Τα 10 (κατά τη γνώμη μας) καλύτερα βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης

Εδώ και χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος προσπαθεί να ερμηνεύσει τον κόσμο γύρω του, να δώσει νόημα σε όσα τον περιβάλλουν, να κατανοήσει και να προοδεύσει. Πληθώρα επιστημών δρουν προς αυτόν τον σκοπό, με ειδικούς να μελετούν και ν’ αναλύουν τον κόσμο υπό το δικό τους πρίσμα. Φυσικές επιστήμες (αλήθεια, ποτέ δεν κατάλαβα τη χρήση του όρου «θετικές» στην Ελλάδα, λες κι υπάρχουν και αρνητικές επιστήμες), θεωρητικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, όλες στην υπηρεσία των ανθρώπων και των ερωτημάτων του.

Πλέον δε χρειάζεται να περάσεις χρόνια πάνω από ακαδημαϊκά συγγράμματα για ν’ αποκτήσεις μια σφαιρική γνώση των επιστημών που μας περιβάλλουν. Η εκλαϊκευμένη επιστήμη αποτελεί μια σύγχρονη προσπάθεια να καταστεί η εξειδικευμένη γνώση προσιτή και κατανοητή σε όλους. Μέσω αυτής, οι επιστημονικές ανακαλύψεις και οι εφαρμογές τους μπορούν να παρουσιαστούν σε απλούς όρους, χωρίς την ανάγκη για τεχνική ορολογία. Η εκλαϊκευμένη επιστήμη διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο στην ενημέρωση του κοινού σχετικά με τις επιστημονικές εξελίξεις και τις επιπτώσεις τους στην καθημερινή ζωή, ενώ ταυτόχρονα προωθεί την κριτική σκέψη και την επιστημονική αναγνώριση. Ιστορία, φυσική, μαθηματικά, νομική, αστρονομία κι ό,τι άλλο μπορούμε να φανταστούμε, παύουν πια να είναι αποκλειστικό προνόμιο των επιστημόνων κι έρχονται πολλά βήματα πιο κοντά μας μέσα από απλά και συνάμα σπουδαία βιβλία. Αν θες κι εσύ να καταλάβεις τι, γιατί και πώς, ξεκίνα να σημειώνεις.

1. Είμαστε αστερόσκονη- Διονύσης Σιμόπουλος, 2017

Πίσω από τον ρομαντικό τίτλο κρύβεται ένα ταξίδι στον κόσμο της ύλης και της ενέργειας που απαρτίζει το Σύμπαν μας, από έναν καταξιωμένο Αστροφυσικό. Το έργο αυτό φροντίζει με εύληπτο τρόπο να δώσει μια εξήγηση σε ερωτήματα που μας ταλανίζουν από όταν κοιτάξαμε πρώτη φορά ψηλά στον νυχτερινό ουρανό. Τι είναι  τα άστρα και πώς γεννιούνται; Μια απλή εξήγηση για τις μαύρες τρύπες, τα σωματίδια και τους γαλαξίες για εσένα που θέλεις να εξερευνήσεις το Σύμπαν. «Είμαστε όλοι μας αστρόσκονη, και κάποια μέρα θα ξαναγυρίσουμε στα άστρα. Κάποια μέρα θα υπάρξουν άλλοι κόσμοι, γεμάτοι με άλλα όντα, αστράνθρωποι σαν εμάς, που θα γεννηθούν από τις στάχτες ενός, κάποιου άλλου, πεθαμένου άστρου. Ενός άστρου που σήμερα το λέμε Ήλιο.» (από την παρουσίαση του βιβλίου).

2. Πόσο δίκαιο έχεις- Νεφέλη Μεγκ, 2023

Θέλεις να ξέρεις τα δικαιώματά σου σε περίπτωση σύλληψης; Θέλεις να καταλάβεις- ή έστω να προσπαθήσεις να καταλάβεις- το ελληνικό νομοθετικό σύστημα σε μια απόπειρα κατανόησης της κοινωνίας μας; Το «Πόσο δίκαιο έχεις» είναι ο μίτος που χρειάζεσαι για να περιηγηθείς στον λαβύρινθο της Νομικής. Με απλή γλώσσα και παραδείγματα εμπνευσμένα από την καθημερινότητα, η Νεφέλη Μεγκ αναπτύσσει τον νομικό αλφαβητισμό κάθε ενδιαφερόμενου.

3. Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ;- Θεόδωρος Παπακώστας, 2021

O Archaeostoryteller, δρ. Παπακώστας, συνδυάζει στο έργο αυτό την ιστορία και τη μυθολογία. Περιπλέκει με μοναδικά παιγνιώδη και, συνάμα, ρεαλιστικό τρόπο την επιστημονική γνώση με την καθημερινότητα του ευρέος κοινού. Το έργο είναι διαιρεμένο σε δώδεκα κεφάλαια, όσοι/-ες οι θεοί και οι θεές της μυθολογίας. Κάθε ένα από αυτά βρίσκεται εστιασμένο σε διάφορες εποχές, παρέχοντας επαρκείς πληροφορίες για τη σύνθεσή τους, την εξέλιξη ή τη διαδοχή τους, ξεκινώντας από την Εποχή του Λίθου και φτάνοντας ως τη Ρωμαϊκή Εποχή. Ένα χιουμοριστικό ανάγνωσμα με πλήθος ιστορικών γνώσεων που κερδίζει τον αναγνώστη του ήδη από τον τίτλο. Άραγε, χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ;

4. Η Αλίκη στη χώρα των κβάντων- Ρόμπερτ Γκιλμορ, 1999

Η ιστορία της Αλίκης τίθεται στην υπηρεσία της κβαντικής φυσικής. Ο λαγός, ο τρελοκαπελάς και άλλες συναντήσεις της Αλίκης αλλάζουν μορφή σε αυτήν την αλληγορία και φέρνουν στον μέσο αναγνώστη τις θεωρίες τον υποατομικών σωματιδίων. Οι επιστήμονες προσπαθούν να ερμηνεύσουν το σύμπαν και ο Γκίλμορ καταφέρνει να καταστήσει σαφείς τις περίπλοκες έννοιες της κβαντικής μέσα από μια γνωστή ιστορία φαντασίας και περιπέτειας.

5. Τα βήματα του μεθυσμένου- Λέοναρντ Μλοντίνοφ, 2016

Πώς η τυχαιότητα κυβερνά τη ζωή μας; Έχουν όλα έναν αιτιολογικό σκοπό ή μήπως κάποια πράγματα απλά…τυχαίνουν; Το έργο αυτό ερμηνεύει τον ρόλο των πιθανοτήτων στη ζωή μας, αποδομώντας όσα μέχρι σήμερα πιστεύαμε. Ο Μλοντίνοφ με χιουμοριστική και καυστική διάθεση μας εξηγεί πως οι ικανότητες του καθένα σαφώς διαδραματίζουν κάποιον ρόλο αλλά πολλές φορές η τύχη μας είναι αυτή που μας φέρνει κοντά στο επιθυμητό, κατά περίπτωση, αποτέλεσμα. Γιατί το έργο αυτό συγκαταλέγεται στην εκλαϊκευμένη επιστήμη; Γιατί πλέον η τυχαιότητα δεν είναι ένας απρόσμενος, αστάθμητος παράγοντας, αλλά αντικείμενο μελέτης των μαθηματικών. Δεν είναι και λίγο να σου ακυρώνει ένας Μλοντίνοφ τη σπουδαιότητα της στατιστικής στην καθημερινότητα.

6. Δεν έχουμε ιδέα- Χόρχε Τσαμ, Γουάιτσον Ντάνιελ, 2020

Ζούμε σ’ ένα Σύμπαν για το οποίο ελάχιστα γνωρίζουμε. Οι Τσαμ και Γουάιτσον επιχειρούν να παρασύρουν τον αναγνώστη στον κόσμο της Φυσικής, λύνοντας και γεννώντας παράλληλα ερωτήματα. Το έργο ξεκινά απαντώντας σε βασικά ερωτήματα που όλοι μας έχουμε για το Σύμπαν, όπως από τι αποτελείται, και φτάνει να πραγματεύεται την θεωρία των πάντων, την αντιύλη και τους εξωγήινους. Με πλούσιες και ευρηματικές αναπαραστάσεις, γλαφυρότητα και χιούμορ το έργο αυτό μας μαθαίνει τα βασικά για τον κόσμο γύρω μας, εγείρει τον προβληματισμό μας και μετουσιώνει τα αναπάντητα συμπαντικά ερωτήματα σε πεδία ενδιαφέροντος για τον μη επιστήμονα. Σαφώς, αν διαβάσεις αυτό το βιβλίο, δεν θα είσαι έτοιμος να ανακαλύψεις την θεωρία των πάντων, θα μπορείς όμως να καταλάβεις τι προσπαθούν να καταφέρουν οι επιστήμονες και πόσο σπουδαία ερμηνεία θα έδινε στην ίδια μας την ύπαρξη.

7. Αρχαιολογία αγάπη μου… έλα πάρε με από ‘δω!- Θεόδωρος Παπακώστας, 2022

Στο έργο αυτό ο Παπακώστας αφήνει τα ασανσέρ και ψάχνει την Αρχαιολογία, την Ιστορία, τη Φιλοσοφία, τη Μυθολογία και τις Τέχνες αγκαζέ με τον έρωτα μέσα σ’ ένα ταξί. Οι πέντε ήρωες αφηγούνται τις ιστορίες τους και μας ταξιδεύουν από τη μια άκρη της αρχαιότητας στην άλλη, σε κάθε εποχή και σε κάθε γωνιά του κόσμου τονίζοντας τελικά πως, παρά τις διαφορές μας, όλοι μοιραζόμαστε την ανθρώπινη εμπειρία. Τα κεφάλαια του βιβλίου τιτλοφορούνται από τα στάδια του πένθους. Ξεκινούν από την άρνηση και φτάνουν τελικά στην αποδοχή. Κι αν αναρωτιέσαι τι είναι αυτό που αποδεχόμαστε στο έργο του Παπακώστα, σου παραθέτουμε απόσπασμα από το οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Ο αρχαίος κόσμος ξεδιπλώνεται σαν καλειδοσκόπιο, αποκαλύπτοντάς μας αυτό που πάντα ψάχνουμε σκάβοντας στο χώμα: τον ίδιο μας τον εαυτό».

8. Το κοριτσάκι με τα κβάντα- Σίλβια Αρόγιο- Καμέχο, 2010

Άλλο ένα παραμύθι στα χέρια των Φυσικών Επιστημών. Αυτό και μόνο αρκεί για να δούμε πόσο πολύ θέλουν οι επιστήμονες να μας προσελκύσουν σε έναν χώρο που μοιάζει ακατανόητος. Αφήνουμε τα σπίρτα και πιάνουμε τα κβάντα για να δούμε πώς έχουν φτιάξει τον κόσμο γύρω μας. Η γάτα του Σρέντιγκερ, που υπάρχει και δεν υπάρχει, η δομή της ύλης, η αρχή της απροσδιοριστίας και άλλα σημαντικά ερωτήματα που άπτονται της Φυσικής προσεγγίζονται με απλότητα (αλλά όχι απλούστευση) σ’ ένα έργο που αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό ανάμεσα στην υπεραπλούστευση και στα ακαδημαϊκά συγγράμματα. Το πιο εντυπωσιακό; Η Αρόγιο- Καμέχο κυκλοφόρησε το βιβλίο μόλις στα 19 της χρόνια!

9. Μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν)- Μπιλ Μπράισον, 2020

Ιστορία του Σύμπαντος, Φυσική, Αστρονομία, Χημεία στην υπηρεσία του μέσου αναγνώστη. Με αμεσότητα και χιούμορ ο συγγραφέας επιδιώκει- και καταφέρνει- να μεταλαμπαδεύσει πληθώρα σύγχρονων επιστημονικών θεωρήσεων του κόσμου και της ανθρωπότητας. Από τη γέννηση του σύμπαντος στην εξέλιξη των πολιτισμών και στα αναπάντητα ερωτήματα που ταλανίζουν την επιστημονική κοινότητα, ο συγγραφέας μέσα από ιστορικά ανέκδοτα, παραδείγματα κι εύστοχες παρομοιώσεις κατορθώνει να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι το τέλος.

10. Hello World: ο άνθρωπος στην εποχή του αλγόριθμου- Χάνα Φράι, 2020

Έχουμε μπει για τα καλά στην εποχή του αλγορίθμου. Η Τεχνητή Νοημοσύνη κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος σε κάθε έκφανσή της, οδηγώντας την, Φράι να εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο οι αλγόριθμοι και η τεχνολογία του υπολογιστή επηρεάζουν τη ζωή μας και την κοινωνία μας. Αναλύει παραδείγματα όπως η χρήση των αλγορίθμων στην κοινωνική ισχύ, στη δικαιοσύνη, στη συλλογή και χρήση δεδομένων, στην ιατρική, στα αυτοκίνητα, στο έγκλημα και στις τέχνες. Παράλληλα, αναλύει και τις πιθανές συνέπειες της χρήσης της τεχνολογίας αυτής και προσφέρει προτάσεις για τη βελτίωση της διαχείρισής της.

10 +1. Εξτραδάκι για δυνατούς λύτες: Πώς να κόβεις μια τούρτα- Ίαν Στιούαρτ, 2020

Τα παραπάνω σου φάνηκαν απλά; Πιστεύεις πως το ‘χεις με τα Μαθηματικά ή μήπως απλά σου αρέσει να προκαλείς τον εαυτό σου; Σε κάθε περίπτωση, το «Πώς να κόβεις μια τούρτα» είναι το βιβλίο που ψάχνεις. Ποικιλοτρόπως απαιτητικό αφού στηρίζεται στη λογικομαθηματική σκέψη, το έργο περιλαμβάνει είκοσι γρίφους μου εκτείνονται σε ένα ευρύ φάσμα δυσκολίας. Μέσα από αυτούς ο συγγραφέας γνωρίζει στον αναγνώστη τον μαγικό κόσμο των Μαθηματικών μ’ έναν τρόπο αρκετά απλό και κατανοητό.

Για δεκαετίες ο επιστημονικός κόσμος ήταν απρόσιτος για τον μη ειδικό, τον μέσο άνθρωπο που θέλει να μάθει κάποια βασικά πράγματα, χωρίς να ξοδέψει δεκαετίες πάνω από βιβλία. Η εκλαϊκευμένη επιστήμη επιχειρεί να γεφυρώσει αυτό το χάσμα, προάγοντας παράλληλα την επιστημονική παιδεία. Οι βιβλιοπροτάσεις που παρουσιάστηκαν αποτελούν το εναρκτήριο λάκτισμα για όσους θέλουν να εξερευνήσουν τον κόσμο της επιστήμης με απλούς και κατανοητούς όρους. Κάθε βιβλίο έχει τη δική του ιδιαιτερότητα και μπορεί να ενδιαφέρει διαφορετικούς αναγνώστες ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους, σίγουρα όμως καθένα απ’ αυτά έχει να διδάξει πολλά.