«Όλα καλά, ή μήπως είσαι η μεγαλύτερη κόρη;»

Το τελευταίο διάστημα το  hashtag #eldestdaughtersyndrome (Σύνδρομο της Μεγαλύτερης Κόρης) κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος στο TikTok, φτάνοντας τις σχεδόν 300 εκατομμύρια προβολές. Τι είναι όμως αυτό που έκανε τις μεγαλύτερες κόρες όλου του κόσμου να συσπειρωθούν γύρω από ένα hashtag και να ενημερώσουν τον κόσμο για τα βιώματά τους; Είναι πράγματι απλή γκρίνια, όπως ισχυρίζονται πολλά μέσα, ή κρύβεται κάτι πιο βαθύ; Αν είσαι μεγαλύτερη κόρη, ίσως στις παρακάτω γραμμές βρεις και τη δική σου αλήθεια. Αν, πάλι, έχεις αδερφή που είναι η μεγαλύτερη κόρη, ίσως πρέπει να αναθεωρήσεις (και να συνειδητοποιήσεις) πολλά.

Το Σύνδρομο της Μεγαλύτερης Κόρης, αν και στο όνομα μοιάζει με ψυχολογική κατάσταση, δεν αναγνωρίζεται επισήμως ως τέτοια από την επιστημονική κοινότητα. Πρόκειται για μια ονομασία που αναδύθηκε όταν έγινε σαφές στο TikTok ότι οι μεγαλύτερες κόρες μοιραζόμαστε πιο πολλές κοινές εμπειρίες από όσες φανταζόμασταν και χρειαστήκαμε μια «ομπρέλα» να μας αγκαλιάσει, μια κοινότητα να μας καταλάβει κι ας μη μας ξέρει.

Ο ψυχολόγος Alfred Adler τον 20^ο αιώνα μίλησε πρώτος για το πώς η σειρά γέννησης των παιδιών  μπορεί να επηρεάσει τον χαρακτήρα τους. Υποστήριζε πως τα μεγαλύτερα παιδιά είναι συνήθως πιο νευρωτικά, έχουν αρχηγικές τάσεις κι έχουν μεγαλώσει αυστηρότερα. Τα μεσαία θεωρούνται οι- συχνά παραμελημένοι- ειρηνοποιοί ενώ τα μικρά οι επαναστάτες, οι ελεύθεροι, οι δημιουργικοί. Μέχρι σήμερα η θεωρία του γνωρίζει μεγάλη αποδοχή κι ελάχιστες τροποποιήσεις έχουν γίνει στα όσα διατύπωσε. Έτσι, μπορείς εύκολα να εντοπίσεις μια μεγαλύτερη κόρη στον κοινωνικό σου περίγυρο, ακόμα κι αν δεν έχεις την παραμικρή ιδέα για την οικογένειά της. Είμαστε οι «μαμάδες» της παρέας, υπερπροστατευτικές, αγχωτικές και τελειομανείς, με μια ακόρεστη ανάγκη να ικανοποιούμε τα «θέλω» όλων γύρω μας. Είμαστε αυτές που θα πάρουμε κάθε ευθύνη πάνω μας και θα γεμίσουμε τύψεις, ακόμα κι αν αντικειμενικά δεν είχαμε καμία ανάμειξη με το εκάστοτε γεγονός. Είμαστε φοβερά οργανωτικές και αναλυτικές με τα σχέδιά μας, αλλά θέλουμε και λιγάκι των έλεγχο των καταστάσεων. Μας διακατέχει μια ακαθόριστη, μα διαρκής, αίσθηση ανεκπλήρωτου και- δυστυχώς- πολλές από εμάς φτάνουμε να εκδηλώνουμε συμπτώματα μετατραυματικού στρες και κατάθλιψης. Γιατί; Γιατί έτσι μας έμαθαν από μικρές.

Κληθήκαμε να μεγαλώσουμε παιδιά που δεν γεννήσαμε και μάλιστα σε πολύ μικρή ηλικία. Τρίτος γονέας, οδηγός και προστάτης των μικρότερων, φωτεινό παράδειγμα που δεν επιτρεπόταν να σφάλλει ποτέ. Η παιδικότητά μας χάθηκε τη μέρα που γεννήθηκε το αδερφάκι μας και πλέον δεν φοβόμαστε να πούμε ότι αυτό δεν είναι εντάξει. Οι εσφαλμένες αποφάσεις των γονέων να επιρρίψουν σ’ ένα παιδί ευθύνες δυσανάλογες της ηλικίας του έχουν οδηγήσει πολλές κόρες να νιώθουν αποστροφή προς τα μικρότερα αδέρφια τους, παρόλο που αναγνωρίζουν πως αυτά δεν φταίνε σε κάτι.

Γιατί «κόρης» συγκεκριμένα και όχι «παιδιού» γενικότερα; Επειδή οι βαθιά παγιωμένες αντιλήψεις σχετικά με τους έμφυλους ρόλους στο οικογενειακό πλαίσιο θέλουν τον πρωτότοκο γιο το καμάρι της οικογένειας που θα αναλάβει τις δουλειές, το αγαπημένο αγοράκι της μανούλας και τον παλικαρά του πατέρα, ατίθασο και επαναστάτη γιατί «ε μωρέ, αγοράκι είναι». Αντιθέτως,  μια πρωτότοκη κόρη αναμένεται να γηροκομεί τους γονείς της όταν εκείνοι δεν θα μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν (ευχάριστο πράγμα να ακούς στα 5 σου), να βοηθάει τη μητέρα της στις δουλειές του σπιτιού, να υιοθετεί τον μητρικό της ρόλο στην ανατροφή των μικρότερων, να κάνει εγκαίρως οικογένεια και παράλληλα να είναι άψογη σε όλα. Άριστη μαθήτρια, κόρη, αδερφή, διαβαστερή μα και νοικοκυρά. Κι όλα αυτά από τη στιγμή που γεννιόμαστε.

Οι έμφυλοι ρόλοι έχουν οδηγήσει σε τρομερές αδικίες εις βάρος των κοριτσιών σε μια οικογένεια. Έρευνα της UNICEF κατέδειξε πως αφιερώνουν κατά μέσο όρο 30% περισσότερο χρόνο σε δουλειές του σπιτιού συγκριτικά με τα αγόρια της οικογένειας, ποσοστό που αυξάνεται, όταν συνυπολογίσουμε και τον παράγοντα της σειράς γέννησης των παιδιών. Η μεγαλύτερη κόρη είναι αυτή που πρέπει να τρέξει για τα πάντα και δεν θα ακούσει καν «ευχαριστώ». Είναι αναμενόμενο πως εκείνη θα συνδράμει τη μητέρα της σε όλα, αφού είναι μεγάλη κοπέλα πια, συνεπώς κανείς δεν εκτιμά τις προσπάθειές της.

Η μεγαλύτερη κόρη από μικρή γίνεται σύμβουλος γάμου, ψυχολόγος των γονέων της και διαπραγματευτής. Είμαστε η ειρηνοποιός δύναμη που ζούμε τον πόλεμο και την κατάφωρη αδικία μέσα μας. Είμαστε αυτές που θα μάθουμε τα προβλήματα των γονιών μας και μάλιστα θα προσπαθήσουμε να τα επιλύσουμε, αυτές που θα μπουν στη μέση για να μην τσακωθεί πάλι το μικρό μας αδερφάκι μαζί τους. Προστατεύουμε τους πάντες γύρω μας, χωρίς κανείς να προστατεύει εμάς.

Μια μεγαλύτερη κόρη πρέπει πάντα να προσπαθεί- και ασφαλώς να επιτυγχάνει- το καλύτερο. Πράγματα που τα μικρότερα αδέρφια μας κερδίζουν εύκολα, όπως ένα απλό «μπράβο» εμείς πρέπει να τα διεκδικήσουμε μετά κόπων και βασάνων. Δεν αρκεί το 18 στα τεστ του σχολείου, από εμάς απαιτείται το 20. Κι ας πήρε το μικρό αδερφάκι δώρο με 16. Επεισοδιακοί καυγάδες για να μείνουμε έξω ως τις 10 ως έφηβοι και τα μικρά ξεπορτίζουν ως τα μεσάνυχτα. Έκανε μια ζημιά το αδερφάκι μας και την πληρώναμε εμείς. Σε τι φταίξαμε; Μα φυσικά, δεν το προσέχαμε σωστά. Οι γονείς μας μεγάλωσαν αυστηρότερα και οι απαιτήσεις που είχαν από εμάς ήταν βουνό μπροστά στα όσα αναμένουν από τα αδέρφια μας.

Θα ήταν άδικο να μην αναγνωρίσουμε στους γονείς μας κάποια ελαφρυντικά για τα λάθη που έκαναν στην ανατροφή μας. Με μια κυνική διατύπωση, ήμασταν τα πειραματόζωά τους, ο δοκιμαστικός γύρος πριν την κανονική εφαρμογή. Τη μέρα που εμείς αποκτήσαμε τον τίτλο της κόρης, δύο άνθρωποι απέκτησαν για πρώτη φορά την ιδιότητα του γονέα και πάσχισαν να τα φέρουν εις πέρας. Πάνω μας δοκίμαζαν καθετί που διάβαζαν στα βιβλία, κάθε τέχνασμα ανατροφής που άκουσαν, κάθε τραύμα που οι ίδιοι κουβαλούσαν. Στο πρώτο παιδί μαθαίνουν πώς να είναι γονείς. Θα κάνουν σωστά, μα θα κάνουν και λάθη. Θα εξετάσουν τι λειτουργεί και τι όχι κι έτσι δεν θα το εφαρμόσουν στα επόμενα παιδιά. Θα είναι πιο αυστηροί και υπερπροστατευτικοί γιατί δεν ξέρουν καλύτερα από αυτό. Μα, για να τα λέμε όλα, θα είναι και διαρκώς πάνω από το παιδί. Η φροντίδα και η ενασχόληση του γονέα με το πρωτότοκο παιδί σε τίποτα δεν συγκρίνεται- συνήθως- με τις αντίστοιχες προσλαμβάνουσες των μικρότερων αδερφών. Ίσως βέβαια αυτό να συμβαίνει γιατί με εμάς μωρά, δεν υπήρχε ακόμα αυτός ο τρίτος γονέας, στον οποίο τελικά εξελιχθήκαμε.

Από μικρές ακούγαμε πόσο ώριμες ήμαστε για την ηλικία μας, πόσο υπεύθυνες και καλές κοπέλες. Όλοι στρέφονταν σε εμάς για να επιλύσουμε ζητήματα δυσανάλογα της ηλικίας και του ρόλου μας. «Μίλα του/της, είσαι η μεγάλη αδερφή, εσένα θα σε ακούσει», «Μην κάνεις έτσι, ολόκληρη κοπέλα είσαι», «Άμα δεν βοηθήσεις εσύ στο σπίτι, που είσαι η μεγάλη, ποιος θα το κάνει;». κι εσύ ήθελες απλά να πας να παίξεις με τους φίλους σου. Τα καλά, υπάκουα και πειθήνια χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας- συχνή απόρροια της θέσης μας στην οικογένεια – οδηγούσαν σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία που μας καταπίεζε. Είμαστε οι καλόβολες, οι ήσυχες, οι μεγάλες βοήθειες. Έτσι, νιώθουμε την ανάγκη να διατηρήσουμε αυτά τα χαρακτηριστικά, ακόμα κι αν χρειαστεί να καταπιέσουμε τα δικά μας συναισθήματα. Κάνουμε στην άκρη την παιδικότητά μας και υποσυνείδητα αποδεχόμαστε τον ρόλο που μας ανατέθηκε γιατί αυτό «πρέπει» να κάνουμε. Ίσως πράττουμε τοιουτρόπως και από φόβο. Άραγε οι γονείς μας θα μας αγαπούσαν το ίδιο αν δεν ήμασταν οι καλές μεγάλες κόρες;

Έρευνες δείχνουν πως οι μεγαλύτερες κόρες σε μια οικογένεια έχουν τάσεις φυγής ήδη από την προεφηβεία τους. Ψάχνουν τρόπους να ξεφύγουν από ένα καταπιεστικό περιβάλλον που μόνο απαιτήσεις φαίνεται να έχει από αυτές. Θέλουν να φύγουν μακριά για να μπορέσουν επιτέλους να εκφραστούν ελεύθερα. Λόγω του νεαρού της ηλικίας τους, δεν έχουν εντοπίσει τι επακριβώς είναι αυτό που τις κάνει να θέλουν να φύγουν, γεγονός που συχνά δημιουργεί επιπλέον τύψεις για τα άτομα που αφήνουν πίσω, ιδίως για τα μικρά αδέρφια που φρόντιζαν με περισσή αγάπη αλλά και ευθύνη. Τα κορίτσια αναγνωρίζουν στους εαυτούς τους το Σύνδρομο της Μεγάλης Κόρης συνήθως μετά την ενηλικίωση, χάρη στην πληθώρα πληροφορίας στο διαδίκτυο.

Τα αίτια που οδηγούν στο εν λόγω σύνδρομο προέρχονται από τη θεωρία του συμπεριφορισμού και στις περισσότερες περιπτώσεις συνυπάρχουν στο άτομο και στην οικογένεια. Σύμφωνα με τη Θεωρία Προτύπου, οι μεγάλες κόρες μιμούνται τη συμπεριφορά των μητέρων τους και υιοθετούν τους ρόλους που εκείνες έχουν μέσα στην οικογένεια. Ακολουθεί η Θεωρία του Φύλου, που θέλει τους γονείς ν’ αναθέτουν τις υποχρεώσεις στα παιδιά τους βάσει του φύλου τους κι έτσι τα κορίτσια καταλήγουν με μια σκούπα κι ένα μικρότερο παιδί ανά χείρας ενώ τα αγόρια απλά υπάρχουν. Τέλος, έχουμε τη Θεωρία Υποκατάστατης Εργασίας, η οποία δηλώνει πως οι εργαζόμενες μητέρες αναθέτουν τις εργασίες του σπιτιού στις κόρες τους λόγω έλλειψης χρόνου κι ενέργειας από της ίδιες.

Από τη Θεωρία Υποκατάστασης Εργασίας προκύπτει ότι, πρακτικά, στην παγκόσμια κοινωνία δεν προασπίζεται η ισότητα των φύλων. Μπορεί οι γυναίκες να έχουν καταφέρει πολλά στον εργασιακό τομέα, όμως το βάρος του νοικοκυριού βαραίνει ακόμα εκείνες περισσότερο κι έτσι στρέφονται σε εναλλακτικές μεθόδους διαχείρισής του. Αναθέτουν τις δουλειές αυτές στις μεγαλύτερες κόρες τους ή- αν έχουν την οικονομική δυνατότητα- προσλαμβάνουν οικιακή βοηθό, πέφτοντας σε έναν φαύλο κύκλο ανισότητας και Συνδρόμου Μεγαλύτερης Κόρης. Ποιος θα κάνει της δουλειές στο σπίτι; Μια γυναίκα. Και ποιος θα κάνει τις δουλειές στο σπίτι της γυναίκας; Η μεγάλη της κόρη. Και το πρόβλημα διαιωνίζεται, ενώ εντείνεται όταν συντρέχουν άλλοι οικονομικοί, κοινωνικοί ή πολιτισμικοί παράγοντες.

Οι ευρύτατες διαστάσεις που έχει πάρει το Σύνδρομο Μεγαλύτερης Κόρης στο διαδίκτυο έχουν συνδράμει στις προσπάθειες υπερκέρασής του. Στο Λονδίνο, για παράδειγμα, ιδρύθηκε το 2018 το “Home Girls Unite”, μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση υποστήριξης μεγαλύτερων κορών από μεγαλύτερες κόρες.

Είναι δύσκολο να σπάσεις το καλούπι που σε έπλασε και να μάθεις πώς να υπάρχεις χωρίς αυτό. Τα τραύματα της μεγαλύτερης κόρης μας συντροφεύουν στην ενήλικη ζωή μας και η διαδικασία που απαιτείται για να ξεφύγουμε από αυτά είναι τόσο δύσκολη όσο και πρωτόγνωρη. Πρωτίστως πρέπει να θέσουμε αυστηρά και αμετάβλητα όρια σε όλους, με πρώτους την οικογένειά μας. Εάν κάποιος τα θεωρήσει ακραία ή δεν μπορεί να κατανοήσει τους λόγους ύπαρξής τους, δεν έχει θέση δίπλα μας. Ο κόσμος είναι πολύ δύσκολος όταν δεν έχεις κάποιον να τον μοιραστείς. Όλοι στην οικογένεια στρέφονταν σε εμάς για υποστήριξη, όμως πλέον ήρθε η ώρα να αναζητήσουμε εμείς την υποστήριξη που χρειαζόμαστε. Κι αν η οικογένειά μας δεν μας ακούει, οι φίλοι είναι πάντα εκεί, να γίνουν τα αδέρφια μας. Είναι σημαντικό να σπάσουμε τα πρότυπα που έχουμε λάβει από την οικογένειά μας. Έτσι, να μην δίνουμε συμβουλές όταν δεν μας τη ζητάνε. Δεν είναι δουλειά μας να τους φτιάξουμε όλους, ούτε θα μας κατηγορήσει κανείς γι’ αυτό.

Και τώρα στα πιο δύσκολα. Πρέπει να συγχωρέσουμε τόσο τους γονείς μας για τα λάθη τους, όσο και τους εαυτούς μας για τις πρακτικές που υιοθετήσαμε χωρίς να το θέλουμε. Ένας τρόπος για να το καταφέρουμε αυτό είναι να εστιάζουμε στα θετικά που αποκομίσαμε από κάθε εμπειρία. Ξέρουμε ήδη πώς να είμαστε αυτόνομες, δυναμικές, ανεξάρτητες κι ώριμες γιατί έτσι χρειάστηκε να είμαστε από μικρές. Σε κοινωνικό επίπεδο, πρέπει επιτέλους να ανατραπούν οι στερεότυπες έμφυλες διακρίσεις που αφορούν στην ανατροφή των παιδιών και στις δουλειές του σπιτιού. Ζούμε στο 2023 και ακόμα χαρακτηρίζουμε δουλειές ως «γυναικείες» κι «ανδρικές» κι αυτό πρέπει πια ν’ αλλάξει.

Το τραύμα που αφήνει η ανατροφή της μεγαλύτερης κόρης στην ίδια είναι υπαρκτό και σε καμία περίπτωση δεν είναι γκρίνια ή υπερβολή. Χάσαμε από νωρίς όσα έπρεπε να μας συντροφεύουν στην παιδική μας ηλικία. Γίναμε μανάδες, νοικοκυρές, ψυχολόγοι, όταν θα έπρεπε ακόμα είμαστε μόνο μαθήτριες. Σήμερα μιλάμε ανοιχτά γι’ αυτό και δε φοβόμαστε την κριτική. Δουλεύουμε με τους εαυτούς μας για να το ξεπεράσουμε κι αυτό είναι το πιο σημαντικό από όλα. Όταν έχεις απέναντί σου μια μεγαλύτερη κόρη, να θυμάσαι τα λόγια του Dr. Machael Sheehan: «Είναι αυτή που κάνει κουμάντο, όταν κανείς άλλος δεν κάνει κουμάντο. Είναι αυτή που αναλαμβάνει τα πάντα. Είναι το αφεντικό και είναι καλή σε αυτό γιατί έχει συνηθίσει να είναι υπεύθυνη για όλα. Δε δέχεται τις μαλακίες κανενός. Απλώς φέρνει εις πέρας τη δουλειά της. Οι μεγάλες κόρες είναι αξιοθαύμαστες.»