Πώς μας επηρεάζει μία και μόνο φωτογραφία

“Pictures of you

Pictures of me

All upon your wall

for the world to see.”

Ετυμολογικά η λέξη φωτογραφία είναι σύνθετη και προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις φως και γραφή. Η ιστορία της είναι αρκετά παλαιότερη από όσο νομίζουμε ίσως εμείς. Αναφορές για τον τρόπο που λειτουργεί η απλούστερη φωτογραφική μηχανή έχουμε από τον 4ο π. Χ. αιώνα! Η πρώτη φωτογραφία που διατηρείται μέχρι σήμερα τραβήχτηκε από τον Νικηφόρο Νιεπς, έναν Γάλλο ερευνητή, το 1826 κι απεικονίζει τμήματα κτιρίων και τον περιβάλλοντα χώρο. Κι αν νομίζεις πως οι selfies άρχισαν να λαμβάνουν χώρα με την έλευση των πρώτων smartphones πλανάσαι πλάνην οικτράν διότι η πρώτη selfie τραβήχτηκε από τον Ρομπέρτ Κορνέλιους το όχι και τόσο κοντινό 1839!

Έχει καταστεί σαφές, λοιπόν, από πολύ νωρίς, ότι ο άνθρωπος είχε την ανάγκη να διατηρήσει στον χρόνο την εικόνα του ή των οικείων του και η δύναμη της ανάγκης αυτής, φάνηκε όταν το 1860 η Νέα Υόρκη διέθετε πάνω από πενήντα στούντιο φωτογραφίας για τον σκοπό αυτό.

Σε μια τεχνολογική έκρηξη και μια κοινωνία που δεν είναι στατική αλλά εσαεί εξελίξιμη, σχεδόν όλοι είμαστε εν δυνάμει φωτογράφοι. Με τα κινητά μας τηλέφωνα είναι απίστευτα εύκολο να αιχμαλωτίσουμε μια όμορφη εικόνα όπως το υπέροχο ηλιοβασίλεμα στο Σούνιο, την παρέα μας σε μια χαλαρή μάζωξη, τον σύντροφό μας σε μια υπέροχη για εμάς στιγμή του και κυρίως εμάς τους ίδιους. Ποζάρουμε, χαμογελάμε κι ένα κλικ αργότερα έχουμε την εικόνα μας.

“Photos are the proof that for a moment everything seems perfect.” Είναι όμως έτσι; Η δραματικότητα της φωτογραφίας και της ασπρόμαυρης ιδιαίτερα, δε δείχνει ότι οι στιγμές είναι τέλειες. ‘Εχουν υπάρξει λήψεις που δημιούργησαν συναισθήματα τεράστιας θλίψης ή οργής. Θυμόμαστε όλοι την εικόνα με τον 3χρονο Alan που πνίγηκε. Η ίδια εικόνα ταξίδεψε σε κάθε γωνιά του πλανήτη και προκάλεσε παγκόσμια κατακραυγή ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων. Μια ειρηνική διαδήλωση κατέληξε σε βίαιη εξέγερση.’Ενας άγνωστος φωτογράφος άρχισε να τραβάει φωτογραφίες που ήταν αδιάσειστοι μάρτυρες της πολιτικής κατάστασης στη Νότια Αφρική μέχρι τον Ιούνιο του 1976. Οι σπόροι που θα έριχναν το φασιστικό καθεστώς της χώρας φυτεύτηκαν από μια φωτογραφία. Εμβληματική επίσης η φωτογραφία -βραβευμένη με Pulitzer το 1973- με το μικρό γυμνό κορίτσι που έτρεχε χτυπημένο από βόμβα ναπάλμ, έγινε σύμβολο του πολέμου του Βιετνάμ.

Υπάρχουν όμως κι οι φωτογραφίες που έχουν δημιουργήσει ανείπωτη χαρά ή απρόσμενες ελπίδες. Η πιο γνωστή -τραβήχτηκε το 1945- όπου μόλις είχε τελειώσει ο  Β’ Παγκόσμιος πόλεμος κι ένας ναύτης φιλάει μια άγνωστη στο δρόμο. Μια λήψη που σε γεμίζει χαρά για τη ζωή κι ελπίδα. Ο Pele αγκαλιάζει τον Bobby Moore κι ανταλλάσσουν φανέλες (1970) ως ένδειξη αμοιβαίου σεβασμού στέλνοντας ηχηρό μήνυμα ενάντια στο ρατσισμό. Κι ο Harold Whittles ανοίγει διάπλατα τα μάτια του και κοιτάζει έκπληκτος ακούγοντας για πρώτη φορά στη ζωή του, όταν ένας γιατρός τοποθέτησε ένα ακουστικό στο αριστερό του αυτί, γεμίζοντας προσδοκίες την επιστημονική κοινότητα.

Αποτελεί η φωτογραφία μορφή τέχνης; Υπάρχουν αρκετοί που υποστηρίζουν πως όχι. Υπάρχουν όμως άλλοι τόσοι που λένε ότι είναι μια μορφή τέχνης με ξεκάθαρες επιρροές τόσο στο κοινωνικό κομμάτι όσο και σε άλλες τέχνες. Παράδειγμα αποτελεί η φωτογραφία όπου η αυτόχειρας Evelyn Mchale πήδηξε στο κενό από την κορυφή του Empire State Building και προσγειώθηκε στην οροφή ενός αυτοκινήτου. Η φωτογραφία της ονομάστηκε «Η πιο όμορφη αυτοκτονία» κι αποτέλεσε έμπνευση για πολλούς καλλιτέχνες- ένας από αυτούς ο Andy Warhol. Φωτογραφίες αγνοούμενων παιδιών χρησιμοποιήθηκαν και στο videoclip του τραγουδιού “Runway Train” των Soul Asylum. Ο κόσμος αγκάλιασε την ιδέα, βοήθησε ενεργά και κάποια από αυτά τα παιδιά βρέθηκαν. Το συγκρότημα κυκλοφόρησε ξανά το τραγούδι με νέες φωτογραφίες.

Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε κατά πόσο το καρέ που επιλέγει να καταγράψει ο φωτογράφος μπορεί να μεταφέρει σε αυτόν που θα δει τη φωτογραφία τα αισθήματα που ένιωσε κατά τη διάρκεια της λήψης κι αυτό που θέλει να δείξει. Όμως θα ήμασταν αφελείς αν λέγαμε ότι κοιτώντας μια φωτογραφία κάποια στιγμή, δε δακρύσαμε, δε γελάσαμε, δε θυμηθήκαμε.

«Με τι μοιάζει περισσότερο η φωτογραφία; Με τη γραφή.’Ολοι ξέρουν να γράφουν λίγοι όμως είναι λογοτέχνες.» είχε πει η Mary Ellen Mark, διάσημη φωτογράφος. Ας θαυμάσουμε λοιπόν φωτογραφίες που μας αρέσουν κι ας αφήσουμε να γράψουν μέσα μας το δικό της αποτύπωμα η κάθε μία.