10 προβληματικοί χαρακτήρες που λατρέψαμε ως παιδιά

Μεγαλώσαμε μαζί τους, τους λατρέψαμε, γελάσαμε με τις ατάκες τους, τους κάναμε είδωλά μας κι ονειρευόμασταν η ζωή μας στο μέλλον να ‘ναι όμοια με τη δική τους. Ο λόγος φυσικά για τους αγαπημένους μας χαρακτήρες κινουμένων σχεδίων που, με μια πιο ενήλικη ματιά, μόνο ήρωες δε (θα έπρεπε να) είναι. Τότε τα βλέπαμε όλα με μια πιο αθώα ματιά, πιο παιδική, ενώ και οι κοινωνίες ήταν πιο δεκτικές σε ζητήματα όπως ο ρατσισμός και οι παραβατικές συμπεριφορές, που εμφανίζονται σε κάθε, σχεδόν, έργο που αγαπήσαμε μικροί. Εάν καθίσουμε να παρακολουθήσουμε ξανά τα παιδικά έργα που μας σημάδεψαν, σίγουρα θα σοκαριστούμε από την προβληματική φύση πολλών ηρώων και θα συνειδητοποιήσουμε πως μέσω αυτών αναδύονται ποικίλα ερωτήματα που αφορούν στην ποιότητα των προβαλλόμενων προτύπων των παιδιών.

1. Σπιρτούλης-Τα στρουμφάκια

Ο φαινομενικά πανέξυπνος του στρουμοχωριού, είχε λύση σ’ όλα, ήξερε τα πάντα κι εμείς ευχόμασταν όταν μεγαλώσουμε να μπορέσουμε να είμαστε τόσο σοφοί όσο εκείνος. Στην πραγματικότητα όμως, ο αγαπημένος μας μπλε γυαλάκιας δεν είναι τίποτα παραπάνω από έναν αλαζόνα που έχει αυτό-ανακηρυχθεί δεξί χέρι του μπαμπά-Στρουμφ, χωρίς κανείς να του το ζητήσει. Η πληθώρα εγκυκλοπαιδικών γνώσεων που κατέχει τον καθιστά ανυπόφορο και υπερόπτη, χωρίς να του προσφέρει ουσιαστικές δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, καθώς ποτέ δεν μπόρεσε να βγάλει τον εαυτό του και τα υπόλοιπα Στρουμφ από τις δύσκολες καταστάσεις. Από πλευράς του υπήρχαν μόνο διαλέξεις και ηθικολογίες ενώ δεν προσέφερε καμία πραγματική βοήθεια στους «φίλους» του (γιατί ποιος θα έκανε πραγματικό του φίλο έναν Σπιρτούλη;).

2. Τζέρι-Τομ και Τζέρι

Το γλυκό ποντικάκι που όλοι αγαπήσαμε, το καημένο πλάσμα που ο κακός Τομ ήθελε να πιάσει και πάντα αποτύγχανε παταγωδώς, έχει ουσιαστικά πολλή κακία μέσα του. Όλες οι παγίδες που έστηνε στον Τομ δεν είχαν ποτέ κάποιον απώτερο σκοπό, πέρα από την επιθυμία του Τζέρι να γελάσει εις βάρος του γάτου προκαλώντας του πόνο, ενώ παράλληλα μοναδικό μέσο απόκτησης όσων ήθελε ήταν η κλοπή. Αν το σκεφτεί κανείς, ο Τομ απλά προσπαθούσε να κάνει το καθήκον του ως γάτος του σπιτιού κι αυτό δεν είναι άλλο από το να διώξει έναν ανεπιθύμητο επισκέπτη, φορέα πολλών μικροβίων κι ασθενειών. Όσο κι αν δε θέλεις να το δεις, σκέψου: Θα συγκατοικούσες μ’ ένα ποντίκι που σε κλέβει, σου καταστρέφει το σπίτι και φωνάζει συχνά -εξίσου ανεπιθύμητους- φίλους του για σουαρέ στο σαλόνι σου;

3. Πεντάμορφη-Η Πεντάμορφη και το Τέρας

Ζωή σε κάστρο, έπιπλα που μιλάνε και μια απέραντη βιβλιοθήκη ως αντάλλαγμα για χειριστικές συμπεριφορές κι ένα «χαλαρό» σύνδρομο της Στοκχόλμης (δίκαια ανταλλαγή). Το γαλλικό παραμύθι στο οποίο βασίστηκε η ταινία γράφτηκε τον 18^ο αιώνα με την προοπτική να δείξει στα νεαρά κορίτσια ότι ο γάμος δεν είναι και τόσο κακός. Η κοινωνία, όμως, έκτοτε έχει αλλάξει πολύ και σίγουρα δεν είναι υγιές -αλλά ούτε και ασφαλές- να προβάλλονται μηνύματα που θέλουν τη γυναίκα να υπομένει κακοποιητικές συμπεριφορές επειδή ο εκάστοτε «ήρωας» είναι καλός και κατά βάθος τις αγαπάει. Η Πεντάμορφη έπρεπε να είχε φύγει τρέχοντας από το κάστρο, όχι να μείνει και να υπηρετεί τον απαγωγέα και κακοποιητή της, ελπίζοντας να λυθούν τα μάγια και να αλλάξει.

4. Χιονάτη- Η χιονάτη και οι εφτά νάνοι

Ένα 14χρονο κορίτσι το σκάει από την κακιά μητριά της (άλλο προβληματικό στερεότυπο αυτό της κακιάς μητριάς) και βρίσκει καταφύγιο σ’ ένα άγνωστο σπίτι. Κανονική διαρρήκτης η Χιονάτη μας και μάλιστα με θράσος αφού έβαλε χέρι στα πράγματα των νάνων ενώ εκείνοι έλειπαν, τακτοποιώντας ένα σπίτι που δεν ήταν δικό της και μετά πέφτοντας για ύπνο στα κρεβάτια τους, σαν να έμενε από πάντα εκεί. Έπειτα είναι αρκετά αφελής, ώστε να φάει το μήλο που της προσέφερε μια παντελώς άγνωστη γυναίκα, ενώ παράλληλα παντρεύεται έναν άντρα 17 χρόνια μεγαλύτερό της που τη φίλησε ενώ ήταν, ουσιαστικά, νεκρή. Η Χιονάτη γοητεύεται από την παιδ@φιλία και τη νεκρ@φιλία κι εμείς μένουμε να αναζητούμε τη συναίνεση για εκείνο το φιλί και τις επιπτώσεις που της επέβαλαν οι νάνοι για τη διάρρηξη στην καλύβα τους.

5. Άριελ-Η μικρή γοργόνα

Μια έφηβη στο κυνήγι του έρωτα. Οι θυσίες της για να είναι με τον άνθρωπο που θέλει και η τελική επιτυχία της φάνταζαν ιδανικές στα παιδικά μάτια μας και δεν αντιλαμβανόμασταν τον ανώριμο και απερίσκεπτο χαρακτήρα της. Η Άριελ παράτησε όλα όσα τη χαρακτήριζαν και παραγκώνισε τους αληθινούς της φίλους για να ζήσει στη στεριά, ως άνθρωπος, δίπλα στον αγαπημένο της, ασχέτως που η μόνη της τριβή μαζί του ήταν μια τυχαία συνάντηση. Αγαπούσε το τραγούδι και παρ’ όλα αυτά έδωσε τη φωνή της στην Ούρσουλα για να αποκτήσει πόδια. Δε χρειαζόταν μιλιά για να κερδίσει τον Έρικ άλλωστε, μόνο ωραία παρουσία και κοριτσίστικη ευγένεια. Τα καλά κορίτσια δε μιλάνε πολύ και η Άριελ μας έδειξε πως είναι εντάξει να χάσεις όλα όσα είσαι, και να γίνεις εντελώς διαφορετική, για να ταιριάξεις στα καλούπια κάποιου άλλου. Μόνο που δεν είναι και πλέον μπορούμε να το δούμε καθαρά.

6. Αλαντίν- Αλαντίν

Εδώ οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως από τις πρώτες σκηνές η ταινία φρόντισε να μας δείξει ότι ο κεντρικός ήρωας ήταν ένας κλέφτης που συχνά έμπλεκε σε μπελάδες. Ωστόσο ο Αλαντίν δε θα έπρεπε να κρύβεται πίσω από τη φτώχεια και την ορφάνια του για να δικαιολογήσει τις παραβατικές συμπεριφορές του. Είναι εγωιστής κι αυτό φαίνεται από τον τρόπο που αξιοποίησε τις 2 από τις 3 ευχές του. Δε ζήτησε κάτι για το ευρύτερο καλό, παρά μόνο να γίνει πρίγκιπας για να μπορέσει να έχει πλούτο και την αγάπη της Γιασμίν και να σωθεί από πνιγμό. Επιπλέον είναι ανασφαλής, καθώς αναζητά την επιβεβαίωση και την αρέσκεια των ανθρώπων γύρω του, γι’ αυτό και φέρεται με στοργή σ’ όσους τον περιβάλλουν.

7. Τζον Σμιθ- Ποκαχόντας

Όλα τα κοριτσάκια σπαρταρούσαμε στην εικόνα του ήρωα που έρχεται να σώσει το άγριο κορίτσι από την άγνοιά του. Πλέον σπαρταράμε από τα νεύρα μας μπροστά σ’ αυτήν την κατάφορη παραποίηση της ιστορίας. Το ειδύλλιο Τζον Σμιθ- Ποκαχόντας αφορά αληθινά ιστορικά πρόσωπα, τα οποία βέβαια δε σύναψαν ερωτική σχέση μεταξύ τους, σε μια ρομαντικοποίηση της αποικιοκρατίας της Αμερικής. Στην παιδική ταινία έχουμε ακόμα μια περίπτωση παιδερ@στίας, αφού ο 27χρονος Τζον Σμιθ ερωτεύεται τη 10χρονη Ποκαχόντας. Επιπλέον ο αγαπητός ερευνητής γίνεται συχνά αναίτια βίαιος και προβάλλει σθεναρά τις στερεοτυπικές αντιλήψεις του σχετικά με τους ιθαγενείς της Αμερικής, τους οποίους και θεωρεί άγριους που χρειάζονται τη βοήθεια των πολιτισμένων λευκών.

8. Πίτερ Παν- Πίτερ Παν

Ο μικρός ιπτάμενος φίλος των παιδικών μας χρόνων κρύβει πολύ σκοτάδι μέσα του. Σύμφωνα με μια θεωρία, ο Πίτερ Παν που πηγαίνει τα – μονίμως μικρά- παιδιά στη Χώρα του Ποτέ είναι μια αλληγορία για τον Χάρο και τον Παράδεισο, πράγμα που σημαίνει ότι τα παιδιά που βλέπουμε στο έργο είναι στην πραγματικότητα νεκρά. Σαν να μην ήταν αρκετό αυτό το σοκ, ανακαλύπτουμε πως ο ατίθασος και σκανδαλιάρης ήρωας είναι πολύ αγενής και κακός. Σπάνια αφήνει άλλους να μιλήσουν ή να ολοκληρώσουν τη φράση τους, ενώ απολαμβάνει να θέτει τον Κάπτεν Χουκ σε επικίνδυνες για τη ζωή του καταστάσεις, ακόμα κι αν δεν απειλείται ο ίδιος. Ούτε απέναντι στην αγαπημένη του Γουέντι φέρεται σωστά. Όταν της επιτέθηκαν οι γοργόνες, ο Πίτερ Παν την κοιτούσε και γελούσε, αντί να σπεύσει να τη βοηθήσει, δείχνοντας πόσο ανώριμος είναι κατά βάθος.

9. Αλήτης-Η λαίδη και ο αλήτης

Άξια φερώνυμος, ο Αλήτης πριν γνωρίσει τη Λαίδη ήταν ένας εγωπαθής σκύλος με άσβεστο μίσος για κάθε ανθρώπινη οικογένεια. Είχε πολλές σχέσεις με σκυλίτσες στο παρελθόν στις οποίες φερόταν άσχημα και τις παρατούσε επειδή τις βαριόταν, αδιαφορώντας για τα συναισθήματά τους (μάλλον πολλά παιδάκια τον είχαν για πρότυπο και κατέληξαν ανίκανοι να διατηρήσουν μια σχέση στην ενήλικη ζωή τους). Έχοντας δει πολλές οικογένειες ανθρώπων να παρατούν τα σκυλάκια τους με τον ερχομό ενός μωρού, είναι αρνητικά διακείμενος απέναντι σε καθετί δίποδο. Ξεροκέφαλος και πεισματάρης, ένας σωστός αλήτης.

10. Μέριντα-Brave

Αν έχεις μεγαλώσει με τα προηγούμενα, τότε ο ερχομός της Μέριντα σε βρίσκει στην αρχή της εφηβείας σου. Το φαινομενικά ανεξάρτητο κορίτσι με τις πύρινες μπούκλες γίνεται η ηρωίδα σου και ονειρεύεσαι να πετύχεις όσα κι εκείνη. Τι ονειρεύεσαι δηλαδή; Η αγαπημένη πριγκίπισσα σίγουρα είναι απελευθερωμένη από τα κοινωνικά δεσμά προηγούμενων αιώνων δεν παύει όμως να είναι ένας πολύ προβληματικός χαρακτήρας. Χάνει τον έλεγχο με το που νιώσει τα πράγματα γύρω της να δυσκολεύουν, έχει ξεσπάσματα όμοια με εκείνα ενός πεντάχρονου που δεν του παίρνουν σοκολάτα από το σούπερ μάρκετ, είναι αγενής κι εγωίστρια. Δε σέβεται κανέναν και τίποτα, ούτε καν τους γονείς της και αδιαφορεί πλήρως για τις συνέπειες των πράξεών της, ειδικά όσον αφορά στα συναισθήματα των άλλων. Τυπική εφηβεία, δηλαδή, με το περιτύλιγμα μιας δήθεν γυναικείας χειραφέτησης.

Οι καιροί αλλάζουν. Καταστάσεις που άλλοτε θεωρούνταν φυσιολογικές και αναμενόμενες, σήμερα κατακρίνονται ως απαρχαιωμένες και λάθος, αν όχι εξωφρενικές. Φυσικά, απ’ αυτήν την τάση δε θα μπορούσαν να λείψουν οι ήρωες που σημάδεψαν τα παιδικά μας χρόνια. Βλέποντας υπό νέο πρίσμα τα στοιχεία του χαρακτήρα τους που άλλοτε μας άρεσαν και μας έκαναν να γελάμε ανακαλύπτουμε πόσο προβληματικά είναι και πόσο εσφαλμένα μπορούν να λειτουργήσουν ως πρότυπα των παιδιών σήμερα. Σαφώς δεν πρέπει να απορρίψουμε τα αγαπημένα μας παιδικά έργα, απλώς πλέον οφείλουμε να στεκόμαστε πιο κριτικά απέναντί τους και να τονίζουμε στα παιδιά που τα παρακολουθούν για πρώτη φορά τώρα, τη διαφορά των εποχών. Ένας ελαττωματικός χαρακτήρας μπορεί, με σωστή καθοδήγηση, να αποτελέσει το εναρκτήριο λάκτισμα της κριτικής σκέψης στα παιδιά, συνεπώς είναι άδικο να κλείσουμε στο χρονοντούλαπο της 7^ης Τέχνης έργα που σημάδεψαν ολόκληρες γενιές.

Πηγή εικόνας