Μια άνευ όρων παράδοση σε έναν έρωτα «αξεπέραστο». Μια οικειοθελής παραχώρηση της ανεξαρτησίας του μυαλού και της σκέψης. Ένας συμβιβασμός της ξεγνοιασιάς στον βωμό «του απόλυτου συναισθήματος». Μια ανελέητη διεκδίκηση της παρουσίας του άλλου όχι μόνο στη ζωή, μα στις ώρες, στα λεπτά και στα δευτερόλεπτα. Και ταυτόχρονα η ανάληψη της ευθύνης της φροντίδας του προσώπου στην απέναντι πλευρά της ιστορίας. Αν όλο αυτό σου φαντάζει σαν μια ρομαντική και γεμάτη συναίσθημα κατάσταση, τότε μάλλον το βλέπεις από μια επίφοβη οπτική. Είναι δηλώσεις που μυρίζουν εθισμό, όπως ακριβώς μυρίζει και η χυμένη βενζίνη λίγο πριν ξεκινήσει η πυρκαγιά. Τι σημαίνει αυτό; Εθισμός είναι η εξάρτηση από μια συνήθεια που σιγά-σιγά γίνεται τρόπος ζωής. Σπάνια παραμένει στάσιμος και συνήθως απορροφά μεγάλο μέρος ζωτικής ενέργειας, σε σημείο που μπορεί να έχει καταστροφικά ή και μοιραία επακόλουθα.
Και ίσως έχουμε μάθει όταν μιλάμε για εθισμούς, να σκεφτόμαστε χρήματα και ριγμένα σε βρόμικα τραπέζια ζάρια, ή αλκοόλ και αποκρουστικές ανάσες, υπάρχει όμως άλλη μια κατηγορία, ο εθισμός στην αγάπη, ο οποίος δημιουργεί μια έντονη ανάγκη τροφοδοτούμενη από φόβο μοναξιάς ή απόρριψης. Σύμφωνα με στατιστικές, είναι μια κατάσταση αρκετά συνηθισμένη με το τρία έως το δέκα τοις εκατό του πληθυσμού να έχει ζήσει κάποιο είδος παθολογικής-εθιστικής αγάπης. Ο εθισμένος κάνει σχεδόν τα πάντα για να κρατήσει το άτομο που «αγαπάει». Χρειάζεται την προσοχή όπως χρειάζεται το οξυγόνο και υπάρχει μόνιμα η ανάγκη να «βρεθεί κάποιος να αγαπήσω ή και να με αγαπήσει». Αν δεν υπάρχει αυτό, τότε αυτόματα νιώθει πως η ζωή του δίχως σχέση είναι μια ζωή δίχως νόημα.
Παρατηρώντας ζευγάρια, είτε στον κύκλο μας είτε σε τυχαίες καταστάσεις, θα προσέξουμε πολλές φορές κάποιες συμπεριφορές που δε συνάδουν με την εικόνα μιας υγιούς σχέση. Παρατηρούμε πολλές φορές σημάδια εθισμού που δεν ξέρουμε πώς να αναγνωρίσουμε. Καθώς πρόκειται για ανάγκη, βλέπουμε συχνά να αναζητούν και οι δυο την άμεση ικανοποίηση, παραλείποντας τα βήματα για την ανάπτυξη της σχέσης. Συνηθισμένο και κύριο στοιχείο είναι η έλλειψη αμοιβαιότητας, καθώς ο εθισμένος μαθαίνει να συνδέεται με όρους δύναμης και παραχωρεί στον εκάστοτε σύντροφο τον απόλυτο έλεγχο.
Ο κανόνας της σιωπής είναι άλλο ένα στοιχείο. Ο εθισμένος διαπραγματεύεται το να «τιμωρείται» με την απουσία των λέξεων όταν συμβαίνει κάτι αρνητικό. Δεν υπάρχει έκφραση συναισθημάτων, συμβιβάζεται να αποφεύγει να μοιράζεται τις επιθυμίες του, αποκλείει την ευθύτητα και όλες οι αντιδράσεις του προέρχονται και σχετίζονται με τις ανάγκες και τις επιθυμίες του συντρόφου. Επακόλουθο αυτών είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης. Κρίνουν με βάση τα υποκειμενικά τους κριτήρια, τρέφουν την προσδοκία ότι ο ένας θα βάλει τον άλλον σε καλούπια και προσπαθούν μόνιμα να διορθώσουν ή να «σώσουν» ο ένας τον άλλον, καθώς τα προβλήματα και τα αισθήματα του συντρόφου γίνονται εμμονή. Είναι μεταξύ τους ασφυκτικά κοντά, χωρίς καθόλου χώρο για οξυγόνο.
Ο ενθουσιασμός της γνωριμίας μεταφράζεται πολύ σύντομα σε έρωτας και όταν βρίσκονται στη σχέση προσπαθούν μόνιμα να ικανοποιούν το άλλο πρόσωπο, ενώ βλέπουν την απογοήτευση σαν εχθρό που παραφυλάει πάντα στην επόμενη γωνία. Παραδόξως όμως κάθε φορά που χάνεται η ένταση της σπίθας μιας καινούριας σχέσης, βαριούνται και δεν μπορούν να συνεχίσουν. Χωρίζουν, αλλά αδυνατώντας να διαχειριστούν την προσωρινή μοναξιά, μπαίνουν στη διαδικασία να κυνηγήσουν αμέσως μια νέα σχέση. Αν προκύψει, σύντομα προσπαθούν να χειριστούν τη σωματική επαφή σαν επιβεβαίωση της δυάδας και κατά συνέπεια την επισφράγιση της απουσίας της μοναξιάς.
Σχετική μελέτη που έχει δημοσιευθεί, αναφέρει ότι υπάρχουν δυο μορφές εθισμού στην αγάπη, ο «στενός»(narrow) και ο «ευρύς» (broad). Ο στενός αναφέρεται σε άτομα που βιώνουν αβάσταχτη μοναξιά όταν δε βρίσκονται σε μια σχέση και γι’ αυτό προσπαθούν να αντικαταστήσουν τον σύντροφό τους όσο το δυνατόν πιο άμεσα μετά από έναν χωρισμό, ενώ ο ευρύς διακρίνεται από μια έντονη αλλά ελεγχόμενη λαχτάρα πριν και ευφορία μετά από τη συνάντηση, αλλά ακολουθείται από θλίψη όταν αυτός φύγει.
Ο εθισμός στην αγάπη πονάει διότι το άτομο πληγώνεται μέσα στις σχέσεις που δημιουργεί. Επιλέγει υποσυνείδητα συντρόφους που απαιτούν την ολοκληρωτική προσοχή, χωρίς όμως να θέτει σε προτεραιότητα τις δικές του ανάγκες. Συνέπεια αυτού, να μπαίνει ο ίδιος σε διαδικασίες επιβλαβείς για τη σχέση, σε μια προσπάθεια να την κρατήσει άθικτη. Τα έκδηλα σημάδια αλληλεξάρτησης, πολλές φορές δίνουν την εντύπωση πως χάνεται η επαφή με την πραγματικότητα.
Γνώριμα αυτά τα στοιχεία σε κάποιους από εμάς, ίσως και ανησυχητικό το ότι μερικές φορές μπορεί να τα μπερδέψαμε με το πάθος ενός έρωτα στο παρελθόν ή ακόμη και σε μια τωρινή μας σχέση. Δυστυχώς όμως, συνδέονται με αρνητικές συνέπειες, όμοιες με εκείνες του ατόμου που αποζητά τα ζάρια στο βρόμικο τραπέζι ή συνηθίζει στην ιδέα μιας αποκρουστικής ανάσας. Είναι σημαντικό λοιπόν να κατανοήσουμε ότι μια σχέση που δεν είναι θετική και υποστηρικτική, ίσως να μην είναι και απόλυτα υγιής. Άλλωστε, υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που δείχνουν ότι οι άνθρωποι διαθέτουμε στον εγκέφαλό μας εξειδικευμένα «δίκτυα ενάντια στον έρωτα» (anti-love networks), τα οποία μας βοηθούν να απομακρυνόμαστε συναισθηματικά από άτομα που μας ήταν ιδιαίτερα αγαπητά, ή που έστω έτσι νομίζαμε.
Συντάκτης: Ειρήνη Αγρίτη
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Ρουσσάκη
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Ρουσσάκη
