Οι 16 «συνήθειες του μυαλού» που καθορίζουν το πώς ζεις

«Οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ότι ο εγκέφαλος είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για τις χαρές, τις απολαύσεις, το γέλιο και τη διασκέδαση, τη θλίψη, την απόγνωση και τον θρήνο. Και χάρη στον εγκέφαλο, ειδικά, έχουμε αποκτήσει τη σοφία και τη γνώση και βλέπουμε, ακούμε και γνωρίζουμε τι είναι όμορφο και τι αηδιαστικό, τι είναι κακό και τι είναι καλό, τι είναι γλυκό και τι άγευστο. Και χάρη σε αυτό το όργανο τρελαινόμαστε και παραληρούμε και οι φόβοι και οι τρόμοι μας επιτίθενται. Πρέπει να ανεχόμαστε όλα αυτά όταν ο εγκέφαλος δεν είναι υγιής. Και υπό αυτήν την έννοια είμαι της γνώμης ότι η εσωτερική άσκηση του ανθρώπου είναι η μεγαλύτερη δύναμη». –Ιπποκράτης.

Το μυαλό μας λοιπόν ορίζεται ως ένα πολύπλοκο όργανο και παρά το γεγονός ότι δεν είναι μυς πρέπει να εξασκείται όπως ακριβώς ένας μυς. Εκατομμύρια νευρώνες που συνδέονται με άξονες και μπορούν να ρυθμίσουν όλοι και ο καθένας χωριστά τόσο τις ζωτικές λειτουργίες μας όσο και τη συμπεριφορά μας και τις αντιδράσεις μας. Μας επιτρέπει να σκεφτόμαστε, να νιώθουμε και λειτουργεί καταλυτικά στις ανώτερες νοητικές λειτουργίες μας όπως είναι η μνήμη και η αντίληψη. Ο Arthur Lewis Costa, Ομότιμος Καθηγητής Εκπαίδευσης στο California State University, δημιούργησε μια ομάδα ερευνητών οι οποίοι υπό την καθοδήγησή του όρισαν τις «συνήθειες του μυαλού». Ουσιαστικά αναφέρονται σε δεξιότητες που έχουν άμεση σχέση με την καθημερινότητά μας και ως εκ τούτου είναι χρήσιμες για την τοποθέτησή μας σε μια κατάσταση, για την επίλυση προβλημάτων και για την ορθή κοινωνική συμμετοχή.

Ο απώτερος σκοπός αυτού του εγχειρήματος είναι να μπορέσουν τα άτομα να κινούνται και να λειτουργούν με τέτοιο τρόπο που θα φέρνει θετικά αποτελέσματα στις προσπάθειές τους. Στο σουηδικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι μια μέθοδος που διδάσκεται στα σχολεία. Μεταφράζονται σαν λειτουργικά εργαλεία που πρέπει να χρησιμοποιεί κάθε σκεπτόμενο άτομο. Η λίστα περιλαμβάνει δεκαέξι στοιχεία συμπεριφοράς τα οποία ξεχωρίζουν από το σύνολο των συμπεριφορών μας.

1. Επιμονή

Οι εκπαιδευτικοί έχουν παρατηρήσει πως οι μαθητές, συνήθως, απελπίζονται και εγκαταλείπουν γρήγορα τις προσπάθειές τους αντί να προσπαθούν να λύσουν ένα πρόβλημα. Τα «δεν μπορώ να το κάνω» ή «είναι πολύ δύσκολο» είναι οι δικαιολογίες που χρησιμοποιούν συνήθως. Έχει παρατηρηθεί όμως πως όταν εξασκούν την επιμονή κι επιμένουν στο να υλοποιήσουν κάτι, τότε σχεδόν αυτόματα αναπτύσσουν και εφαρμόζουν νέες στρατηγικές ώστε να τα καταφέρουν. Μήπως λοιπόν όσοι υποστηρίζουν το «δεν υπάρχει δεν μπορώ, μονάχα δε θέλω» κάτι παραπάνω ξέρουν;

2. Διαχείριση παρορμητικότητας

Με απλά λόγια, σκέφτομαι πριν πράξω. Το να μπορέσουμε να αντιληφθούμε πλήρως και να κατανοήσουμε απόλυτα μια κατάσταση και τα δεδομένα που μας παρουσιάζονται είναι σχεδόν σίγουρο πως θα μας οδηγήσει σε καλύτερα αποτελέσματα. Στον αντίποδα η παρορμητικότητα που παρουσιάζουν οι μαθητές τους οδηγεί πολλές φορές στο να δίνουν λάθος απαντήσεις που ξεπηδούν βιαστικά από το μυαλό τους. Το να μπορούν να ελέγξουν την παρορμητικότητά τους τούς βοηθάει να έχουν τη δυνατότητα να δώσουν τον απαιτούμενο χρόνο σκέψης ώστε να οργανωθούν και να αναζητήσουν την καλύτερη λύση.

3. Ακρόαση με κατανόηση και ενσυναίσθηση

«Ξεπέρασμα του εγωκεντρισμού» (overcoming ego-centrism) το είχε ονομάσει ο Piaget και αφορά τη δυνατότητά μας να ακούσουμε κάποιον, να τον προσέξουμε, να τον συμμεριστούμε. Κοινώς να «περπατήσουμε με τα παπούτσια του». Οι μαθητές, όπως έχει παρατηρηθεί, συχνά γελοιοποιούν, χλευάζουν ή απορρίπτουν κάποιο άλλο παιδί στο οποίο εντοπίζουν στοιχεία που δεν κατανοούν. Χρησιμοποιώντας λοιπόν την ενεργητική ακρόαση καταφέρνουν να αφουγκραστούν τον συνομιλητή τους, να νιώσουν τα συναισθήματά του και να αναπτύξουν κριτική σκέψη. Καταφέρνουν να γκρεμίσουν την οθόνη που υψώνει το μυαλό και που παίζει σε επανάληψη κάποιο καρτούν τη στιγμή που ο άλλος μιλάει. Μελέτες έχουν δείξει πως είναι ένδειξη υψηλής νοημοσύνης και επιπροσθέτως μειώνει τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα.

4. Ευέλικτη σκέψη

Πλάθεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος; Και όμως ναι, είναι η απάντηση, σαν ζυμαράκι έτοιμο να σχηματίσει κουλουράκια. Διατηρεί τη μοναδική ιδιότητα να δημιουργεί νέες συνάψεις, στοιχείο που του επιτρέπει να γίνεται όλο και πιο έξυπνος. Ευελιξία λοιπόν στη σκέψη μεταφράζεται ως η νέα προσέγγιση σε ένα θέμα υπό διαφορετικές οπτικές. Στη δομή της σύγχρονης κοινωνίας, η ευελιξία είναι ίσως πιο απαραίτητη από ποτέ. Όπως είχε πει και ο Edward de Bono, γιατρός και ψυχολόγος, «Γιατί να έχεις μυαλό αν ποτέ δεν αλλάζεις τον τρόπο που σκέφτεσαι;».

5. Σκέψη για τη σκέψη

Μεταγνώση όπως αλλιώς το αποκαλούν.  «Πώς το έκανες αυτό;», «Πώς κατάφερες και το έλυσες;» είναι η ερωτήσεις των καθηγητών. «Δεν ξέρω, απλώς το έκανα» είναι συχνά η απάντηση των μαθητών, μα όταν αυτό αλλάξει, αλλάζουν μαζί του πολλά. Είναι πολύ δύσκολο, μερικοί άνθρωποι δεν το καταφέρνουν ποτέ, να μπορούμε να κάνουμε μια ανασκόπηση της πορείας που ακολουθήσαμε ώστε να οδηγηθούμε στη λύση κάποιου προβλήματος ή σε μια απόφαση που πήραμε. Είναι ίσως ο μόνος τρόπος να κατανοήσουμε πλήρως τα συναισθήματά μας και να έχουμε επίγνωση και συνείδηση σχετικά με το τι γνωρίζουμε και τι όχι.

6. Προσπάθεια για ακρίβεια

Η ακρίβεια είναι συνυφασμένη με την τελειότητα. Οι άνθρωποι που παρατηρούν τις λεπτομέρειες και επενδύουν χρόνο στο να ολοκληρώσουν μια εργασία που έχουν αναλάβει πολύ συχνά αυτο-αξιολογούνται και κάνουν στροφή προς το καλύτερο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καλλιεργείται η επιμονή και να θέτονται υψηλότεροι στόχοι.

7. Διερώτηση

Τα δεδομένα και τα στοιχεία δημιουργούν μια κατάσταση. Δεν είναι λίγες οι φορές που μας δημιουργούνται ερωτήματα γύρω από κάτι. Μπορούμε όμως πάντα να διαχωρίσουμε τα δεδομένα και τα στοιχεία και να διατυπώσουμε σωστά το ερώτημά μας; «Το να θέσεις ένα ερώτημα είναι συχνά πιο ουσιώδες από την απάντηση στο ερώτημα αυτό. Ένα νέο ερώτημα, μια νέα πιθανότητα, η προσέγγιση ενός παλιού ερωτήματος από διαφορετική οπτική γωνία απαιτεί δημιουργική φαντασία και αποτελεί πραγματική πρόοδο» είχε πει ο Albert Einstein.

8. Εφαρμογή προυπάρχουσας γνώσης σε νέες καταστάσεις

«Αποσπασματική αντίληψη της πραγματικότητας» το ονομάζουν οι καθηγητές που παρατήρησαν πως οι μαθητές αρκετά συχνά αδυνατούσαν να εφαρμόσουν τις γνώσεις που ήδη είχαν σε κάτι νέο που προκύπτει. Σαν τα παιδάκια που ξέρουν πως το μάτι της κουζίνας καίει -γιατί κάηκαν- μα μόλις βρεθούν μπροστά σε αναμμένο τζάκι ξεχνάνε τι σημαίνει έγκαυμα, απλώς και μόνο επειδή «στο τζάκι δε μαγειρεύουμε». Το ζητούμενο λοιπόν είναι να μπορούμε να δημιουργούμε τις ιδανικές αναλογίες ανάμεσα στις γνώσεις και στις εμπειρίες που έχουμε αποκτήσει και να αντιμετωπίσουμε ορθά το κάθε νέο πρόβλημα που προκύπτει.

9. Αίσθηση του χιούμορ

Χιούμορ και εξυπνάδα καλώς ή κακώς πάνε χέρι-χέρι. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν το χιούμορ στην καθημερινότητά τους παρουσιάζουν βελτιωμένη ψυχολογία, γίνονται πιο δημιουργικοί, κοινωνικοί και επικοινωνιακοί καθώς επηρεάζει γενικά τη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Επίσης το δημιουργικό χιούμορ μας βοηθάει να αναγνωρίζουμε ή να δημιουργούμε εναλλακτικές λύσεις, να σκεφτόμαστε «εκτός κουτιού» και να ανακαλύπτουμε πως πού και πού τα μεγαλύτερα προβλήματα λύνονται όταν τα κοιτάξεις από μια πιο γελοία τους πλευρά.

10. Σκέψη και επικοινωνία με σαφήνεια

Δόκιμοι όροι, παραδείγματα, εξηγήσεις είναι το τρίπτυχο μοντέλο που τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο χαρακτηρίζει μια ολοκληρωμένη άποψη. Η δυνατότητα να εκφράζουμε όσα έχουμε στο κεφαλάκι μας με λέξεις που δίνουν στον άλλον να καταλάβει, να μην κολλάμε σε γενικότητες και αοριστίες και λέμε μετά πως «δε μας καταλαβαίνουν». Όταν αυτά δε δίνονται όπου είναι απαραίτητα τότε μια άποψη είναι επιφανειακή και χωρίς βάση.

11. Συλλογή δεδομένων με όλες τις αισθήσεις

Τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε ενεργοποιούν τις λειτουργίες του εγκεφάλου μας. Οι απλές περιγραφές χωρίς τη δική μας συμμέτοχη και αρνούμενοι να δοκιμάσουμε κάτι, περιορίζει τα ερεθίσματά μας σε μεγάλο βαθμό. Το να σου πει για παράδειγμα κάποιος: «αυτή η σοκολατίνα είναι πολύ γλυκιά», σου δίνει μεν την πληροφορία, μα δε σου δίνει πραγματικά τη γνώση. Αν δε δοκιμάσεις μία κουταλιά δεν ξέρεις στα αλήθεια πόση ζάχαρη έχει και ταυτόχρονα ρισκάρεις να μη φας ενώ μπορεί για εσένα να έχει την ιδανική γεύση.

12. Δημιουργία, φαντασία, καινοτομία

Η αέναη προσπάθειά μας να βελτιωθούμε, να δημιουργήσουμε, να πρωτοτυπήσουμε χωρίς όμως να αποτύχουμε σχετίζεται αποκλειστικά με τα εσωτερικά μας κίνητρα και το κατά πόσο έχουμε ανοικτούς ορίζοντες. Αν κολλάμε στη νοοτροπία του «εγώ αυτό δεν το έχω, δεν είναι στα ταλέντα μου», δεν πρόκειται να το δοκιμάσουμε και ποτέ. Καλοδεχούμενη επίσης η κριτική των άλλων, αρκεί να είναι εποικοδομητική και να μη μειώνει τη δημιουργικότητά μας.

13. Αντιμετωπίζοντας καταστάσεις με δέος και ενδιαφέρον

Οι γνώσεις πολλές φορές προκύπτουν από το ενδιαφέρον μας για τον κόσμο γύρω μας. Αν πέσουμε λοιπόν στο τριπάκι του «ό,τι ήταν να μάθω το έμαθα» είναι σαν να πετάμε τη σκυτάλη στο πάτωμα και να δηλώνουμε ηρωική παραίτηση. Το μεγαλύτερο κίνητρο για να μην το κάνουμε αυτό είναι η προσωπική αναζήτηση και η ευχαρίστηση που προκύπτει από τις περαιτέρω γνώσεις.

14. Αναλαμβάνοντας ρίσκα με υπευθυνότητα

Το ρίσκο συνήθως είναι συνυφασμένο με το φόβο της αποτυχίας. Πολλές φορές επιθυμούμε να αλλάξουμε μια κατάσταση όμως καταλήγουμε να συμβιβαζόμαστε. Σημαίνει μήπως αυτό πως αποφέρει οφέλη το να κάνουμε ένα μη υπολογισμένο βήμα στο κενό φωνάζοντας πως τολμήσαμε; Όχι βέβαια. Δημιουργώντας ένα πλάνο και εκτιμώντας τα εμπόδια, καταλήγουμε να αποκτούμε κριτική σκέψη και να βελτιώνουμε τη δημιουργικότητά μας.

15. Αμοιβαία σκέψη

Η δομή της κοινωνίας βασίζεται στην ανάπτυξη της συνεργατικότητας. Η αλλαγή της οπτικής μας γύρω από ένα θέμα, η κατανόηση, η ενσυναίσθηση και η συνεργασία, βοηθούν στο να αναπτυχθεί η κοινωνικότητα και ο αλτρουισμός. Οι μαθητές που συμμετείχαν σε ομαδικές εργασίες είχαν περισσότερα οφέλη καθώς βρίσκονταν πιο κοντά σε ρεαλιστικά περιβάλλοντα εργασίας.

16. Δίψα για μάθηση

«Εν οίδα, ότι ουδέν οίδα» είπε ο Σωκράτης. Το ζητούμενο των καθηγητών στο εν λόγω σύστημα εκπαίδευσης είναι οι μαθητές να εκπαιδεύονται ώστε να γίνονται πιο δημιουργικοί και να έχουν περισσότερη όρεξη για μάθηση. Η συνεχής αναζήτηση βοηθάει στην ουσιαστική ανάπτυξη του εαυτού μας και κάθε κατάσταση είναι μια ευκαιρία να μάθουμε κάτι.

Οι δυνατότητες του ανθρώπινου μυαλού είναι απεριόριστες . Μόλις το 1950 άρχισε να γίνεται αντιληπτό πόσο πολύπλοκο είναι σε λειτουργίες το μυαλό μας. Και μπορεί να αποτελεί μονάχα το δύο έως τρία τοις εκατό της μάζας του ανθρωπίνου σώματος όμως οι σκέψεις μας μεταδίδονται με ταχύτητα που κυμαίνονται από ένα έως τετρακόσια τριάντα πέντε χιλιόμετρα την ώρα και μπορεί να επεξεργαστεί πολύπλοκες εικόνες σε λιγότερο από δεκατρία milieseconds. Μήπως τελικά είναι όλα όντως θέμα εκπαίδευσης; «Εμπρός καλό μου μυαλό» που θα έλεγε και ο αστυνόμος Σαΐνης!

Θέλουμε και τη δική σου άποψη!

Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!

Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!