10 πράγματα που έμαθα από τα παιδιά ως δασκάλα σε ειδικό σχολείο

Η σχολική χρονιά τελείωσε για μαθητές και δασκάλους, το καλοκαίρι έχει έρθει για τα καλά και οι διακοπές μάς χτυπάνε την πόρτα. Γιατί όμως, το μυαλό τριγυρίζει ακόμα σε αυτά τα ματάκια που αντικρίζαμε κάθε πρωί; Γιατί η ταμπέλα «Ειδικό Δημοτικό» δεν φεύγει από τον νου; Η φετινή χρονιά ήταν- αν μη τι άλλο- μια εμπειρία. Αξέχαστη, απροσδόκητη, πρωτότυπη, μοναδική και τόσα άλλα. Κάθε εμπειρία λένε πως είναι ένα μάθημα, μόνο που σε αυτήν την περίπτωση, τα παιδιά έχουν να σου μάθουν πολλά περισσότερα. Η καθημερινότητα στο σχολείο και στην τάξη σε τίποτα δε μοιάζει με τα βιώματα που έχουμε ως μαθητές, αλλά ούτε και με τα γεγονότα και τις διδασκαλίες που μας περιγράφουν συνάδελφοι σε γενικά σχολεία. Σ’ ένα ειδικό δημοτικό ξεχνάς σχεδόν όλα όσα ήξερες, όλα όσα πίστευες. Τα ίδια τα παιδιά φροντίζουν γι’ αυτό με τους τρόπους που ξέρουν καλύτερα: ανιδιοτελώς, αυθόρμητα, αληθινά. Αν νομίζεις ότι, διδάσκοντας σε ειδικό, θα είσαι εσύ η αυθεντία, κάνεις λάθος. Τα παιδιά που έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα- όπως λέει το άσμα- θα σε κάνουν να αναστοχαστείς.

1. Η βιβλιογραφία είναι- σχεδόν πάντα- μη ρεαλιστική

Διάβαζες και ξαναδιάβαζες για ΔΕΠ-Υ, αυτισμό, σύνδρομο Down, δυσλεξία και τόσα άλλα κι έρχεται η στιγμή να τα εφαρμόσεις. Ξαφνικά το χάος. Τίποτα από όσα διδάχθηκες δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη αφού κάθε παιδί που έχεις μπροστά σου αποτελεί έναν ξεχωριστό μικρόκοσμο με δικές του ιδιαιτερότητες, προτιμήσεις, ανάγκες κι επιθυμίες. Τα παιδιά σού μαθαίνουν να προσαρμόζεσαι στον κόσμο τους, να πηγαίνεις με τα δικά τους νερά, ενίοτε κόντρα στο ρεύμα και να ανακαλύπτεις τη μέθοδο που ταιριάζει σε καθένα ξεχωριστά. Ασφαλώς, το ακαδημαϊκό υπόβαθρο αποτελεί χρήσιμο οδηγό στα πρώτα βήματα, αλλά σύντομα το ξεχνάς και δημιουργείς νέες ξεχωριστές συνθήκες με τα μικρά σου πλασματάκια.

2. Η αγάπη δεν εκφράζεται με λέξεις

Πολλά παιδιά στα ειδικά σχολεία δε μιλάνε, βγάζουν μικρές άναρθρες κραυγές ή απλά επαναλαμβάνουν λέξεις που ακούν, χωρίς κάποια επικοινωνιακή πρόθεση (το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ηχολαλία). Αν, όμως, κάποιος έλεγε πως τα παιδιά αυτά δεν επικοινωνούν και δεν εκφράζονται θα ήταν λάθος, ψεύτης κι άδικος. Ο κώδικας επικοινωνίας υπάρχει, απλώς πρέπει να βρεις το κατάλληλο κλειδί. Ένα νεύμα, μια κίνηση του χεριού ή του σώματος, μια φωνούλα αλλιώτική από τις άλλες, ένα μικρό επιφώνημα, δυο γυαλιστερά ματάκια που σε κοιτούν και μέσα τους κρύβουν όλες τις λέξεις του κόσμου. Όλα όσα ψάχνεις κι ένα παιδί σε γενικό σχολείο θα σου εκφράσει με λόγια, εδώ πρέπει να τα εκμαιεύσεις διαφορετικά. Είτε το θέλεις, είτε όχι, γίνεσαι το πρόσωπο αναφοράς του κάθε παιδιού, ένας «τρίτος γονέας» που το παιδί στηρίζει πάνω του κάθε σχολική στιγμή. Το δέσιμο, η αγάπη, όλα είναι εκεί. Στο απρόσμενο κράτημα του χεριού, σε μια ξαφνική αγκαλιά, στα μάτια που σε κοιτούν και σου ζητούν λίγο από τον χρόνο σου. Δε θα ακούσεις ποτέ «σ’ αγαπώ» μα θα το δεις πολλάκις.

3. Δυο χέρια δεν είναι ποτέ αρκετά

Οι στιγμές στο ειδικό δημοτικό δεν είναι πάντα ρόδινες. Ίσως, μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις να επικρατούν οι αρνητικές. Βίαια ξεσπάσματα και κρίσεις θυμού, ουρλιαχτά, κλάματα, φωνές κι εσύ στη μέση. Ένας να χτυπάει το κεφάλι του με μανία, ένας να ταράζεται από τη φασαρία και να μην αντέχει, ένας να προσπαθεί να βγει έξω από το παράθυρο γιατί τα φύλλα της λεμονιάς πρέπει να έρθουν στα χέρια του. Πού να τρέξεις πρώτα; Αυτά δεν τα γράφουν τα βιβλία και όποια επιλογή και να κάνεις στο τέλος θα σκέφτεσαι πως η εναλλακτική θα ήταν καλύτερη. Θέλεις να είσαι παντού ταυτόχρονα, μα είναι ανθρωπίνως αδύνατο. Θα μάθεις σιγά- σιγά να προτεραιοποιείς ορθότερα, θα σημειώσετε τέτοια πρόοδο που οι άσχημες μέρες θα μειωθούν σημαντικά. Μέχρι να συμβεί αυτό, θυμήσου ότι δεν είσαι υπεράνθρωπος. Στο τέλος της ημέρας, σημασία έχει να υπάρχει εξέλιξη, έστω και μηδαμινή.

4. Αξίζει να πανηγυρίσεις και την πιο μικρή νίκη

Οι στόχοι στο ειδικό δημοτικό είναι διαφορετικοί από τους συνηθισμένους για ένα σχολείο. Κάποια παιδιά δε θα μάθουν να γράφουν ή να διαβάζουν. Δε θα ξέρουν την προπαίδεια ούτε ποιος ήταν ο Κολοκοτρώνης. Κάποια παιδιά θα πρέπει να ξεκινήσουν από προηγούμενα στάδια. Πώς κρατάμε το ψαλίδι, πώς χρησιμοποιούμε πιρούνι, πώς καθόμαστε σε μια καρέκλα και δεν περιφερόμαστε διαρκώς, πώς συνυπάρχουμε με άλλα άτομα, πώς περιμένουμε, πώς επικοινωνούμε χωρίς να χτυπάμε. Δεξιότητες που κάποια παιδιά αποκτούν νωρίς στη νηπιακή ηλικία, κάποια άλλα μπορεί να τις κατακτήσουν στα 10, στα 12, όποτε είναι έτοιμα ή/ κι όταν βρεθεί το άτομο που θα τα οδηγήσει προς αυτήν την κατεύθυνση. Στο ειδικό δεν περιμένεις να κατακτήσεις απευθείας το Έβερεστ. Στο ειδικό μαθαίνεις να χαίρεσαι που έβαλες επιτέλους τα παπούτσια σου.

5. Ακόμα και οι πιο μοναχικοί χαρακτήρες έχουν ανάγκη από κάποιον δίπλα τους

Αν έχεις δουλέψει σε ειδικό σχολείο, ξέρεις πως είναι σύνηθες πολλά παιδιά να παίζουν μόνα τους, να περιφέρονται, να κάθονται μακριά από τους υπόλοιπους, να μην επιζητούν την κοινωνικοποίηση. Άλλωστε, αυτός ο τομέας αποτελεί σημαντικό έλλειμμα πολλών παιδιών με αναπηρία. Δείχνουν να μην έχουν κανέναν ανάγκη, να είναι γαλήνια και πλήρη μέσα στον γυάλινο, εγωκεντρικό μικρόκοσμό τους. στην πραγματικότητα, τα παιδιά αυτά είναι που- με τις κατάλληλες συνθήκες- θ’ αποζητήσουν την πιο σφιχτή αγκαλιά. Αρέσκονται στη μοναχικότητά τους, θέλουν όμως να ξέρουν πως έχουν έναν άνθρωπο να στραφούν, όταν νιώσουν την ανάγκη.

6. Τ’ αξεσουάρ είναι δέλεαρ και κίνδυνος ταυτόχρονα

Γυαλιά, σκουλαρίκια, σιδεράκια, δαχτυλίδια, βραχιόλια, ακόμα και λυτά μαλλιά κεντρίζουν εύκολα το ενδιαφέρον των μικρών μαθητών. Γυαλίζουν, κάνουν θόρυβο, κινούνται, σαν να προκαλούν το παιδί να τα εξερευνήσει. Σ’ ένα ειδικό σχολείο είναι πολύ πιθανό να δεις πρόσωπα με αποτυπωμένη την έκπληξη, την περιέργεια ή και τον φόβο των μαθητών για κάτι που θεωρούμε απλώς κομμάτι της εμφάνισής μας. Βέβαια, η ίδια περιέργεια που οδηγεί ένα παιδί να χαζεύει για πολλά συναπτά λεπτά τα δαχτυλίδια της δασκάλας του ήρεμο, το οδηγεί και να της πετάξει τα γυαλιά στην άλλη μεριά της αίθουσας, ή να προσπαθήσει να πιάσει τα σιδεράκια της. Δεν μπορείς ποτέ να πεις με βεβαιότητα αν όσα φοράς θα γίνουν αντικείμενο θαυμασμού ή αιτία μικρής επίθεσης. Κάθε μέρα είναι μια έκπληξη. Το ερώτημα είναι αν θα είναι ευχάριστη ή δυσάρεστη και πόσο θα σε πονέσει.

7. Η ενσυναίσθηση κάνει τη διαφορά

Για να καταλάβεις ένα παιδί που φοιτά σε ειδικό σχολείο πρέπει να μπεις στη θέση του, να δεις τον κόσμο από τα δικά του μάτια και να τον συλλάβεις σύμφωνα με τα δικά του ερεθίσματα. Αυτή η διαδικασία είναι σίγουρα χρονοβόρα κι απαιτητική, όμως αξίζει τον κόπο. Η ενσυναίσθηση, η ικανότητα να κατανοούμε τα συναισθήματα του άλλου, να βιώνουμε και να κατανοούμε την εμπειρία, τον πόνο, τη χαρά και τις ανάγκες των άλλων, ανεξάρτητα από το αν βρισκόμαστε στην ίδια κατάσταση ή όχι, αποτελεί σημαντικότατο βέλος στη φαρέτρα ενός εκπαιδευτικού σε ειδικό σχολείο. Όλα όσα θες να ξέρεις είναι εκεί, φτάνει να τα νιώσεις σαν να είσαι κι εσύ ένα από τα παιδιά που έχεις δίπλα σου.

8. Η πρόοδος δεν είναι μια σταθερά ανοδική πορεία

Θα παλέψετε από κοινού για τον στόχο που κάθε φορά θέτετε, θα πιεστείτε, θα βάλετε νέα όρια στους εαυτούς σας και πάνω που θα νιώσετε πως τα καταφέρατε το πισωγύρισμα θα σας κλείσει πονηρά το μάτι. Το σημαντικό εδώ- όσο κλισέ κι αν ακουστεί- είναι να μην τα παρατάς. Οι πιο όμορφες οροσειρές έχουν πολλές κορυφές κι ακόμα περισσότερες πλαγιές. Είναι σημαντικό να θυμάσαι- και να θυμίζεις στα παιδιά που στηρίζονται σε εσένα- ότι ακόμα κι αν μια δεξιότητα που είχε κατακτηθεί ξαφνικά χαθεί, μπορούμε να την κατακτήσουμε ξανά. Θα πέσουμε δέκα φορές μα θα σηκωθούμε έντεκα γιατί καμιά φορά και τα κλισέ έχουν δίκιο.

9. Η υπομονή (πρέπει να) τείνει στο άπειρο

Δουλεύοντας σε ειδικό σχολείο ετοιμάσου να εκπλαγείς με την υπομονή που κρύβεις μέσα σου. Θα έρθουν συχνά στιγμές που νιώθεις τα όριά σου τρομακτικά κοντά, κι όμως, θα βρεις μέσα σου τη δύναμη να κατευνάσεις τα αρνητικά σου συναισθήματα. Στην τελική, δεν έχεις εναλλακτική. Οφείλεις να κάνεις γαϊδουρινή υπομονή στον κάδο που επέλεξες, γιατί εδώ τα παιδιά είναι διαφορετικά. Πρέπει να πεις πολλές φορές το ίδιο πράγμα, να εξηγείς ξανά και ξανά πράγματα που εσύ θεωρείς αυτονόητα, να βλέπεις τους κόπους σας να γκρεμίζονται μέσα σε μια μέρα από μια λάθος απόφαση που πήρες. Στην αρχή ίσως σου φανεί βουνό, ίσως νιώσεις πως δε θα τα καταφέρεις, μα εσύ ο ίδιος θα σου αποδείξεις πόσο λάθος είσαι. Η υπομονή και τα όριά σου στο ειδικό σχολείο αποκτούν αέναο χαρακτήρα.

10. Πέρα από κάθε αναπηρία δεν παύουν να είναι παιδιά

Θα γελάσουν, θα θυμώσουν, θα πονέσουν, θα κλάψουν, θα φωνάξουν, θα (σε) χτυπήσουν, θα ζητήσουν μια αγκαλιά ακόμα κι αν δεν μπορούν να την ανταποδώσουν, ακόμα κι αν τα χέρια τους δεν υπακούν στις επιθυμίες τους. Κανένα παιδί δεν είναι η αναπηρία/ δυσκολία/ ιδιαιτερότητα που έχει. Σίγουρα κάποια χαρακτηριστικά του επηρεάζονται κατά περίπτωση, όμως στο ειδικό σχολείο μαθαίνεις να βλέπεις πιο ξεκάθαρα την προσωπικότητα του παιδιού. Η εκάστοτε ταμπέλα παύει να είναι η βιτρίνα του. Είναι μόνο ένα παραπέτασμα που τραβάς για να ανακαλύψεις τη μοναδικότητα κάθε μικρού θαύματος που έχεις την τιμή ν’ αποκαλείς μαθητή σου.

Μπορεί πριν λίγες μέρες ν’ άφησες πίσω σου το φετινό ειδικό σχολείο, όμως ξέρεις πως μέσα σου θα κρατάς για πολύ καιρό ανεπανάληπτα συναισθήματα. Οι αναμνήσεις των παιδιών αυτών θα σου δίνουν δύναμη για τη συνέχεια. Mε την αθωότητα και τη γνήσια αγάπη τους, έδειξαν έμπρακτα την αξία της αλληλεγγύης, της αποδοχής και της αυθεντικότητας. Σου έμαθαν να αναζητάς το φως ακόμη και στους πιο σκοτεινούς διαδρόμους και τη χαρά και την ευτυχία σε κάθε στιγμή. Αυτά τα παιδιά, με την αθέατη δύναμη που κρύβεται μέσα τους, είναι αληθινοί ήρωες που μας εμπνέουν. Γι’ αυτά τα παιδιά αξίζει να παλεύεις για να γίνεσαι διαρκώς η καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου.