Η Μαντόνα υπήρξε μια τραγουδίστρια που άλλαξε τον κόσμο σχετικά με το τι σημαίνει γυναικεία σεξουαλική απελευθέρωση. Ταυτόχρονα, το γεγονός ότι το καλλιτεχνικό της ψευδώνυμο ανήκει στην Παναγία, έκανε πολλές συζητήσεις να ξεκινήσουν γύρω από το όνομά της, και το δίπολο αγνότητας-προκλητικότητας. Πάνω σε αυτό το στερεότυπο (κι όχι τη Μαντόνα φυσικά) βασίζεται κι ένα σύνδρομο, το οποίο ενεργοποιείται στον ανδρικό εγκέφαλο και ουσιαστικά, χωρίζει τις γυναίκες σε δύο κατηγορίες: Τις γυναίκες εκείνες που θα επιλέξουν ως συντρόφους και θα συνδεθούν μαζί τους συναισθηματικά ενώ είναι πιθανό να δημιουργήσουν μαζί τους οικογένεια, κι εκείνες που τις χρησιμοποιούν ως όργανα σ3ξουαλικής ικανοποίησης και πρόκειται για γυναίκες με τις οποίες αποφεύγουν να συνδεθούν συναισθηματικά. Κι αυτός ο διαχωρισμός σίγουρα μας προκαλεί έντονο προβληματισμό για πολλούς λόγους.
Αρχικά, το φαινόμενο επιστημονικά ορίζεται ως το «Σύμπλεγμα Αγίας Μητέρας- Πόρνης/ Madonna-Whore complex» και αναφέρθηκε για πρώτη φορά σ’ αυτό ο Ζίγκμουντ Φρόιντ. Με τον όρο Μαντόνα, ο Φρόιντ εννοεί τη γυναίκα που εκτιμάται βαθιά από τον σύντροφό της, σαν μια Παναγία, περιβάλλεται δηλαδή από μια «αγιοσύνη» και τιμάται ανάλογα. Πρόκειται για τη γυναίκα που ταυτίζεται με την απόλυτη Μητέρα. Αυτή που μας φυλάει κάτω από τη σκέπη και την αγκαλιά της, μας φροντίζει, μας ανατρέφει και μας προστατεύει. Είναι εκείνη η γυναίκα που «αξίζει» να συνδεθεί συναισθηματικά μαζί της ο άνδρας και να κάνει παιδιά, γιατί θα είναι «σωστή» μαμά και σύζυγος. Είναι μια γυναίκα αθώα, υπάκουη και υποτακτική στον σύντροφό της. Δεν υψώνει τόνους και δεν ταράζει τα πνεύματα.
Η πεποίθηση αυτή ενδεχομένως να έχει τη βάση της στο Οιδιπόδειο σύμπλεγμα και στον τρόπο που ένας άνδρας έχει λάβει φροντίδα, αγάπη κι αποδοχή από τη δική του μητέρα αλλά και με το πόσο καλά κατάφερε να επιλύσει το σύμπλεγμα αυτό κατά την ενηλικίωσή του –αν αυτή έφτασε ποτέ. Η αντιμετώπιση της συντρόφου ως «Μαντόνας» συχνά προκαλεί προβλήματα στο ζευγάρι γιατί παρ’ όλο που υπάρχει αγάπη είναι εξίσου συχνό ν’ απουσιάζει η σωματική έλξη του άντρα προς τη γυναίκα-μαντόνα. Αυτό το παρατηρούμε να συμβαίνει πιο έντονα κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης και της μητρότητας όπου ο ρόλος της συντρόφου αλλάζει και ταυτίζεται με την «Αγία Μητέρα». Αυτό προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα στη γυναίκα που αισθάνεται μη ποθητή κι αντιλαμβάνεται την αλλαγή της στάσης του άνδρα, κι απ’ την άλλη οδηγεί τον άντρα στο ν’ αναζητήσει γυναίκες που τον ελκύουν σ3ξουαλικά.
Αντίθετα, οι γυναίκες που αντιμετωπίζονται ως «πόpνες» είναι αυτές που οι άνδρες θα τις επιλέξουν αποκλειστικά για να ικανοποιήσουν τις σ3ξουαλικές τους επιθυμίες κι ανάγκες. Πρόκειται για γυναίκες που υποτιμούνται, δε λαμβάνουν σεβασμό κι εκτίμηση αλλά θεωρούνται ανήθικες, ξεπεσμένες και πολλές φορές επιθετικές. Λειτουργούν σαν αντικείμενα προς χρήση και περιβάλλονται από τάσεις καταστροφής. Είναι αυτές που «δεν κάνουν για σπίτι και δεν μπορούν ν’ ανταπεξέλθουν στον ρόλο της μητέρας». Ουσιαστικά, είναι γυναίκες που επιλέγουν την ανεξαρτησία τους, τον σ3ξουαλικό πειραματισμό και την απελευθέρωση. Εξερευνούν τον εαυτό τους και τον απολαμβάνουν. Ωστόσο, κρίνονται και προκαλούν έντονες αντιδράσεις. Κυρίαρχος είναι ο φόβος των αντρών μην τυχόν χάσουν τη δύναμη και την εξουσία που θεωρούν ότι ασκούν στη σχέση. Αφού –θεωρητικά- υποκείμενος στόχος μιας γυναίκας απελευθερωμένης σ3ξουαλικά είναι να καταφέρει να έχει εκείνη την εξουσία και τον έλεγχο στη σχέση. Αυτό θα μπορούσε να μειώσει τον ανδρισμό τους· ποιος θα ήταν λοιπόν τόσο χαζός για να επενδύσει συναισθηματικά σε μια τέτοια γυναίκα;
Το πιο δυσάρεστο με το παραπάνω σύνδρομο και τα στερεότυπα πάνω στα οποία πατάει, είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο οι άνδρες αντιμετωπίζουν και συμπεριφέρονται στις γυναίκες σήμερα δείχνει καθαρά πως ο διαχωρισμός αυτός υφίσταται. Να πούμε βέβαια πως αυτό το δυσλειτουργικό δίπολο της Αγίας – Πόρνης, συντηρείται και από κάποια κοινωνικά-πολιτισμικά πρότυπα (ή κατάλοιπα παλαιότερων), τα οποία μπορούν να βρεθούν και σε γυναίκες απόψεις. Αν εστιάσουμε στις βαθύτερες αιτίες του συμπλέγματος, αξίζει να σταθούμε σε αυτά τα στερεότυπα που ριζώνονται βαθιά στο υποσυνείδητο, διαιωνίζονται αντί να ανατρέπονται κι έχουν σχέση με τον ρόλο των φύλων στο κοινωνικό σύνολο. Πρόκειται για ιδέες μιας φαλλοκρατικής κοινωνίας που παρά τις φεμινιστικές προσπάθειες εξακολουθούν ν’ αφήνουν το στίγμα τους, να διαχωρίζουν ανθρώπους, να τους κατηγοριοποιούν, να τους περιθωριοποιούν και να τους αντιμετωπίζουν λες και είναι αντικείμενα.
Επιλογικά, η κατηγοριοποίηση αυτή δημιουργεί ποικίλα προβλήματα και προβληματισμούς. Αρχικά, οι άνθρωποι δεν είναι αντικείμενα και είναι λάθος να οδηγούμαστε σε γενικεύσεις και σε κατηγοριοποιήσεις. Έπειτα, κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα ανεξαρτήτως φύλου, να εξερευνήσει τον εαυτό του σ3ξουαλικά -κι όχι μόνο- και να κάνει τις δικές του επιλογές. Η μητρότητα είναι το φυσικό αποτέλεσμα της σ3ξουαλικής επαφής, ωστόσο, δεν έχει να κάνει η ικανότητα μιας γυναίκας να είναι «καλή» μητέρα και σύντροφος από τις σ3ξουαλικές της επιδόσεις ή πειραματισμούς οπότε και μόνο ο συνειρμός είναι λανθασμένος. Κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη για σ3ξουαλικότητα, συντροφικότητα, σεβασμό, εκτίμηση, αποδοχή, σύναψη σχέσεων και απόκτηση απογόνων εφόσον το επιθυμεί.
Φλέγον ζήτημα επίσης των σχέσεων είναι η άσκηση του ελέγχου και της εξουσίας. Ποιος θα είναι ανώτερος, ποιος θα αποφασίζει, ποιος θα εξυπηρετεί και θα καλύπτει καλύτερα και περισσότερο τις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Στην ουσία, όμως, σε μία υγιή σχέση δεν κατέχει και δεν επιβάλλει κανένας έλεγχο κι εξουσία. Στην υγιή σχέση οι ρόλοι αυτοί εναλλάσσονται και ισορροπούν ενώ κυριαρχεί η αμοιβαιότητα. Μοναδικός στόχος η αμοιβαιότητα παιδιά, κι όχι κατηγοριοποιήσεις. Οι γυναίκες ανήκουν σε μία κατηγορία. Είναι απλώς άνθρωποι. Το ίδιο και οι άνδρες. Όλοι με ανάγκες κι επιθυμίες.
Συντάκτης: Έλενα Τσιολάκη
