8 στάδια απ' τα οποία περνάει κάθε άνθρωπος σύμφωνα με τον Erikson

Όταν κανείς ακούει τη λέξη Ψυχολογία, δεν μπορεί παρά να φέρει στο μυαλό του τον Φρόιντ, την ψυχαναλυτική του θεωρία και τα περίφημα στάδια, από τα οποία θεωρούσε ότι διέρχεται κανείς μέχρι και τα εφηβικά του χρόνια. Ωστόσο, ο Erik Erikson, μετατόπισε την έμφαση στις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις και επισήμανε οκτώ στάδια από τα οποία περνά ο άνθρωπος καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Ο αξιόλογος αυτός θεωρητικός στάθηκε στα δίπολα που διέπουν τον κύκλο της ζωής, παρέχοντας ταυτόχρονα τρόπους που ευνοούν τη φυσιολογική ανάπτυξη και τους οποίους μπορούν να ακολουθήσουν γονείς, εκπαιδευτικοί, αλλά και το ίδιο το άτομο.

1. Εμπιστοσύνη ή δυσπιστία

Μέχρι και το πρώτο έτος της ζωής του το βρέφος μαθαίνει από τα άτομα που το φροντίζουν. Εάν οι ανάγκες του ικανοποιούνται επαρκώς, θεωρεί ότι ο κόσμος είναι ένα μέρος ασφαλές και φιλικό. Σε αντίθετη περίπτωση, όταν ο κόσμος φαντάζει απειλητικός και γεμάτος στερήσεις, το βρέφος πιστεύει ότι δεν μπορεί να εμπιστευτεί τους άλλους και να στηριχτεί πάνω τους.

2. Αυτονομία ή ντροπή

Από το πρώτο μέχρι και το τρίτο περίπου έτος, τα νήπια είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται βασικά πράγματα για το σώμα τους. Προσπαθούν να το κατανοήσουν, να μάθουν πώς λειτουργεί, να ελέγξουν τους σφιγκτήρες τους, να ντυθούν και γενικά να τα καταφέρουν χωρίς βοήθεια. Η ανάληψη ανάλογων με την ηλικία τους ευθυνών τα κάνει να πιστεύουν ότι τα καταφέρνουν κι έτσι αποκτούν αίσθημα εμπιστοσύνης προς τον εαυτό τους. Αντίθετα, όταν δεν τους δίνεται το κίνητρο και δεν κινητοποιούνται προκειμένου ν’ αναπτύξουν ένα βαθμό αυτονομίας, σταδιακά αρχίζουν να αμφιβάλλουν για την αποδοτικότητά τους και απογοητεύονται. Σ’ αυτό μπορεί να ευθύνονται και οι διάφοροι χαρακτηρισμοί, όπως αυτοί του «τσαπατσούλη» ή του «κακού».

3. Πρωτοβουλία ή ενοχή

Από τα τρία έως τα έξι πρώτα χρόνια της ζωής τους, τα παιδιά μοιάζουν με μικρούς εξερευνητές που επιχειρούν να γνωρίσουν τον κόσμο γύρω τους. Εάν οι εξερευνήσεις τους είναι εποικοδομητικές, καταλήγουν να αντιμετωπίζουν τα ερεθίσματα με αίσθηση πρωτοβουλίας. Οι επικρίσεις και οι αυστηρές τιμωρίες, ωστόσο, τα κάνουν να νιώθουν ένοχα για στόχους που δεν πραγματοποίησαν.

4. Φιλοπονία ή κατωτερότητα

Στην ηλικία των έξι ετών το παιδί καλείται να αντιμετωπίσει μια νέα πραγματικότητα που συμπεριλαμβάνει και την ένταξή του στο σχολικό περιβάλλον. Η σύγκριση με τους συνομήλικους ίσως τονώσει την αυτοπεποίθησή του ή το αποδιοργανώσει ή ακόμα μπορεί και να το κάνει να αισθανθεί κατώτερο.

5. Ταυτότητα ή σύγχυση ρόλου

Από τα δώδεκα έως και τα δεκαοκτώ έτη της ζωής του, ο έφηβος καλείται να ανταποκριθεί σε μια σειρά από διαφορετικούς ρόλους. Η αφομοίωση των ρόλων αυτών, του φίλου, του αδελφού, του αθλητή, είναι υψίστης σημασίας για την ομαλή μετάβαση στο επόμενο στάδιο, όπως εξίσου σημαντικές είναι και οι αξίες που διέπουν αυτούς τους ρόλους. Ο έφηβος στο στάδιο αυτό στηρίζεται σε πρότυπα και υπάρχουν οι πρώτες ενδείξεις για τη μετέπειτα σταδιοδρομία του.

6. Οικειότητα ή απομόνωση

Από την ύστερη εφηβεία και μέχρι τα σαράντα χρόνια της ζωής του, το ενήλικο πλέον άτομο έρχεται αντιμέτωπο με μια νέα σύγκρουση. Εάν καταφέρει να μοιραστεί πτυχές της ζωής του με ένα άλλον άνθρωπο, διατηρώντας παράλληλα την ατομικότητά του, αποκτά ένα αίσθημα αμοιβαιότητας και μπορεί να μοιραστεί σκέψεις και συναισθήματα. Αντίθετα, μπορεί να φτάσει σε σημείο να αρέσκεται σε επιφανειακές σχέσεις και να αποφεύγει την όποια οικειότητα. To πόσο επιτυχημένα θα περάσει αυτό το στάδιο καθένας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από την επιτυχία που είχε στη λύση των συγκρούσεων που προηγήθηκαν του σταδίου αυτού.

7. Πανανθρώπινο ενδιαφέρον ή αυτό-απορρόφηση

Μετά τα σαράντα έτη ο ενήλικας επικεντρώνεται στο πώς θα βοηθήσει άτομα γύρω του. Πολλοί φροντίζουν τα παιδιά και τα εγγόνια τους, ενώ άλλοι αφοσιώνονται στις σχέσεις με τους οικείους και τους φίλους τους. Η αποτυχία επίλυσης προηγούμενων συγκρούσεων τους οδηγεί συχνά να συνάπτουν ανεπαρκείς σχέσεις ή να μην είναι καθόλου παραγωγικοί στο στάδιο αυτό.

8. Ακεραιότητα ή απελπισία

Προς το τέλος της ζωής τους οι άνθρωποι κοιτούν πίσω να δουν εάν τα κατάφεραν καλά ή όχι. Αναπολούν τα πιο παραγωγικά τους χρόνια και συνήθως μετά τα εξήντα πέντε κρίνουν τις προηγούμενες ενέργειές τους. Εάν θεωρήσουν ότι έχουν επιτύχει στη ζωή τους, πλημμυρίζονται από αισθήματα ικανοποίησης και καταξίωσης. Σε αντίθετη περίπτωση, επικρίνουν τις ενέργειές τους και αισθάνονται πικρία και πως βρίσκονται σε τέλμα, αφού θεωρούν ότι δεν μπορούν να αλλάξουν τα πεπραγμένα.

Ολοκληρώνοντας, ο Erikson και τα στάδιά του μελετώνται ακόμη και σήμερα, είκοσι έξι χρόνια μετά το θάνατό του, επειδή οι άνθρωποι επικεντρωνόμαστε στο παρελθόν όπως ακριβώς και στο μέλλον μας. Τα αμετάβλητα χαρακτηριστικά μας και ο τρόπος που ερμηνεύουμε παρελθόν και μέλλον, αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της προσωπικότητάς μας. Δεν είναι ανάγκη να φτάσουμε στο τελευταίο στάδιο για να κοιτάξουμε πίσω μας και να προσπαθήσουμε να βελτιωθούμε, να εξελιχθούμε, να αποθησαυρίσουμε τους κόπους μας. Πρέπει σήμερα να δώσουμε ευκαιρίες στα παιδιά μας να αυτονομηθούν και να προβούν σε πράξεις που αν και αρχικά δείχνουν χρονοβόρες, ενισχύουν την αυτοπεποίθησή τους. Μπορεί να είναι απλές πράξεις, όπως το να φτιάξουν την σχολική τους τσάντα, αλλά πρέπει να τα επιβραβεύουμε με μέτρο για όσα πετυχαίνουν και να αποφεύγουμε τις αυστηρές τιμωρίες. Πρέπει να τα ακούμε περισσότερο και να τα κρίνουμε λιγότερο. Να θέτουμε όρια, αλλά να γινόμαστε αρωγοί της προσπάθειάς τους να αυτονομηθούν και να ανακαλύψουν τον εαυτό τους. Και να τα κάνουμε όλα αυτά για να φτάσουν στο σημείο εκείνο που ο αναστοχασμός δε θα αποτελεί ένα δυσβάσταχτο φορτίο, αλλά μια ακόμη αναδρομή που θα τους αποφέρει την δέουσα ικανοποίηση.

Υ.Γ. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας πιστεύουν ότι οι θεωρίες πρέπει να λειτουργούν ακριβώς όπως οι καλές εργαλειοθήκες. Θα πρέπει, δηλαδή, να είναι κανείς εκλεκτικός, ιδιαίτερα πρόθυμος και ικανός ώστε να χρησιμοποιήσει τα πιο χρήσιμα εργαλεία από μια μεγάλη γκάμα εξίσου αξιόλογων θεωριών. Η αποτελεσματικότητα της θεωρίας του Erikson, όπως και όλων των άλλων θεωριών που συνθέτουν την επιστήμη της ψυχολογίας, έγκειται σε παραμέτρους που δεν επιχειρήσαμε να μελετήσουμε στο παρόν άρθρο. Εμείς επιδιώξαμε να αποσαφηνίσουμε μόνο ένα κομμάτι της ψυχοκοινωνικής θεωρίας του, που βρίσκεται κάτω από την ομπρέλα των ψυχοδυναμικών θεωριών, με σκοπό να ανακαλύψουμε πόσο μπορούμε ατομικά και σαν κοινωνία να συμβάλλουμε στη διάπλαση του χαρακτήρα των παιδιών, δυνάμει ενηλίκων.