Εκείνοι που συμπάθησαν τη φυλακή τους

Είσαι ελεύθερος, ελεύθερος με μια έννοια τόσο κυριολεκτική που, τελικά, σε σκλαβώνει. Ο αέρας της ελευθερίας σου λειτουργεί σαν βάσανο στα αδύναμα πνευμόνια σου, που τόσο είχαν αγαπήσει την ασφυξία της φυλακής σου. Ψηλαφίζεις το λαιμό σου αποζητώντας τα χέρια που με βία συνήθιζαν να σε σφίγγουν, τόσο ώστε να γίνεσαι ένα μαζί τους, να μη θυμάσαι να υπάρχεις χωρίς αυτά στο λαιμό σου.

Να μη θυμάσαι να υπάρχεις μακριά απ’ τη γνώριμη φωνή επιβολής, τις μελανιές στο σώμα, όλα τα σημάδια της ομηρίας σου που είναι πλέον παρελθόν. Κι είναι το αίσθημα αυτό ένα είδος νοσταλγίας πολύ πιο σκλαβωτικό απ’ την ίδια τη φυλακή σου. Πίστεψες στις μέρες του φωτός που έπονται, μα δεν υπολόγισες την αγάπη που τρέφεις για τα σκοτάδια του κελιού σου.

«Το θριαμβευτικό αίσθημα της απελευθέρωσης αναμιγνύεται έντονα με θλίψη γιατί εξακολουθεί κανείς ν’ αγαπά πολύ τη φυλακή απ’ όπου βγήκε» Φρόιντ.

23 Αυγούστου 1973. Οι Olsson  και Olofsson ληστεύουν τράπεζα στο Norrmalmstorg στην κεντρική Στοκχόλμη παίρνοντας τέσσερις ομήρους. Κατά τη διάρκεια της ληστείας φαίνεται οι όμηροι να αποκτούν θετικά συναισθήματα προς τους δύο απαγωγείς τους. Συγκεκριμένα, η Kristin Enmark δηλώνει ότι νιώθει ασφάλεια με τον Olsson και τον Olofsson, αλλά φόβο ότι η αστυνομία θα δράσει βίαια, ενώ αργότερα δηλώνει απογοητευμένη με τον τρόπο που η κυβέρνηση χειρίστηκε το όλο ζήτημα. Μετά τη ληστεία κι αφού δεν απαγγέλλονται κατηγορίες στον Olofsson η Kristin διατηρεί φιλικές σχέσεις μαζί του.

Και κάπως έτσι απλά κι επεισοδιακά γεννήθηκε στο  Norrmalmstorg το λεγόμενο Σύνδρομο της Στοκχόλμης οριζόμενο ως το ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο οι όμηροι εκφράζουν συμπάθεια και συμπόνια προς τους απαγωγείς τους.

Χαρακτηριζόμενο απ’ τη Δρ. Λίζα Βάρβολλη ως μια φυσιολογική αντίδραση σε μια αφύσικη κατάσταση που συναντιέται σήμερα σε σχέσεις εξουσίας και φόβου. Σύμφωνα με την κ. Βάρβολλη, σε μια τέτοια κατάσταση δρούμε ακριβώς όπως δρα ένα βρέφος στην προσπάθειά του να επιβιώσει. Το βρέφος αγκιστρώνεται απ’ τον πιο κοντινό ενήλικα ως απόπειρα πολλαπλασιασμού των πιθανοτήτων επιβίωσής του. Έτσι κι εμείς αναπτύσσουμε ένα βαθύ συναισθηματικό δέσιμο με ό,τι αποκαλούμε απαγωγέα μας.

Έπειτα, σύμφωνα  με τον ψυχίατρο κ. Εμμανουήλ Πολυζόπουλο βιώνουμε την κάθοδο του απαγωγέα απ’ το βάθρο του, την ενανθρώπισή του. Προσπέφτουν στην αντίληψή μας τρωτά σημεία, ανθρώπινα χαρακτηριστικά, παραθυράκια στο απόρθητο του χαρακτήρα του. Σταδιακά επέρχεται η αντίληψη μερικών ομοιοτήτων έως ότου οι διαφορές μοιάζουν ολοένα και μικρότερες μέχρι να οδηγηθούμε στην ταύτιση. Υιοθετούμε τις συνήθειες και τις απόψεις του, τις προτιμήσεις του.

Μέρα με τη μέρα στον καθρέφτη βλέπουμε το δικό του πρόσωπο αντί το δικό μας κι αυτό μοιάζει μια φυσιολογική κατάληξη, που δεν προκαλεί καν την έκπληξή μας. Πείθουμε τους εαυτούς μας ότι η ως έχει τροπή των πραγμάτων είναι πέρα για πέρα φυσιολογική, επιχειρηματολογούμε μέσα μας υπέρ της αθωότητας του απαγωγέα μας μέχρι να φτάσουμε σε σημείο να μην την αμφισβητούμε καν.

Έως ότου έρθει η μέρα, η στιγμή, που οι μάσκες θα πέσουν, το εργάκι  θα τελειώσει κι οι δοσμένοι ρόλοι θύτη και θύματος θα ξεθωριάσουν. Δε θα υπάρχουν πλέον απαγωγείς κι όμηροι, φόβος ή εξουσία. Θα μείνουν μόνο δύο άνθρωποι, μια σκληρή πραγματικότητα και πολλά αδιέξοδα. Κι είναι τότε που η έξοδος θα αποτελέσει τη λύση. Και θα είναι επώδυνη κι οδυνηρή η αποφυλάκιση, γιατί είχαμε ήδη προλάβει να αγαπήσουμε τα δεσμά μας, να εξιδανικεύσουμε την κατάσταση ομηρίας μας. Μάθαμε απ’ έξω το ποιηματάκι δικαιολόγησης των απαγωγέων μας, ταυτίσαμε τις πορείες μας μαζί τους και ξεχάσαμε πώς να υπάρξουμε αυτόνομοι και ελεύθεροι.

Δεν είμαστε Kristin, όμως. Θα τους κατηγορήσουμε τους απαγωγείς μας. Θ’ ανοίξουμε τα μάτια και θα υποστούμε την απομυθοποίηση. Θα δεχτούμε τις συνέπειες, θα δεχτούμε το τίμημα. Η εθελοτυφλία κι ο συμβιβασμός στα δέσμια του συνδρόμου της Στοκχόλμης μας σκλαβώνει. Κι αφού οι σκλαβιές στον κόσμο είναι ήδη αρκετές υπολειπόμαστε την ευχέρεια να θέτουμε αχρείαστες στους εαυτούς μας.

Κλείσε τα μάτια κι απόλαυσε την κεκτημένη ελευθερία σου. Τα πνευμόνια σου θα συνηθίσουν τον αέρα. Σταμάτα να ψηλαφίζεις το λαιμό σου και ψηλάφισε τις ευκαιρίες στα δάκτυλά σου. Είσαι ελεύθερος και δεν υπάρχει τίποτα στην ελευθερία σου που μπορεί να σε σκλαβώσει.