10 βιβλία για παιδιά που πρέπει να ξαναδιαβάσεις ως ενήλικας

Τα βιβλία συντρόφευσαν τα παιδικά μας χρόνια. Διαβάζαμε στα διαλείμματα του σχολείου, στις διακοπές, στα κρυφά τις ώρες που θα έπρεπε να κοιμόμαστε. Ο κόσμος που ξεδιπλωνόταν στις σελίδες των έργων ήταν ο τέλειος τρόπος διαφυγής από την καθημερινότητά μας, κι έτσι, σε κάθε ευκαιρία βουτούσαμε σε κόσμους φανταστικούς και χώρες μακρινές. Σε μια πρώτη ανάγνωση, τα παιδικά βιβλία αποτελούν- συνήθως- ανάλαφρες παιδικές ιστορίες, με αστείους χαρακτήρες που περνάνε τα πάνδεινα έως ότου πετύχουν τον στόχο τους. Πόσο διαφορετικά, άραγε, θα μας φαίνονταν τα ίδια βιβλία που μας μάγεψαν μικρά σε μια δεύτερη, ενήλικη, ανάγνωση; Η επιστήμη της λογοτεχνίας αναφέρει με τον όρο «επανασυγκειμενοποίηση» αυτήν ακριβώς την αναδιαμόρφωση του νοήματος που κάθε έργο προσφέρει στον αναγνώστη του, με κάθε επόμενη ανάγνωση. Τα βιβλία που έχουμε διαβάσει ως παιδιά οφείλουμε να τα διαβάσουμε ξανά ως ενήλικες. Κι αν κάποια από αυτά μας ξέφυγαν στα παιδικά μας χρόνια, μπορούμε τώρα να αναπληρώσουμε το κενό που μας άφησαν- κι ας μην το ξέρουμε.

1. Ο μικρός πρίγκιπας– Antoine De Saint Exupery (μετάφραση: Καρακώστα, Μ.)

Ο μικρός ήρωας με τα ξανθά μαλλιά είναι λίγο- πολύ γνωστός σε όλους, ακόμα κι αν δεν έχουν διαβάσει την ιστορία του. Γραμμένο το 1943, ένα ονειρικό παραμύθι για μικρά και μεγάλα παιδιά, που δείχνει τον πολυποίκιλο και μεγάλο κόσμο μας από τα αθώα μάτια ενός παιδιού διαφορετικού απ’ τ’ άλλα. Μια γλυκιά και συνάμα συγκινητική ιστορία που μας μαθαίνει να βλέπουμε με την καρδιά, αφού «την ουσία τα μάτια δεν τη βλέπουν» και πως «είναι ο χρόνος που έχεις αφιερώσει στο τριαντάφυλλό σου, που το κάνει ξεχωριστό».

2. Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου– Άλκη Ζέη

Το 2023 έχει οριστεί ως Λογοτεχνικό Έτος «Άλκη Ζέη», οπότε δεν γινόταν να λείπουν έργα της από αυτήν τη λίστα. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος δοσμένος από τα μάτια του 9χρονου Πέτρου καθηλώνει εδώ και 52 χρόνια τους αναγνώστες του έργου. Τα γεγονότα του πολέμου τα διδαχθήκαμε και τα διαβάσαμε πολλάκις, είναι, όμως, η μικροϊστορία και τα συναισθήματα που ανακύπτουν από αυτήν, που μας κερδίζουν κάθε φορά. Εάν ως μικροί αναγνώστες είχαμε στενοχωρηθεί με τη ζωή των ηρώων, ως μεγάλοι θα έρθουμε αντιμέτωποι σίγουρα με οργή. Η πένα της πολυγραφότατης Ζέη έχει τη μαγική ικανότητα να σε ταξιδεύει στις σελίδες της και να ζεις μέσα σε αυτές, πλάι στους ήρωές της.

3. Η τελευταία μαύρη γάτα- Ευγένιος Τριβιζάς

Ρατσισμός, βία, μισαλλοδοξία, προκατάληψη και παιχνίδια εξουσίας σε ένα έργο με πρωταγωνιστή μια… μαύρη γάτα. Ο μεγάλος Έλληνας παραμυθάς στο αλληγορικό αυτό έργο θίγει μείζονα θέματα της κοινωνικοπολιτικής σκηνής με τρόπο γλαφυρό, ανάλαφρο και χιουμοριστικό, όπως πρέπει να είναι ένα- κατεξοχήν- παιδικό/ εφηβικό βιβλίο. Μακριά από την παγίδα του διδακτισμού, η «τελευταία μαύρη γάτα» δίνει στον αναγνώστη της όλα τα απαραίτητα εφόδια για να διαπιστώσει ο ίδιος τους κινδύνους της μονοδιάστατης- κλειστής κοινωνίας. Ένα βιβλίο για λίγο μεγαλύτερα παιδιά, που έχει να μάθει πολλά και στους μεγάλους.

4. Ο Τρελαντώνης– Πηνελόπη Δέλτα

Μιλώντας για παιδικά βιβλία, θα ήταν εγκληματικό να παραλείψουμε την Πηνελόπη Δέλτα. Μια συγγραφέας για παιδιά και όχι μόνο, που κατάφερνε να γράφει αισιόδοξα και φωτεινά παρά τα σκοτάδια μέσα της. Στον «Τρελαντώνη» παρουσιάζονται τα καλοκαίρια της οικογένειας Μπενάκη στο σπίτι του θείου τους. Τέσσερα αδέρφια με διαφορετικές προσωπικότητες μας δείχνουν των κόσμο των μεγάλων, όπως εκείνα τον βιώνουν. Ένα παράθυρο στον Πειραιά του 1932, μια μικρή τομή στη ζωή της σπουδαίας συγγραφέως και ο Αντώνης, ο μικρός σκανδαλιάρης αδερφός που βρισκόταν συνέχεια σε μπελάδες.

5. Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων– Lewis Carol (μετάφραση Καρακοτσώγλου, Τ.)

Ένα ψυχεδελικό παραμύθι που ξεκίνησε ως προφορική ιστορία. Πίσω στο μακρινό 1862 ο συγγραφέας σκαρφίστηκε την ιστορία της Αλίκης, εμπνεόμενος από την Alice Liddell, κόρη του- επίσης συγγραφέα- φίλου του, Henry Liddell. Ο Carol επινόησε τις περιπέτειες της Αλίκης για να διασκεδάσει τα παιδιά σε μια εξόρμηση, κατέληξε όμως να τις εμπλουτίζει τόσο πολύ, ώστε το 1865 να τις εκδώσει σε ένα παιδικό έργο γεμάτο φαντασία και περιπέτεια που έμελλε να σημαδέψει γενιές και γενιές. Ακόμα κι αν δεν το έχεις ήδη διαβάσει, ξέρεις την ιστορία από την ομώνυμη ταινία της Disney. Τα βιβλία, όμως, έχουν τη μαγική ιδιότητα να σε ταξιδεύουν σε εικόνες που πλάθεις εσύ με το μυαλό σου. Κι αν νιώθεις ότι έχεις μεγαλώσει για παραμύθια, ο Τρελοκαπελάς και η Αλίκη περιμένουν να σε διαψεύσουν.

6. Δον Κιχώτης– Miguel Cervantes (μετάφραση Καρθαίος, Κ.)

Ονειροπόλος και με μια αξιοζήλευτη δόση τρέλας, ο αγρότης Αλόνσο Κιχάνο πείθεται για την ιπποτική του ιδιότητα, αλλάζει το όνομά του και ξεκινάει το ταξίδι του στην Ισπανία του 16^ου αιώνα. Ο Δον Κιχώτης παρέα με τον βοηθό του, Σάντσο, καβαλάει τον Ροσινάντε και μας ταξιδεύουν σε ένα κυκεώνα περιπέτειας, που μας προσδίδει απεριόριστη διασκέδαση. Οι αρχές που διέπουν τους ιππότες του 1605, η δικαιοσύνη και ο ρομαντισμός, τους οδηγούν αναπόφευκτα σε αρκετές αναποδιές σε μια ιστορία που μαθαίνει σε μικρούς και μεγάλους να μην σταματήσουν ποτέ να ονειρεύονται. Κι αν μικροί το είχαμε το όνειρο στο τσεπάκι, τώρα που μεγαλώσαμε έχουμε μια ανάγκη παραπάνω, μια υπενθύμιση πως, όσο στραβά κι αν πάνε τα πράγματα, έχουμε πάντα το όνειρο.

7. Το καπλάνι της βιτρίνας– Άλκη Ζέη

Καλοκαίρι 1936 σ’ ένα νησί του Αιγαίου. Δύο αδερφές από την Αθήνα μαζί με την παρέα τους ζουν ξέγνοιαστα παιδικά καλοκαίρια, ώσπου η πραγματικότητα των μεγάλων τους χτυπάει βίαια την πόρτα. Ένα έργο με αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία της Ζέη, που δείχνει πόσο εύκολα έρχονται όλα πάνω- κάτω. Ένα βιβλίο με σπουδαία μηνύματα για τα παιδιά και μια υπενθύμιση για τους μεγάλους. Εσύ τι είσαι; ΕΥ-ΠΟ ή ΛΥ- ΠΟ;

8. Ο Μάγκας– Πηνελόπη Δέλτα

Η ζωή των Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια στις αρχές του περασμένου αιώνα, μέσα από τα μάτια ενός αξιαγάπητου (και καλομαθημένου) φοξ τεριέ. Η Πηνελόπη Δέλτα βάζει στοιχεία από τη ζωή της στο βιβλίο και μιλάει στα παιδιά για τον Μακεδονικό Αγώνα, την επανάσταση του 1821 και τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Ακολουθώντας τις περιπέτειες του Μάγκα στις φτωχογειτονιές της Αλεξάνδρειας, βλέπουμε τον δρόμο προς την ωριμότητα και θυμόμαστε και οι ίδιοι να είμαστε πιο προσγειωμένοι και κοντά στην κοινωνική πραγματικότητα. Σπουδαία μηνύματα αμφότερα για μικρούς και μεγάλους στη σύγχρονη εποχή της έπαρσης και του εγωκεντρισμού.

9. Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα– Μενέλαος Λουντέμης

Ένα μικρό παιδί με δίψα για μάθηση, σε ένα πλαίσιο που η μόρφωση θεωρείται χάσιμο χρόνου. Ένας σπουδαίος δάσκαλος που θα μυήσει τον Μέλιο στον μαγικό κόσμο του βιβλίου. Μια πράξη θάρρους με απώτερο σκοπό κάτι που σήμερα θεωρούμε δεδομένο κι ανιαρό: τη φοίτηση σε σχολείο. Ο Λουντέμης στο -ίσως- πιο γνωστό έργο του παρουσιάζει με περισσή περιγραφικότητα της μεγάλες αντιθέσεις της κοινωνίας μας, όπως τις βιώνει ένα επαρχιωτόπουλο που πασχίζει να μορφωθεί. Καλοσύνη και κακία, αγάπη και μίσος, φιλία και έχθρα, δίκαιο και άδικο με μόνιμο και μοναδικό στήριγμα τα βιβλία. Μια ιστορία ενηλικίωσης με αυτοβιογραφικά στοιχεία που πρέπει όλοι να διαβάσουν.

10. Η καλύβα του Μπάρμπα- Θωμά– Harriet- Beecher Stowe

Γραμμένο το μακρινό 1852, την εποχή που ο διαχωρισμός ανάμεσα σε μαύρους και λευκούς στις Η.Π.Α ήταν ακόμα στο ζενίθ του, το βιβλίο αυτό επηρέασε την ίδια την πορεία της Αμερικανικής Ιστορίας, καθώς θεωρείται πως υποδαύλισε με τον τρόπο του τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Μια συγκινητική ιστορία για τον ρατσισμό και την ξενοφοβία που- δυστυχώς- παραμένει επίκαιρη. Ο πολιτισμικός πλουραλισμός που διέπει τις σύγχρονες κοινωνίες έχει αποτελέσει έδαφος για αναθέρμανση επικίνδυνων μισαλλόδοξων πεποιθήσεων. Το μοναδικό αυτό έργο της Stowe μας περιμένει για να μας δείξει πως, εάν θέλουμε μια ειρηνική κοινωνία, η αποδοχή του άλλου είναι μονόδρομος. Τι λες; Πάμε να δούμε ποιο είναι αυτό το έργο που έκανε τον Λίνκολν να πει «ώστε αυτή είναι η μικρή κυρία που ξεκίνησε αυτόν τον μεγάλο πόλεμο»;

Αντί επιλόγου: Ασφαλώς μια τέτοια λίστα δεν μπορεί να περικλείσει μέσα της όλα τα σπουδαία έργα της παγκόσμιας παιδικής λογοτεχνίας. Προτιμήθηκε να συμπεριληφθούν αναγνώσματα που σημάδεψαν τα παιδικά χρόνια πολλών -και της γραφούσας- κι έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στη διαμόρφωση κοινωνικών πεποιθήσεων και αξιών. Μιλώντας για έργα Ελλήνων συγγραφέων, δεν πρέπει να λησμονούνται οι Ζωρς Σαρρή με τη Νινέτ της, η Σοφία Ζαραμπούκα με τη μοναδική της προσέγγιση στη μυθολογία και την Αρχαία Ιστορία, η Φρουτοπία του μεγάλου παραμυθά Ευγένιου Τριβιζά κι αμέτρητα άλλα έργα. Προχωρώντας στην παγκόσμια λογοτεχνική σκηνή η λίστα μακραίνει κι άλλο με τα έργα του Άντερσεν, του Νταλ, του Σουίφτ κι άλλων.

Η θεώρηση ενός έργου ως σπουδαίου κι αξιομνημόνευτου, είναι καθαρά προσωπική υπόθεση και στηρίζεται σε κατεξοχήν υποκειμενικά κριτήρια, ωστόσο ο χρόνος είναι αυτός που μπορεί να κάνει ένα έργο κλασικό, ικανό να μιλήσει σε κάθε γενιά, ανεξάρτητα από τις επικρατούσες κοινωνικές συνθήκες. Σε μια εποχή που τα παιδιά απομακρύνονται από το βιβλίο με ασύλληπτη ταχύτητα, ας τα βοηθήσουμε να βρουν αυτό το ένα έργο που θα τα σημαδέψει και μαζί τους ας γίνουμε κι εμείς ξανά παιδιά.