Ο κόσμος του μπαλέτου δεν είναι μόνο tutu κι αρώματα

Αν πραγματικά γνώριζε ο κόσμος τι κόπο κάνει η μπαλαρίνα στο μουσικό κουτί για να βρίσκεται εκεί πάνω, ίσως και να μην το άνοιγαν ποτέ τους. Η οπτασία που βλέπουμε να αιωρείται σαν πούπουλο πάνω στη σκηνή, κρύβει καλά μια βαριά πραγματικότητα, που μονάχα η γλυκιά αναμονή στα παρασκήνια λίγο πριν νιώσει την αποθέωση την εξισορροπεί. Ο κλασικός χορός αποτελεί αυτοσκοπό για τον τεχνίτη που τον μυείται.

Ο χώρος του κλασικού μπαλέτου θέλει γερό στομάχι. Είναι ένας ιδιαίτερος τομέας της τέχνης, που εστιάζει στην ντελικάτη, αψεγάδιαστη κίνηση κι έκφραση. Κατά τη δημιουργία μιας χορογραφίας, ο χορευτής κι ο χορογράφος περνούν ώρες ατελείωτες προσπαθώντας να τελειοποιήσουν μία-μία τις κινήσεις για τις οποίες ένας θεατής δεν έχει την παραμικρή ιδέα για το πόση δουλειά κι επεξεργασία χρειάστηκε. Από την κίνηση του δακτύλου, μέχρι τον τρόπο με τον οποίο θα γυρίσει να κοιτάξει ο χορευτής τον παρτενέρ ή το κοινό του αποτελούν κομμάτια, που χτίζουν το υπερθέαμα, που εμείς έχουμε την τιμή να παρακολουθούμε. Αναρωτιόμαστε πώς στο καλό δε χάνουν ούτε ένα βήμα, ούτε μια ανάσα, ούτε ένα τριάρι του πιανίστα. Αποτελεί εξάσκηση χρόνων έως ότου το σώμα κι η ψυχή να εισπνέουν και να εκπνέουν την κλασική αύρα.

Το μπαλέτο είναι το συνονθύλευμα αφοσίωσης, επαγγελματισμού, υπομονής και πάθους. Πίσω όμως από το αψεγάδιαστο τοπίο, κρύβεται ένας χώρος που λίγοι γνωρίζουν και λίγοι είναι διατεθειμένοι να κατανοήσουν. Για να φτάσεις ψηλά απαιτούνται θυσίες και το κλασικό μπαλέτο δε δέχεται μετριότητες. Κι αν μπορούσαμε να αμφισβητήσουμε αυτή τη θεωρία, τότε ό, τι βλέπαμε στα θέατρα δε θα μας ικανοποιούσε. Έχουμε συνδέσει το μπαλέτο με την τελειότητα κι αν αυτό καταρρεύσει, τότε θα χαθεί κι η μαγεία του. Σαν ένα μαγικό κόλπο, που αν ο μάγος φανερώσει την τακτική του δε θα έχει πια νόημα για τους θεατές.

Ξεκινώντας από μικρή ηλικία, οι χορευτές διδάσκονται την πειθαρχία και τον σεβασμό. Μαθαίνουν να δέχονται τη σκληρή κριτική και να έχουν αυτοπεποίθηση. Αργότερα, αφότου λάβουν το πτυχίο τους, στόχος τους αποτελεί η διεκπεραίωση όλων των βαθμίδων με προορισμό τον πρώτο τίτλο, δίχως να είναι βέβαιοι πως θα τον διεκδικήσουν. Ιεραρχικά, οι τίτλοι ξεκινούν από το “Corps de Ballet”, που αποτελεί τον χορευτικό θίασο, συνεχίζουν με τους «Κορυφαίους» οι οποίοι επιλέγονται για να εκτελούν ντουέτα, σόλο ή τρίτους ρόλους. Στη συνέχεια, οι «Σολίστ» έχουν δεύτερους και πιο διακεκριμένους ρόλους και φτάνοντας στην κορυφή, έχουμε τους «Πρώτους Χορευτές» οι οποίοι αποτελούν και τους πρωταγωνιστές μιας παράστασης και διακρίνονται από τόσο υποκριτικό όσο και χορευτικό ταλέντο.

Συμπρωταγωνιστής της τελειότητας είναι ο ανταγωνισμός. Στο χώρο του μπαλέτου ο καθένας έχει σύμμαχο μονάχα τον εαυτό του. Κανένας δεν είναι φίλος. Αδιαμφισβήτητα, όλοι κι όλες κοιτάζουν πώς θα κατακτήσουν την κορυφή, προορισμός  δύσκολος και για κάποιους άπιαστος. Παρ΄όλα αυτά, ακόμη και το ίδιο το είδωλο του χορευτή στον καθρέφτη μπορεί, ν’ αποδειχθεί ένας άξιος αντίπαλος, αναγκάζοντάς τον κάθε φορά να ξεπερνάει αυτό, που βλέπει. Ποτέ δεν είναι ικανοποιημένος με την πρόοδό του, πόσο μάλλον όταν βλέπει επί ώρες ατελείωτες τον εαυτό του στον καθρέφτη.

Πέραν αυτού, ανταγωνιστές του μπαλέτου αποτελούν οι τραυματισμοί. Μια λάθος κίνηση ή η παράλειψη σωστού ζεστάματος μπορεί να οδηγήσουν και στο τέλος μιας καριέρας. Φόβος και τρόμος ενός χορευτή μπαλέτου αποτελεί ο τραυματισμός ή η αποχή από το χορό για πάνω από ένα μήνα. Απαιτείται η επίβλεψη ενός φυσιοθεραπευτή, σωστή ξεκούραση και σεβασμός προς το σώμα. Η σωστή αλλά όχι εξαντλητική διατροφή αποτελεί σύμμαχο ενός χορευτή σε αντίθεση με το μύθο που τριγυρνάει. Τα τελευταία χρόνια η μάστιγα της ανορεξίας στο χώρο του μπαλέτου –και γενικότερα στο χορό– αρχίζει να καταρρέει, αφού όλοι αρχίζουν ν’ αντιλαμβάνονται πως το σώμα μας είναι ένα μηχάνημα, που απαιτεί τις δικές του μπαταρίες για να μπορεί να δουλέψει. Δίαιτα και χορός δεν πάνε μαζί. Και θα σας πω κι ένα μυστικό, τα «παραπάνω» κιλά δεν εμπόδισαν ποτέ κανένα χορευτή να πετάξει.

Μεγάλες σχολές μπαλέτων, όπως τα Bolshoi και τα Mariinsky φημίζονται για το δικό τους αυστηρό σύστημα. Ο κόσμος ποικίλει από κουλτούρες και τρόπους διαγωγής κι εξαρτάται από το γεωγραφικό πλάτος και μήκος της γης στο οποίο βρισκόμαστε για τα διάφορα πρότυπα, που η κάθε χώρα προβάλλει. Είναι αλήθεια πως οι συνθήκες που επικρατούσαν στην αυτοκρατορία του μπαλέτου δεν ήταν οι καλύτερες όμως τα τελευταία χρόνια το ρωσικό σύστημα Vaganova φαίνεται να έχει ηρεμήσει κατά κάποιον τρόπο, εξασκώντας πίεση μονάχα εκεί που απαιτείται. Παρ΄ όλα αυτά, μπαλέτο και πειθαρχία πάνε μαζί, οπότε κάθε χορευτής μπαλέτου έχει την πλήρη επίγνωση της παρουσίας του σ’ αυτόν τον απαιτητικό χώρο. Οι ιδέες τους περί αισθητικής και τεχνικής μπορεί να μη συνάδουν με τις ευρωπαϊκές αντιλήψεις, ωστόσο όπως και κάθε άλλο επάγγελμα της τέχνης, που έχει αυστηρές απαιτήσεις έτσι κι εκείνοι έχουν μάθει να δουλεύουν με το δικό τους, ιδιαίτερο τρόπο.

Στον αντίποδα έχουμε και παραδείγματα, που καταρρίπτουν διάφορα στερεότυπα περί αισθητικής στο χώρο του κλασικού μπαλέτου. Με πρωτοπόρο την Misty Copeland του μπαλέτου της Νέας Υόρκης, που καταξιώθηκε με το ρόλο της πρώτης έγχρωμης «πρώτης χορεύτριας» άνοιξε το δρόμο για το ξεκίνημα αποδοχής όλων των ειδών οι σωματότυποι και των ίσων δικαιωμάτων για όσους θέλουν να χορεύουν. Στο άκουσμα της λέξης «μπαλαρίνα» ίσως για κάποιους να έρχεται στο μυαλό μια λευκή συλφίδα με λεπτεπίλεπτα χαρακτηριστικά και λευκή στολή κύκνου, που προσδίδει μια παραμυθένια νότα στην ιδέα που έχουμε δημιουργήσει γύρω από τον κλασικό χορό. Παρ΄ όλα αυτά το μπαλέτο είναι ένα δώρο, που αξίζει σε όποιον θέλει ν’ ασχοληθεί με αυτό κι όχι σε όποιον μοιάζει με κύκνο.

Ο χορευτής μπαλέτου κάθε μέρα προσπαθεί να ξεπεράσει τον χθεσινό του εαυτό. Πάντοτε υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. Από την πιο «απλή» άσκηση στην μπάρα, μέχρι τον πιο περίπλοκο allegro συνδυασμό στο κέντρο, ο χορευτής θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένας αιώνιος μαθητής μπαλέτου, που ποτέ δε χάνει το πάθος του. Δουλεύει για να χτίσει την δική του, προσωπική ταυτότητα έτσι ώστε, να ξεχωρίζει από τη μάζα και να προσφέρει στο κοινό μια μοναδική εμπειρία. Οι χορευτές δεν είναι στρατιώτες, αλλά ζωντανοί καμβάδες, που δίχως λόγια σου εξιστορούν ένα έργο εκπνέοντας συναίσθημα με κάθε τους πάτημα.

Όσο καλός και να είναι ένας επαγγελματίας χορευτής πάντοτε θα υπάρχει κάποιος καλύτερος. Ο δρόμος προς την τελειότητα είναι αέναος και είναι ένας από τους μοναδικούς χώρους, που μερικές φορές οι κόποι δεν ανταμείβονται ποτέ. Δεν είναι δίκαιος, ούτε ονειρικός. Κι αν κάποιος είχε την τύχη να γεννηθεί μ’ ένα σώμα, που καλύπτει όλες τις στερεοτυπικές προδιαγραφές, είναι πολύ πιθανό να αρπάξει την θέση από κάποιον άλλον, που ίσως το πάθος του να ξεπερνάει μια απλώς «όμορφη» εικόνα. Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας έως ότου το πάθος και το ταλέντο να υπερνικήσουν την ανάγκη μιας απαρχαιωμένης αισθητικής.

Το μπαλέτο δεν είναι για όλους και προπαντός δεν είναι κάτι εύκολο. Δεν κάνεις μια στροφή πάνω στα παπουτσάκια φορώντας την tutu. Διατηρείς την όρθια στάση του κορμιού σου, ρυθμίζοντας την αναπνοή σου, ξεχνώντας κάθε πόνο και κόπο για να γυρίσεις και να χαμογελάσεις προς το κοινό σου. Κι αυτή είναι η δουλειά του χορευτή μπαλέτου. Δεν είναι για λύπηση, αλλά για χειροκρότημα, διότι το επέλεξε και το κάνει για εκείνον. Γι΄αυτό όταν έρχεται κι υποκλίνεται στην άκρη της σκηνής, να τον χειροκροτείς με όλη σου την καρδιά, όχι γιατί είναι η Zakharova ή η Semionova, αλλά γιατί ύστερα απ’ όλα αυτά δεν ξεχνάει να σέβεται το επάγγελμά του, τον εαυτό του και το κοινό του. Κι όπως έχει πει η μοναδική Martha Graham: «Οι μεγάλοι χορευτές δεν είναι μεγάλοι εξαιτίας της τεχνικής τους. Είναι μεγάλοι εξαιτίας του πάθους τους».