Αλλάζουμε θεωρίες περί σχέσεων ανάλογα με τις πράξεις μας

Είναι πολύ πιθανό να μην έχετε ακούσει ποτέ τον όρο «γνωστική ασυμφωνία» αλλά είναι εξίσου πιθανό να την έχετε βιώσει κάποια στιγμή στη ζωή σας. Με ποιον τρόπο και πότε; Ας δούμε ένα παράδειγμα. Σας έχει μήπως συμβεί ποτέ να πείτε «εγώ αυτό δε θα το έκανα ποτέ», αλλά στην πραγματικότητα να αθετήσετε την υπόσχεσή σας την αμέσως επόμενη μέρα ή με την πρώτη ευκαιρία;

Μέσα από τη θεωρία του περί «γνωστικής ασυμφωνίας», ο Leon Festinger μας θυμίζει πως όταν οι πράξεις μας έρχονται σε αντίθεση με τα πιστεύω και τις πεποιθήσεις μας εφευρίσκουμε τρόπους να μειώσουμε τη συνακόλουθη ασυμφωνία, με σκοπό να νιώσουμε καλύτερα. Κι αυτό το κάνουμε προσαρμόζοντας τις πεποιθήσεις μας στις πράξεις μας ή αλλάζοντας τα στοιχεία που φαίνονται να μη συνάδουν μ’ αυτές.

Σε μια σχέση ας πούμε, μπορεί να πιστεύουμε ότι η δέσμευση με έναν άλλον άνθρωπο είναι κάτι πολύ ιερό -και όντως είναι- τόσο που οποιοδήποτε φλερτ με άλλους είναι απαγορευτικό. Τι γίνεται όμως όταν νιώσουμε κάποια στιγμή έλξη για κάποιο άλλο πρόσωπο ή ακόμη, αν ενδώσουμε σε μια παράλληλη σχέση; Διευρύνοντας την ήδη ευρεία θεωρία του Festinger, θα λέγαμε πως το πιο πιθανό είναι ότι θα ψάξουμε τρόπους να μειώσουμε το άγχος που συνεπάγεται η διατήρηση δύο σχέσεων ταυτόχρονα καθώς και η πάλη που γίνεται μέσα μας, αναπροσαρμόζοντας την αρχική μας άποψη. Μπορεί να σκεφτούμε δηλαδή ότι «δε βλάπτει λίγη καλοπέραση και αλλαγή, εάν παραμείνει κρυφό»!

Άλλες φορές, παρέχουμε άλλοθι στον εαυτό μας, ισχυριζόμενοι ότι ο γάμος μας είναι διαφορετική υπόθεση από την εξωσυζυγική μας σχέση. Θεωρούμε ότι «η πίεση της καθημερινότητας, οι πολλές υποχρεώσεις και ένα σωρό άλλα είναι που μας κάνουν να στρεφόμαστε σε κάτι έξω από το βασικό πυρήνα της οικογένειάς μας κι ότι κάποια πράγματα είναι πέρα από τις δυνάμεις μας!» αντί απλώς να παραδεχτούμε την αδυναμία μας να φανούμε αντάξιοι των επιλογών μας. Κι όσο μεγαλύτερο το δίλημμα του τι ν’ αποφασίσουμε τόσο μεγαλύτερη η ασυμφωνία. Κι όσο μεγαλώνει η ασυμφωνία, τόσο επιδιώκουμε να τη βγάλουμε από τη ζωή μας και τόσο αναπροσαρμόζουμε τις αξίες μας ώστε να μας βολεύουν και πάει λέγοντας.

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και όταν ζηλεύουμε τις πρώην σχέσεις του συντρόφου μας. Ή ακόμη και όταν ζηλεύουμε τη νυν σχέση του πρώην συντρόφου μας. Καλά εκεί είναι που δίνουμε ρεσιτάλ δικαιολογιών προσπαθώντας κυρίως να πείσουμε εμάς ότι το τωρινό του ταίρι είναι άνευ σχολιασμού ή ότι τελικά ο πρώην μας δεν ήταν καλή περίπτωση για εμάς και «ευτυχώς το καταλάβαμε νωρίς -στα δέκα χρόνια- και χωρίσαμε». Δεν έκανε αυτό το άτομο για εμάς, λέμε εμείς κι οι άλλοι θυμούνται κατόπιν το «όμφακες εισίν». Αλλά και το νυν ταίρι καλά θα κάνει να μη μας απαξιώνει, υιοθετώντας τη στάση ότι εμείς δεν ήμασταν και τίποτα σπουδαίο, γιατί όπως και να έχει τον ίδιο μηχανισμό μείωσης της έντασης θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσει για να νιώσει καλύτερα!

Οι πεποιθήσεις μας έρχονται πράγματι σε σύγκρουση σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και της καθημερινότητάς μας. Όταν προτείνουμε στους άλλους τρόπους να καλυτερεύσουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις ενώ εμείς πρώτοι τα έχουμε κάνει ρόιδο, καθησυχάζουμε στην ουσία την εσωτερική μας φωνούλα, που ωρύεται για την ανακολουθία των πράξεων και των λόγων μας, προβάλλοντας ότι εμείς μια χαρά καμωμένα τα έχουμε όλα, αλλά οι συνθήκες, ο γείτονας, μια μακρινή ξαδέλφη μας στην Αυστραλία, τα άστρα κι άλλα παρεμφερή φταίνε για τα χάλια μας. Α, και η άτιμη η κοινωνία! Που άλλους τους ανεβάζει και άλλους τους κατεβάζει! Η ίδια που μας κάνει να πλάθουμε αξίες και την ίδια στιγμή μας ωθεί να τις αναιρούμε ή να αναπλάθουμε τα γνωστικά μη σύμφωνα με τις εκάστοτε επιδιώξεις μας στοιχεία, έτσι ώστε να μας εξυπηρετούν και να δικαιολογούν τις πράξεις μας. Δάσκαλε που δίδασκες, δηλαδή!

Οπότε, εάν την επόμενη φορά κι εσύ ενδώσεις στην -ομολογουμένως και δικαιολογημένως αφού είσαι ένα κουκλάκι ζωγραφιστό- σωρεία μηνυμάτων που σου στέλνουν οι χιλιάδες θαυμαστές σου στα social media και ανταποκριθείς ιδιαίτερα θερμά σε οποιοδήποτε κάλεσμά τους, ενώ είσαι σε μια εξαιρετική κατά τ’ άλλα σχέση, μην προσπαθήσεις να πείσεις τον εαυτό σου ότι όλα είναι καλά. Γιατί τότε θα ξέρεις ότι έχεις πέσει κι εσύ στην παγίδα να συμπεριφερθείς αντίθετα με τα όσα υποστηρίζεις.

H θεωρία του Festinger και η Κοινωνική Ψυχολογία έχουν δίκιο για τις πρακτικές που ακολουθούμε με σκοπό να μειώσουμε τη δυσάρεστη κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε όταν δύο ή και παραπάνω γνωστικά στοιχεία δε βρίσκονται σε αρμονία μεταξύ τους. Και ίσως να το κάνουμε αυτό, το να αναπροσαρμόζουμε τα πιστεύω μας με τέτοιον τρόπο ώστε να είναι συνεπή προς τις πράξεις μας, γιατί εκ φύσεως θέλουμε να διατηρούμε σε αρμονία τον ψυχικό μας κόσμο.

Ωστόσο, εάν είμαστε εξαρχής συνεπείς και ξεκάθαροι με τα θέλω και τα πεπραγμένα μας, δε θα χρειαστεί να ενεργοποιήσουμε κανέναν εσωτερικό γνωστικό μηχανισμό για να δικαιολογηθούμε. Τουλάχιστον όσον αφορά τις σχέσεις μας ας είμαστε τόσο πιστοί στις αντιλήψεις μας όσο χρειάζεται για να μη βάζουμε οι ίδιοι στεγανά ή υψώνουμε τείχη, που θα πρέπει αργότερα μόνοι μας να γκρεμίσουμε. Και να θυμόμαστε αυτό που τόσο εύστοχα έχει πει ο Όσκαρ Ουάιλντ, ότι «στον έρωτα, αρχίζουμε απατώντας τον εαυτό μας. Μόνο αργότερα απατούμε τους άλλους».