Νοημοσύνη. Ενικός. Μεγάλο λάθος.
Μέρα με τη μέρα, όλο και περισσότερο επικοινωνείται απ’ τους μεγαλύτερους επιστήμονες, συγγραφείς, μέντορες, δασκάλους, η ανάγκη να εξασκούμε τις περισσότερες από μία μορφές νοημοσύνης, με τις οποίες μας προίκισε η φύση. Μια ανάγκη που ξύπνησε απ’ την απαραίτητη κι αναγκαστική προσαρμογή μας σε ποικίλα και συνεχώς μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα, την εγκατάστασή μας σε διαφορετικά απ’ τα δικά μας διαπροσωπικά πλαίσια, καθώς και την πολυπλοκότητα με την οποία χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε καθημερινές προκλήσεις.
Η γνωστότερη όλων μορφή νοημοσύνης -κι αυτή στην οποία αναφερόμαστε περισσότερο- συνδέεται με τον δείκτη νοημοσύνης, το γνωστό μας IQ (Intelligence Quotient). Πιθανόν να έχει τύχει να κάνεις κι εσύ κάποιο IQ test. Το ακούμε συχνά να ορίζει -με μεγάλη (υποτίθεται) ακρίβεια- τις δυνατότητές μας όσον αφορά την κατανόηση μαθηματικών πράξεων, την αποστήθιση και την ανάσυρση πληροφοριών από το παρελθόν. Η αξιολόγηση αυτού του δείκτη αποτελεί πολύ συχνά κι ένα χρήσιμο εργαλείο για εταιρείες που επιθυμούν να επανδρώσουν το δυναμικό τους με νέα στελέχη.
Η εξουσία του IQ υποτιμήθηκε όταν άνθρωποι σαν τον Daniel Goleman (ψυχολόγος, επιστημονικός συνεργάτης δημοσιογραφίας, συγγραφέας), τον Paul Stoltz (συγγραφέας, ιδρυτής και CEO της PEAK Learning Inc., ιδρυτής του GRIT Institute and Global Resilience Institute, μέντορας, δάσκαλος), τον Howard Gardner (αναπτυξιακός ψυχολόγος, ερευνητικός καθηγητής, συγγραφέας) και τον Marshall Rosenberg (ψυχολόγος, διανοητής, συγγραφέας, δάσκαλος), εξέφρασαν τεκμηριωμένες απόψεις και για τις άλλες μορφές νοημοσύνης. Και κάπως έτσι, μας ώθησαν να μεγαλώνουμε επιτέλους τα παιδιά μας σε πλαίσια έξω απ’ τα κατεστημένα της αυστηρής παπαγαλίας, της απομνημόνευσης και της επανάληψης της εκπαιδευτικής ύλης κάθε βαθμίδας.
Ο David Goleman, μέσα από τα best seller βιβλία του, “Emotional Intelligence” και “Social Intelligence”, μας κάνει ξεκάθαρη την λανθασμένη εικόνα που έχουμε πολλοί κηδεμόνες ότι οφείλουμε να προσφέρουμε κυρίως τυποποιημένη γνώση στα παιδιά, αφήνοντας εκτός -σε μεγάλο βαθμό- την τόσο σημαντική κοινωνική και συναισθηματική νοημοσύνη. Το να μάθει ένα παιδί να διατηρεί φιλικές σχέσεις με τους άλλους, ν’ αναλαμβάνει ευθύνες, να σέβεται όρια, να δείχνει ταπεινότητα, αυθεντικότητα και ν’ αποφεύγει απερισκεψίες είναι απ’ τις σημαντικότερες δεξιότητες συναισθηματικής νοημοσύνης (EQ – Emotional Quotient) που θα μπορούσε ν’ αναπτύξει.
Πολλές φορές κάνουμε λάθος και θεωρούμε ότι η αριστεία συνδέεται με καλό βαθμό και υψηλές επιδόσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να περιθωριοποιείται σημαντικά η προσπάθεια ανάδυσης εκείνων των χαρακτηριστικών που συνδέονται με τη δημιουργία ενός φιλικού δικτύου, εμπλουτισμένου με στοιχεία ενσυναίσθησης, αληθινής ακρόασης κι αλληλεγγύης (SQ – Social Quotient). Βλέπουμε συχνά παιδιά με αριστεία στα χέρια, μα χωρίς χαμόγελο στα χείλη. Παιδιά που πρωτεύουν σε διαγωνισμούς και διακρίσεις, χειροκροτούνται από πλήθη κι όταν η μέρα φτάνει στο τέλος της, νιώθουν μόνα. Κάτι πάει λάθος.
Απ’ τις πιο ανατρεπτικές προσεγγίσεις που έχουν να κάνουν με τους δείκτες νοημοσύνης είναι αυτή που μας μιλάει για τον δείκτη αντιξοότητας/δυσκολίας (AQ – Adversity Quotient). Ο Paul Stoltz, το 1997, στο βιβλίο του “Adversity Quotient – Turning Obstacles Into Opportunities”, το οποίο προκάλεσε έντονη δημιουργική κριτική στους πανεπιστημιακούς κύκλους, έφερε στο προσκήνιο τη δύναμη αλλά και τη διαπεραστικότητα αυτής της νέας προσέγγισης. Μίλησε για έναν δείκτη που μας πληροφορεί πώς να αντιμετωπίζουμε και να ξεπερνούμε μια δύσκολη κατάσταση, πώς να παίρνουμε δύσκολες αποφάσεις, πώς να διαχειριζόμαστε έκτακτες και κρίσιμες περιπτώσεις χωρίς να χάνουμε το μυαλό μας, να παρατάμε τους αγαπημένους μας ή μέχρι και να επιτρέπουμε να κάνουμε δυσοίωνες και βαριές σκέψεις για την αξία της ζωής. «Ο AQ είναι πρωταρχικά χρήσιμος να προβλέπει την πιθανή εμφάνιση συμπεριφορών που συνδέονται με το ψυχικό στρες, την επιμονή, τη μακροβιότητα, τη μάθηση και την αντίδρασή μας στις αλλαγές του περιβάλλοντος» (Paul Stoltz).
To IQ αφορά τη γλώσσα του μυαλού. Ο Marshall Rosenberg μίλησε για τη γλώσσα της καρδιάς και με το βιβλίο του «Μη βίαιη επικοινωνία», το οποίο μεταφράστηκε σε πάνω από 30 διαφορετικές γλώσσες έχει βοηθήσει εδώ και 40 χρόνια όλες τις κατηγορίες που αφορούν το παγκόσμιο ανθρώπινο δυναμικό, από γονείς μέχρι ακτιβιστές, από σχολεία μέχρι μεγάλες επιχειρήσεις, από ζευγάρια μέχρι φυλακισμένους. Η ουσία της προσφοράς του έγκειται στη δύναμη της επικοινωνίας και στο πώς αυτή επηρεάζεται ουσιαστικά απ’ όλες τις μορφές νοημοσύνης που ενεργοποιούνται κατά τις δράσεις μας. O Marsall υποστηρίζει ότι όλα αυτά που μεταφέρει μέσω των βιβλίων του δεν είναι κάτι φοβερά σοφό αλλά υπενθυμίζουν πως μια συνειδητοποιημένη επανάληψη των υλικών απ’ τα οποία είμαστε φτιαγμένοι θα επέφερε την ενεργοποίηση όλων των στοιχείων της νοημοσύνης μας.
Το να συναντάμε ανεξερεύνητες δυναμικές που κρύβονται μέσα μας, ακόμη και στις μεγαλύτερες ηλικίες, βοηθάει στο να προπονούμε το συναίσθημα, την κοινωνικότητά μας και την αντοχή στα δύσκολα. Θα μπορούσαμε να το δούμε σαν μια μορφή δια βίου μάθησης. Εκείνο όμως το εύφορο και προς καλλιέργεια έδαφος που υπάρχει στα παιδιά γύρω μας είναι ένας πλούτος που δε θα έπρεπε να μένει στιγμή ανεκμετάλλευτος αλλά να φροντίζεται απ’ όλες τις σκοπιές. Οι άξονες που περιφέρονται γύρω απ’ τον νοητικό, συναισθηματικό, κοινωνικό δείκτη και τον δείκτη δυσκολίας δεν αρκεί μόνο να υπάρχουν. Πρέπει και να συνυπάρχουν για να εφαρμόζονται στις ζωές μας, ώστε να έχουν την καλύτερη δυνατή ισχύ. «Οι μορφές νοημοσύνης συνεργάζονται. Πάντα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Καμιά νοημοσύνη δεν μπορεί να υπάρξει μόνη της» (Howard Gardner , Frames of Mind, Η θεωρία των πολλαπλών τύπων νοημοσύνης).
Πλήθος ψυχολογικών ερευνών έχουν καταλήξει στο ότι οι άνθρωποι που έχουν υψηλότερους δείκτες στην συναισθηματική και κοινωνική νοημοσύνη αλλά και σ’ αυτήν που αντιστέκεται στις δυσκολίες της ζωής (κι όχι στον δείκτη ευφυίας) έχουν πιο ευτυχισμένους βίους και καλύτερη επαγγελματική εξέλιξη. Είναι, λοιπόν, σημαντικό για όλους τους γονείς και κηδεμόνες να προσανατολιζόμαστε περισσότερο σε δραστηριότητες των παιδιών που στοχεύουν στη δημιουργία μιας πολύπλευρης αντιμετώπισης των εκάστοτε συνθηκών κι όχι μόνο στην ακαδημαϊκή αναγνώριση. Άλλωστε, όλοι θα συμφωνούσαμε πως το θέαμα ενός παιδιού που χαμογελά κι αντιδρά στις ευκολίες και τις δυσκολίες της ζωής είναι το πρωταρχικό ζητούμενο.
Βέβαια, υπάρχει και μια νοημοσύνη που είναι υπεράνω όλων.
«Η υψηλότερη μορφή ανθρώπινης νοημοσύνης είναι το να παρατηρεί κανείς χωρίς να αξιολογεί» (Jiddu Krishnamurti).
Εδώ σε θέλω.
Συντάκτης: Τιτή Μητσοπούλου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
