Θυμάσαι το βαθύ μπλε της θάλασσας που τράβηξες φωτογραφία εκείνο το καλοκαίρι στη Σκιάθο; Ή τα καταγάλανα μάτια της Κατερίνας που απόρησες αν φοράει φακούς επαφής κι όμως ήταν πέρα για πέρα αληθινά; Μήπως θυμάσαι εκείνο το θαλασσί πουκάμισο που φορούσε ο έρωτάς σου και δε χόρταινες να το βλέπεις πάνω του; Τι θα έλεγες αν σου έλεγα πως οι πενήντα αποχρώσεις του μπλε, πριν αρκετά χρόνια δεν υπήρχαν και οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να το προσδιορίσουν καν σαν χρώμα;
Όλα ξεκίνησαν όταν ο Γουίλιαμ Γκλάντστοουν το 1858 πρόσεξε ότι στην Οδύσσεια του Ομήρου, η θάλασσα αναφερόταν ως «σκούρο κρασί». Η συγκεκριμένη αναφορά αποτέλεσε το έναυσμα να ψάξει για τυχόν αναφορές του μπλε στα κείμενά του. Στην έρευνα που διεξήγαγε, το μαύρο χρώμα είχε αναφερθεί 200 φορές, το λευκό 100, το κόκκινο κάτι λιγότερες από 15, ενώ το πράσινο και το κίτρινο αθροιστικά, λιγότερες από 10. Αφού διάβασε τα έργα του Ομήρου, κατέληξε ότι το «μπλε» δεν υπήρχε πουθενά.
Την έρευνα συνέχισε ο Lazarus Geiger, ο οποίος ανέλυσε το Κοράνι, την Ινδουιστική, την Κινέζικη, την Αραβική λαογραφία και μερικούς ακόμα πολιτισμούς, και εντόπισε πως το μπλε δεν αναφερόταν ούτε σε αυτούς. Ο Αριστοτέλης από την άλλη, είχε προσδιορίσει επτά διαφορετικά χρώματα. Η θεωρία του στηριζόταν στο ότι όλα προέρχονται από το μαύρο, το άσπρο και τους μεταξύ τους συνδυασμούς. Παρ’ όλα αυτά, πλέον γνωρίζουμε πως η θεωρία αυτή επρόκειτο για διαβάθμιση φωτεινότητας και όχι για τη δημιουργία του ίδιου του χρώματος.
Μιας κι όμως η επιστήμη χαρίζει τα φώτα της σε κάθε περίσταση, η NASA αποφάσισε να κάνει ένα πείραμα, ώστε να προκύψουν πιο άμεσα και έγκυρα αποτελέσματα. Σύγκρινε έναν άνθρωπο που έζησε πριν 2.500 χρόνια με δυο ρομποτικά της μηχανήματα που βρίσκονταν στον Άρη το 2006. Το αποτέλεσμα ήταν ότι αντιλαμβάνονταν τα χρώματα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Με το παραπάνω πείραμα εξηγείται η θεωρία του Δαρβίνου, η οποία υποστήριζε ότι οι αμφιβληστροειδείς των αρχαίων Ελλήνων δεν είχαν αναπτύξει την ικανότητα να αντιλαμβάνονται τα χρώματα.
Ο πρώτος αρχαίος πολιτισμός που δημιούργησε τη λέξη μπλε ήταν οι Αιγύπτιοι. Μόλις η ανακάλυψή τους διαδόθηκε και οι ίδιοι ξεκίνησαν να παράγουν μπλε χρώματα για διάφορες χρήσεις, άρχισε να γίνεται γνωστό και στους υπόλοιπους πολιτισμούς. Δεδομένου ότι το μπλε χρώμα δεν το εντόπιζαν συχνά ήταν δύσκολο να μπουν στη διαδικασία να βρουν μια λέξη να το περιγράψουν, οπότε το περιέγραφαν ως το κοντινότερο συγγενικό χρώμα που τους ερχόταν στο μυαλό.
Ο Guy Deutscher ερεύνησε το ζήτημα, αυτή τη φορά από την οπτική ενός μικρού παιδιού που δε γνωρίζει τα χρώματα και τις ακριβείς περιγραφές τους. Έτσι, ζήτησε από την ίδια του τη κόρη να κοιτάξει τον ουρανό και τη ρώτησε τι χρώμα έχει, προσέχοντας να μην της αναφέρει τίποτα σχετικά με χρώματα για να μην την επηρεάσει. Η απάντηση της μικρής του κόρης ήταν πως δεν είχε ιδέα τι χρώμα είναι αυτό που βλέπει. Ως πρώτη απάντηση δήλωσε ότι ήταν λευκός και έπειτα είπε μπλε. Οι απαντήσεις τον προβλημάτισαν, μιας και δεν ήταν εξ αρχής σαφές για το μικρό παιδί ότι ο ουρανός είναι όντως μπλε.
Ας μην πάμε μακριά, οι περισσότεροι θυμάστε τον χαμό που είχε γίνει με το φόρεμα που δίχασε τον κόσμο χρωματικά για το αν είναι μαύρο-μπλε ή χρυσό-άσπρο. Πλάκα πλάκα, μάθαμε τι πραγματικά ήταν;
Το παράδοξο είναι πως ακόμα και στις μέρες μας που το μπλε υπάρχει και έχει καθιερωθεί στη βασική παλέτα χρωμάτων, υπάρχουν ακόμη φυλές που δεν το γνωρίζουν καν! Μια από αυτές είναι οι Χίμπα στη Ναμίμπια. Ο Jules Davidoff κάποια χρόνια πριν τους επισκέφθηκε για να διερευνήσει το θέμα. Τους έβαλε να κάνουν ένα πείραμα στο οποίο υπήρχαν 11 πράσινα τετραγωνάκια και ένα μπλε. Το παράδοξο ήταν πως δεν μπορούσαν να εντοπίσουν το μπλε, ενώ όσοι τα κατάφεραν, το βρήκαν έπειτα από αρκετή ώρα. Όμως, παρατήρησε πως σε αντίθεση με άλλους λαούς, οι Χίμπα είχαν πάρα πολλές λέξεις για να περιγράψουν το πράσινο, ενώ μπορούσαν να διακρίνουν γρηγορότερα κάθε διαφορετική απόχρωση πράσινου έναντι άλλων.
Εξαιτίας όλων αυτών, λοιπόν, οι επιστήμονες και οι εκάστοτε ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το μπλε δεν υφίστατο με τον τρόπο που ορίζεται σήμερα κι αυτό γιατί δε διακρινόταν από το πράσινο. Άλλοι το αποδίδουν στο κατά πόσο είναι εκπαιδευμένο το κάθε ανθρώπινο μάτι στο να διακρίνει μια ποικιλία χρωμάτων. Ίσως πάλι, κάποιοι να έχουν δίκιο που λένε πως όλα τα μάτια δε βλέπουν τα ίδια πράγματα. Πάντως νομίζω χρωστάμε ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όποιον έκατσε και το βάφτισε μπλε, γαλάζιο, θαλασσί. Κι αυτό γιατί πλέον μπορούμε να περιγράψουμε το γαλάζιο του ουρανού, το μπλε των ματιών του και τις θαλασσιές τις χάντρες. Ο Ελύτης από την άλλη, μπόρεσε να γράψει τα μπλε του ποιήματα και εμείς μπορούμε να τραγουδάμε για το πώς θα ξαναβάφαμε γαλάζια τη θάλασσα.
Συντάκτης: Νίκη Χατζηευστρατίου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
