο οργανικές όσο και συμπεριφοριστικές και γνωσιακές αλλαγές, οι οποίες σχετίζονται με το νευρικό σύστημα μέσω της φυγής ή της επίθεσης, με την υιοθέτηση μιας μη αποτελεσματικής συνήθως συμπεριφοράς, καθώς και με μια διαρκή εμμονική εξέταση του περιβάλλοντος για άλλους κινδύνους ή απειλές.

Ας επιστρέψουμε, όμως, και πάλι στο άγχος, γιατί αυτό είναι που καίει περισσότερο τον σύγχρονο άνθρωπο. Υπάρχουν και κάποιοι για τους οποίους το άγχος γίνεται αντιληπτό ως φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού, η ένταση της οποίας εξαρτάται εξ ολοκλήρου απ’ την ένταση των εξωτερικών ερεθισμάτων κι είναι εντελώς ανεξάρτητη απ’ την προσωπικότητα και την ιδιαιτερότητα του κάθε ανθρώπου. Σε αυτήν την περίπτωση, φέρε στο μυαλό σου το κεφάλαιο εκείνο της μηχανικής στη φυσική, όπου μια δύναμη (φορτίο) δρα σε ένα φυσικό αντικείμενο, προκαλώντας ένταση σε αυτό. Τι θα γίνει αν το φορτίο είναι ασφυκτικά μεγάλο σε σχέση με το αντικείμενο; Πώς θα επέλθει η ισορροπία;

Ο οργανισμός ανακτά την ισορροπία του, στην καλύτερη περίπτωση. Στην αντίθετη, ωστόσο, περίπτωση, ο οργανισμός δεν παραιτείται, αλλά συνεχίζει την προσπάθεια μέχρι να επιτύχει ή και να εξαντληθεί. Στην περίπτωση που δεν καταφέρει να αντιμετωπίσει την απειλή, τότε εισέρχεται στο τρίτο και τελευταίο στάδιο στο οποίο είναι πλέον εμφανή τα σημάδια εξάντλησής του, λόγω της παρατεταμένης κατάστασης υπερδιέγερσής του. Το σημαντικό επομένως είναι η ένταση της προσπάθειας που καταβάλλει ο κάθε άνθρωπος, για να προσαρμοστεί στις εκάστοτε συνθήκες του περιβάλλοντος.

Είναι απ’ την άλλη κι αυτοί που ισχυρίζονται ότι, για τους τυχερούς αυτού του κόσμου, το άγχος έρχεται και παρέρχεται, είναι δηλαδή παροδικό. Για σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, συναισθήματα ανησυχίας κι έντασης, συσχετίζονται µε την ενεργοποίηση ή διέγερση του οργανισμού, αυξάνοντας για λίγο τα επίπεδα, της γνωστής μας πλέον, κορτιζόλης.

Για τους άτυχους, όμως, γι’ αυτούς που έχουν κληρονομήσει εκείνα τα καταραμένα γονίδια που σχετίζονται με το άγχος, το μόνιμο άγχος είναι για αυτούς μια πραγματικότητα, αντιδρώντας στις καθημερινές προκλήσεις, µε άγχος δυσανάλογο του μεγέθους της εκάστοτε περίστασης. Είναι συνήθως κι οι άνθρωποι που συναντάς στη ζωή σου με τις πιο πολλές άμυνες. Αυτοί οι άνθρωποι λυτρώνονται και γαληνεύουν το μέσα τους υιοθετώντας διάφορους μηχανισμούς άμυνας, δίνοντας μια πιο ροζ απόχρωση στην καθημερινότητά τους.

Ανησυχία κι ανυπομονησία, αίσθημα απροσδιόριστου φόβου, αγωνία, νευρικότητα, διάσπαση προσοχής, μειωμένη αίσθηση αντίληψης, δύσπνοια, πόνος στο στήθος, ναυτία, ίλιγγος, μυϊκή τάση, υπερκινητικότητα κι υπερένταση, τρόμος, αδυναμία, ζάλη, εφιδρώσεις, κεφαλαλγία… Αδυναμία συμμόρφωσης στα «πρέπει» της κοινωνίας και του πολιτισμού, ασυμφωνία μεταξύ του πραγματικού-αυθεντικού εαυτού και του προσωπείου που καλείσαι να κουβαλήσεις, ελαττωματικά, αγχώδη, γονίδια που προκαλούν καταναγκασμούς και φόβους. Όποια κι αν είναι τα συμπτώματα, όποια κι είναι η αιτία, σίγουρα θα πρέπει να αναρωτηθείς: «Βοηθάει, τελικά, το τόσο υπερβολικό άγχος για να χτίσω μια ευτυχισμένη ζωή; Δεν είναι καλύτερο να δραστηριοποιηθώ τώρα, αυτή τη στιγμή, με ρεαλιστικές προσδοκίες κι όνειρα, προκειμένου να οικοδομήσω τη ζωή μου, παρά να αγχώνομαι και να ακινητοποιούμαι;».