Ποιοι είναι οι μηχανισμοί άμυνάς μας και γιατί ενεργοποιούνται;

Υπάρχουν μερικές στάσεις που ακολουθείς -όχι σωματικές, αλλά λειτουργικές- που μέσα τους κρύβουν κάποιες ψυχολογικές σου ανάγκες. Παιχνίδια του συνειδητού αλλά και του ασυνείδητου, που μαζί με το Εγώ, το οποίο προσπαθεί να διευθετήσει τις συγκρούσεις που δημιουργούνται μεταξύ των ενορμήσεων του Εκείνου και των αξιών του Υπερεγώ σου. Σε οδηγούν σε αυτόματες πράξεις ή τεχνικές για να μπορέσεις να διαχειριστείς τις αξίες σου, προκειμένου να διασφαλίσεις την ακαιρεότητα όλων εκείνων των στοιχείων και συμπεριφορών που σε κάνουν να είσαι εσύ και να αντιδράς «έτσι».

Η ρητορική του Αριστοτέλη μας μίλησε γι’ αυτό -κι αν και δε δώσαμε μεγάλη σημασία- ο λόγος του για τον τρόπο πειθούς στο ήθος, τον λόγο και τα πάθη έδωσε στην ανθρωπότητα τον πρώτο καλογραμμένο οδηγό για την κοινωνική επιρροή. Για να το δανειστούν αργότερα αυτό ψυχολογικές μελέτες και ν’ αναπτύξουν τυπολογίες ανθρώπινων στάσεων σε σχέση με τις λειτουργίες συμπεριφορών. Κι έτσι κάνουν την εμφάνισή τους οι Θεωρίες των Λειτουργικών Στάσεων.

Και το ερώτημα μεγάλο και ικανό για να σε βάλει σε μεγάλες σκέψεις. Για σκέψου λοιπόν, ποιες μπορεί να ‘ναι αυτές οι ψυχολογικές σου ανάγκες που ικανοποιούνται απ’ τις στάσεις σου; Και τι ρόλο παίζουν οι στάσεις σου αυτές στην προσωπικότητά σου; Ο Katz το 1960 -αν και δεν είναι ψυχαναλυτής- ανέπτυξε μια ψυχοδυναμική θεωρία, θέλοντας να προσεγγίσει τη φύση των στάσεων απ’ τη σκοπιά της σκοπιμότητας. Εν ολίγοις η σύλληψη της προσέγγισης βρίσκει το άτομο ως ενεργητικό ον με συγκεκριμένους σκοπούς που προσπαθεί να προσαρμοστεί στο κοινωνικό του σύνολο.

Κι εκεί έρχεται το ψυχαναλυτικό αξίωμα της ηδονής και μαζί οι παρορμήσεις σου που σκοπό έχουν να σε οδηγήσουν σε ευχάριστες συναισθηματικές εμπειρίες. Εμπειρίες που ταυτόχρονα θα σε βοηθήσουν ν’ αποφύγεις τα δυσάρεστα συναισθήματα. Να λοιπόν ένας πρώτος λειτουργικός ρόλος. Κι αυτός είναι ο ωφελιμιστικός. Αυτή λοιπόν η αναζήτησή σου για κάτι θετικό από κάποιον άλλον και μια στάση για ν΄ αποφύγεις δικά σου δυσάρεστα συναισθήματα. Ποιες ακριβώς είναι αυτές οι στάσεις σου; Εσύ τις ξέρεις κι εσύ τις δημιουργείς προκειμένου να γίνεις κοινωνικά επιθυμητός σε σύγκρουση μ’ αυτό που πραγματικά είσαι.

Όμως υπάρχει και μια άλλη διάσταση. Με τις δικές της προεκτάσεις. Και μαζί ένας λειτουργικός ρόλος στάσεων που είναι περισσότερο γνωστικός. Δηλαδή η στάση αυτή που σε οδηγεί στην ικανοποίηση των αναγκών σου, προσφέροντάς σου μια σταθερότητα σε σχέση με το πώς αντιλαμβάνεσαι το περιβάλλον σου. Κι αν αυτός ο λειτουργικός ρόλος είναι αποτέλεσμα της επιρροής που λαμβάνεις απ’ τα κοινωνικά μέσα -όπως τα social media– σύντομα θα σε οδηγήσουν σε μια στάση που πιθανότητα να μην εκφράσεις και ποτέ. Απλώς επηρεάζεσαι- γνωστικά πάντα.

Για να’ ρθει ο Φρόυντ και μαζί το εγώ ως το επίκεντρο της αυτοσυνειδησίας. Κι ένας λειτουργικός ρόλος στάσεων βασισμένος στις αξίες σου ως άτομο. Γάμος, οικογένεια, παιδιά, φιλία και μια στάση απέναντι σ’αυτά ως προέκταση των αξιών σου. Εκεί ακουμπάει η αυτοσυνειδησία κι αγκαλιάζει τις αξίες σου και μαζί και τα δύο δημιουργούν μία βαθιά ικανοποίηση και φυσικά οδηγεί την αναμενόμενη στάση σου.

Όμως υπάρχουν και μερικές απειλές. Τις οποίες δεν αντιλαμβάνεσαι αλλά τις αναγνωρίζει το Εγώ σου. Και για να σε προστατέψει, δημιουργεί τους μηχανισμούς άμυνάς σου. Μηχανισμοί που μπορεί να κάνουν τη ζωή σου προσαρμοστική ή δυσλειτουργική για να μειώσουν το άγχος σου ή τις τύψεις των συνειδήσεών σου. Απόσυρση, απώθηση, ταύτιση, μετατόπιση, προβολή, χιούμορ, άρνηση κι απομόνωση είναι μερικοί μηχανισμοί άμυνας. Μπορεί να γίνονται ασυνείδητα αλλά υπάρχουν.

Κι αν σου φαίνονται λίγο περίεργα τα παραπάνω να ξέρεις πως είσαι κάτι μοναδικό. Κι αποτελείς μια ξεχωριστή κι ανεξάρτητη τυπολογία ανθρώπου με τις δικές σου λειτουργικές στάσεις. Κι αυτές έχουν σχέση με τις λειτουργίες που πιστεύεις ότι σε εξυπηρετούν. Γιατί απλώς έχεις τη δική σου σημαντική κι αναπόσπαστη ψυχολογική λειτουργία.