Αυτεπάρκεια· το μυστικό για να πετύχεις τον επόμενό σου στόχο

Μπορεί η λέξη «Ψυχολογία» να σου φέρνει στο μυαλό συνειρμικά το όνομα Φρόιντ, αλλά σε πολλούς από εμάς φέρνει ένα άλλο εξίσου σημαντικό όνομα, που είναι εν ζωή, αυτό του Albert Bandura. Η κοινωνικογνωστική θεωρία του, μια από τις πιο διαδεδομένες στον τομέα της Ψυχολογίας και ίσως η πιο ευρέως εφαρμοσμένη στον σύγχρονο κόσμο, παρέχει πλήθος εννοιών και έχει να επιδείξει ιδιαίτερα μεγάλο εύρος αποτελεσμάτων.

Η κοινωνικογνωστική θεωρία, αν και έχει τις βάσεις της στον συμπεριφορισμό υποστηρίζει, σε αντίθεση με αυτόν, ότι ο άνθρωπος καθορίζει το περιβάλλον του ακριβώς όσο και όπως καθορίζεται από αυτό. Δεν είμαστε λοιπόν άβουλα όντα που ανταποκρινόμαστε απλά στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Αντίθετα, το διαμορφώνουμε και το επηρεάζουμε, δημιουργώντας μαζί του μια σχέση αμφίδρομη. Ως τέτοια όντα είμαστε σε θέση να σκεφτόμαστε και να επεξεργαζόμαστε σκέψεις και συναισθήματα που μας αφορούν άμεσα, να θέτουμε στόχους και προσδοκίες για το μέλλον.

Βρες εδώ μερικά tips ακόμα και κανένας στόχος δε θα είναι ανέφικτος!

Πολλά τα ευρήματα και εξίσου πολλές οι έννοιες, αλλά για σήμερα θα μας απασχολήσει αυτή της «αυτο-αποτελεσματικότητας» ή όπως αναφέρεται αλλιώς στη βιβλιογραφία, η έννοια της «αυτεπάρκειας». Τι σημαίνει όμως αυτεπάρκεια; Η πίστη που έχει το ίδιο το άτομο στην ικανότητά του να φέρει εις πέρας ένα έργο που έχει κληθεί να αναλάβει και στο κατά πόσο επιτυγχάνει τους στόχους του. Η πίστη αυτή είναι καθαρά υποκειμενική και μπορεί να μην ανταποκρίνεται στις πραγματικές ικανότητες του ατόμου. Αυτό όμως δεν είναι το ζητούμενο, αφού οι προσωπικές κρίσεις καθενός, ασκούν καθοριστική επίδραση στη συμπεριφορά του. Αυτό μου φέρνει συνειρμικά δύο πράγματα στον νου. Πρώτον, την έννοια της «αυτοεκπληρούμενης προφητείας» του Seligman και δεύτερον το απόφθεγμα του Henry Ford «είτε πιστεύεις ότι μπορείς να το κάνεις είτε όχι, έχεις δίκιο»! Και τα δύο μιλούν για το αν και σε τι βαθμό το άτομο πιστεύει ότι θα επιτύχει ή θα αποτύχει. Η αντίληψή του αυτή είναι καθοριστική για το πώς θα κινηθεί, τα κίνητρα που θα έχει και την τελική του επίδοση. Αν η αντίληψη αυτή είναι υψηλή, ότι το άτομο έχει πολλές πιθανότητες να τα καταφέρει.

Τι σημαίνει όμως ότι κάποιος διακατέχεται από υψηλή αυτό-αποτελεσματικότητα; Έχω πίστη στις δυνάμεις μου σημαίνει: αντεπεξέρχομαι με τον καλύτερο δικό μου τρόπο σε κάθε δυσκολία, θέτω στόχους και κάνω τις απαραίτητες ενέργειες για να τους πραγματοποιώ. Ακόμη κι όταν αποτυγχάνω, συνεχίζω και συνεχίζω να πιστεύω ότι θα τα καταφέρω. Δεν ετεροκαθορίζομαι ούτε αποτιμώ την αξία μου με βάση τις ενέργειες και τις κρίσεις των άλλων για μένα. Ξέρω ποιος είμαι και ξέρω τι μπορώ να καταφέρω. Σημαίνει ότι αντιλαμβάνομαι τις δυσκολίες που μου παρουσιάζονται, ως προκλήσεις κι όχι ως καταστροφικά γεγονότα. Σημαίνει ότι έχω συγκεκριμένες προσδοκίες από και για τον εαυτό μου που μπορεί να διαφέρουν ανάλογα τη δεδομένη περίσταση.

Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να νιώθει ότι θα τα καταφέρει να εισαχθεί στο Πανεπιστήμιο και έτσι ενεργεί με τρόπο που ενισχύει την πεποίθησή του αυτή. Θέτει στόχο, βάζει χρονικά όρια, μελετάει συγκεκριμένο όγκο πληροφοριών, επιμένει μέχρι να πετύχει. Επιπλέον, η επίδοση του ατόμου στις επερχόμενες εξετάσεις ίσως σχετίζεται και με την αντίληψή του για το κατά πόσο αυτές είναι εύκολες ή πολύ απαιτητικές για το ίδιο, αλλά και με το ίδιο το έργο που καλείται να φέρει εις πέρας. Αν δηλαδή το έργο θεωρείται αρκετά εύκολο, όπως για παράδειγμα, να επιτύχει πέντε βαθμούς στους δέκα για να εισαχθεί στο Πανεπιστήμιο, τότε και οι αντιλήψεις αυτο-αποτελεσματικότητας αυξάνονται.

Το κατά πόσο καθένας μας πιστεύει στις δυνάμεις του δεν είναι κάτι που δεν αλλάζει ούτε και είναι το ίδιο σε όλες τις περιστάσεις. Η γνώση αυτή που μας παρέχουν οι κοινωνικογνωστικοί ψυχολόγοι δε θα είχε κανένα νόημα αν δεν μπορούσαμε να τη χρησιμοποιήσουμε για να ενισχύσουμε τις κρίσεις για τον εαυτό μας και τον τρόπο που θα παρατηρήσουμε και θα αξιολογήσουμε τις ενέργειές μας, αλλά και θα σχεδιάσουμε τις κινήσεις μας για να επιτύχουμε ένα στόχο· τον τρόπο δηλαδή που θα αυτορρυθμιστούμε. Το κατά πόσο βέβαια η θεωρία ακολουθεί την πράξη και οι γνώσεις μας εφαρμόζονται στη στιγμή και για τα πράγματα που πρέπει, σας αφήνω να το αποφασίσετε μόνοι σας. Άλλωστε ο καθένας σας ξεχωριστά ξέρει τις προσδοκίες, τα όνειρα, τις αντοχές και τους στόχους του. Αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι οι πεποιθήσεις για την αυτεπάρκειά μας παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων μας και στην αυτοεκτίμησή μας.

Για το τέλος, ας κρατήσουμε όλοι στο μυαλό μας δύο πράγματα που σίγουρα θα μας έλεγε και ο Bandura, ότι «η ψυχολογία δεν μπορεί να πει στους ανθρώπους πώς θα έπρεπε να ζήσουν τη ζωή τους. Μπορεί, ωστόσο, να τους παρέχει τα μέσα για την πραγματοποίηση προσωπικών και κοινωνικών αλλαγών» και ταυτόχρονα ότι «οι πεποιθήσεις των ανθρώπων για τις ικανότητές τους έχουν βαθιά επίδραση σε αυτές τις ικανότητες».