Αγάπη, τι δύσκολο πράγμα; Η ερώτηση προφανώς είναι ρητορική αφού, πράγματι, η αγάπη δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Οι περισσότεροι είμαστε δέσμιοι και όμηροι της αγάπης, ενώ γινόμαστε εξουσιαστές και καταπατητές της κάποια στιγμή στη ζωή μας, μόνο που αυτή δεν είναι η ουσία της λέξης «αγαπώ». Αν ρωτήσεις, κάθε άνθρωπος θα σου δώσει τον δικό του ορισμό και θ’ ακούσεις τόσες πολλές διαφορετικές απαντήσεις που ίσως τελικά να μπερδευτείς και να χαθείς μέσα σ’ αυτό το μοναδικό συναίσθημα. Ας δούμε λοιπόν 3 επιστημονικές θεωρίες που μας απαντούν, μήπως και σε βοηθήσουν να ξεμπερδευτείς και να χτίσεις τη βάση για να κάνεις υγιείς σχέσεις και ν’ αγαπάς χωρίς να πνίγεις, χωρίς να εγκλωβίζεις, χωρίς να φοβάσαι, χωρίς να φεύγεις αλλά και χωρίς να πνίγεσαι.
Το μοντέλο του χρωματικού κύκλου
Στο βιβλίο του The Colors of Love (1973), ο ψυχολόγος Τζον Λι παραλλήλισε τις μορφές αγάπης με τον χρωματικό κύκλο. Αρχικά εκτίμησε πως υπάρχουν τρία είδη αγάπης όπως και τρία βασικά χρώματα.
Έρωτας (Eros). Πρόκειται για τη ρομαντική και παθιασμένη αγάπη που εκδηλώνεται με τη μορφή σωματικής σύνδεσης και ανάλογης ικανοποίησης. Αντιπροσωπεύει την αγάπη για κάποιον που αποτελεί «το ιδανικό» που έχουμε στο μυαλό μας.
Ερωτοτροπία (Ludus). Παιχνιδιάρικη αγάπη που εκδηλώνεται με τη μορφή επιπόλαιας σύνδεσης και βίωσης ευχάριστων επιφανειακών εμπειριών. Αντιπροσωπεύει τον έρωτα ως παιχνίδι.
Στοργή (Storge). Αυτή η μορφή αγάπης περιλαμβάνει την αγάπη μεταξύ γονέων και παιδιών, αδελφών, και συγγενών. Μπορεί να αναπτυχθεί και στo πλαίσιο μιας φιλίας. Η μορφή αυτή αναπτύσσεται αργά, μέσα από τη συντροφικότητα και την εκδήλωση τρυφερότητας.
Αργότερα, ο Λι εκτίμησε πως, όπως τα βασικά χρώματα μπορούν να συνδυαστούν και να δημιουργήσουν άλλα χρώματα, οι τρεις βασικές μορφές αγάπης μπορούν επίσης να συνδυαστούν και να δημιουργήσουν δευτερεύοντα είδη. Έτσι επέκτεινε τον κατάλογό του με άλλες τρεις μορφές αγάπης.
Μανία (Mania): Συνδυασμός Έρωτα και Ερωτοτροπίας, που αντιπροσωπεύει την ψυχαναγκαστική αγάπη. Πρόεκειται για μια κτητική, εμμονική αγάπη που εκδηλώνεται με τη μορφή έντονου πάθους, μεγάλης συναισθηματικής έντασης και ψυχικού πόνου.
Πραγματιστική αγάπη (Pragma): Συνδυασμός Ερωτοτροπίας και Στοργής, που αντιπροσωπεύει τη ρεαλιστική και πρακτική αγάπη. Είναι μια περισσότερο πρακτική και λογική μορφή αγάπης στο πλαίσιο της καθημερινότητας.
Αγάπη (Agape): Συνδυασμός του Έρωτα και της Στοργής, που αντιπροσωπεύει την ανιδιοτελή αγάπη και εκδηλώνεται με τη μορφή πλήρους αφοσίωσης στο αγαπημένο πρόσωπο.
Η τριγωνική θεωρία της αγάπης
Σύμφωνα με τον Αμερικανό ψυχολόγο Στέρνμπεργκ, η αγάπη μπορεί να κατανοηθεί ως ένα σύνολο, αποτελούμενο από τρεις συνιστώσες οι οποίες σχηματίζουν τις κορυφές ενός τριγώνου. Οι τρεις αυτές συνιστώσες είναι οι εξής:
Οικειότητα: Η συνιστώσα της οικειότητας αναφέρεται στην αίσθηση της εγγύτητας που αισθάνονται δύο άτομα και στον δεσμό που τους ενώνει. Όταν το στοιχείο της οικειότητας κυριαρχεί μέσα σε μία σχέση, το άτομο αγωνίζεται για την ευημερία του αγαπημένου προσώπου, βιώνει την ευτυχία μαζί του και αισθάνεται ότι μπορεί να βρει στήριγμα σ’αυτό ως αναπόσπαστο μέρος της ζωής του.
Πάθος: Το πάθος αναφέρεται στα κίνητρα που οδηγούν στον ρομαντισμό, τη σωματική έλξη και τη σεξουαλική ολοκλήρωση. Το στοιχείο του πάθους περιλαμβάνει μία κατάσταση έντονης επιθυμίας για ένωση με το αγαπημένο πρόσωπο. Ο Στέρνμπεργκ είναι σχεδόν βέβαιος ότι το πάθος αλληλεπιδρά αμοιβαία με την οικειότητα.
Απόφαση, Δέσμευση: Ο όρος απόφαση/δέσμευση αναφέρεται στην απόφαση ότι το άτομο αγαπά κάποιο άλλο άτομο και επιθυμεί να διατηρήσει την αγάπη αυτή. Ο Στέρνμπεργκ τονίζει ότι ο όρος «δέσμευση» χρησιμοποιείται για ν’ αναφερθεί στη μακροπρόθεσμη «επένδυση» που κάνει το άτομο σε μία σχέση αγάπης.
Αν τα τρία παραπάνω στοιχεία συνδυαστούν θα δημιουργήσουν οκτώ διαφορετικούς τύπους σχέσεων: Την ολοκληρωμένη αγάπη, την άφρων αγάπη, τη συντροφική αγάπη, τη ρομαντική αγάπη, την κενή αγάπη, την παράφορη αγάπη, την απλή αρέσκεια και τη μη αγάπη.
Η θεωρία του δεσμού
Το 1987 η Σίντι Χαζάν και ο Φίλιπ Σέιβερ διατύπωσαν τη θεωρία πως η ρομαντική αγάπη είναι μια βιοκοινωνική διαδικασία παρόμοια με το πώς τα παιδιά σχηματίζουν δεσμούς με τους γονείς τους. Η θεωρία αυτή μοντελοποιήθηκε στη “θεωρία του δεσμού” του ψυχολόγου Τζον Μπόουλμπι. Έτσι, ο τρόπος με τον οποίο δημιουργούμε συναισθηματικούς δεσμούς εξαρτάται από το είδος της σχέσης που είχαμε με τους γονείς μας στην παιδική μας ηλικία. Αυτή η μορφή σύνδεσης συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή, όπου γίνεται κομμάτι των συντροφικών σχέσεων.
Οι τέσσερις τύποι δεσμών των ενηλίκων σύμφωνα με τον Μπόουλμπι είναι:
Αμφιθυμικός/αγχώδης συναισθηματικός δεσμός: Σ’ αυτήν την περίπτωση, το άτομο συχνά ανησυχεί πως ο σύντροφός του δεν το αγαπάει. Μερικές φορές, θέλει τόσο πολύ να είναι μαζί με τον σύντροφό του, που εκείνος αντιδραστικά απομακρύνεται. Η απομάκρυνση, η αυτονομία και η ανεξαρτησία του άλλου βιώνονται από το συμβιωτικό άτομο ως εγκατάλειψη. Αντίστοιχο άγχος ή εγκατάλειψη βίωνε και στη βρεφική του και την παιδική του ηλικία.
Αποφευκτικός συναισθηματικός δεσμός: Το άτομο νιώθει άβολα με την εγγύτητα. Συχνά δυσκολεύεται να δείξει εμπιστοσύνη. Το μοντέλο αυτό προκύπτει από μια παρεμβατική και ασφυκτική μητέρα, που επιβάλλει τις επιθυμίες της ή από μια μητέρα μη διαθέσιμη που δεν ασχολείται με τις ανάγκες του παιδιού. Έτσι το άτομο μαθαίνει να στηρίζεται μόνο στον εαυτό του ώστε να μην υποφέρει από την ανεπαρκή μητρική παρουσία. Το ίδιο συμβαίνει και στις συντροφικές του σχέσεις αργότερα.
Αποδιοργανωμένος/χαοτικός τύπος: Κάποια παιδιά μοιάζουν να μην μπορούν να αποφασίσουν ποιο στιλ προσκόλλησης θα υιοθετήσουν. Αυτό το είδος προσκόλλησης ονομάστηκε «αποδιοργανωμένο». Πρόκειται για γονείς που είναι παρόντες, αλλά η παρουσία τους είναι απειλητική για το παιδί αφού δεν μπορούν να ελέγξουν τα συναισθήματά τους, γι’ αυτό το παιδί νιώθει ανασφάλεια και σύγχυση. Έτσι γίνεται κι ένας ενήλικας που αδυνατεί να χτίσει σταθερές σχέσεις.
Ασφαλής συναισθηματικός δεσμός: Τα άτομα με αυτόν τον τύπο δεσμού αισθάνονται ασφάλεια στη σχέση τους. Δεν ανησυχούν μήπως τους εγκαταλείψουν, ούτε φοβούνται μήπως έρθουν πολύ κοντά με τον σύντροφό τους. Ο ασφαλής τύπος δεσμού είχε την εμπειρία μιας ευαίσθητης καλής μητέρας από τις πρώτες του επαφές με συνέπεια και σταθερότητα. Έμαθε να ηρεμεί, να έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του, στους άλλους και στη ζωή, να γίνεται αποδεκτός και κατανοητός.
Ο τελευταίος τύπος, της ασφαλούς προσκόλλησης, είναι κι αυτός που επιτρέπει να χτίσεις αντίστοιχες σχέσεις στην ενήλικη ζωή. Ωστόσο, ακόμα κι αν μεγάλωσες μέσα σε διαφορετικές συνθήκες, δεν είναι ποτέ αργά να μάθεις ν’ αγαπάς και να το απολαύσεις.
Συντάκτης: Έλενα Τσιολάκη
